سه دستورکار وزیر خارجه ایران در اسلام‌آباد؛
پیام صلح عراقچی برای شبه‌قاره
هفته گذشته مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در گفت‌وگوی تلفنی با شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، برای کاهش تنش و رفع سوء‌تفاهمات میان پاکستان و هند اعلام آمادگی کرده بود. به نظر می‌رسد ایران ضمن تحکیم سیاست همسایگی بنا دارد مقوله صلح‌سازی را که برخی همسایگان ایران از جمله قطر، عربستان، امارات و عمان از مدت‌ها پیش به آن ورود کرده‌اند، در پیش گرفته و ضمن تحقق امنیت و ثبات در مرزهای شرقی، برای خود کسب پرستیز کند.
سه هدف سفر
سید‌عباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی که یکشنبه‌شب وارد پایتخت پاکستان شد، روز دوشنبه پس از دیدار با محمد اسحاق‌دار، همتای پاکستانی خود، گفت که مسائل متعددی را در این رایزنی مرور کرده است. عراقچی در جمع خبرنگاران در اسلام‌آباد در خصوص اهداف این سفر سه هدف اصلی را برشمارد و گفت: «هدف نخست بررسی آخرین وضعیت در منطقه است و آنچه بین هند و پاکستان اتفاق افتاده و جریان دارد.» این دیپلمات ارشد ایران تاکید کرد: «هر دو کشور، کشورهای دوست ما هستند، البته پاکستان کشور همسایه و برادر ماست.»وزیر خارجه ایران که قرار است روز پنج‌شنبه به هند سفر کند، در ادامه گفت: «من علاقه‌مند بودم قبل از سفرم به هند در جریان مواضع دوستان خود در پاکستان نیز قرار بگیرم.» عراقچی در ادامه توضیح داد که هدف دوم، توجیه دوستان ما در خصوص آخرین وضعیت مذاکرات بین ایران و آمریکاست؛ و بالاخره هدف سوم، مرور روابط دوجانبه بین ایران و پاکستان. دیپلمات عالی‌رتبه ایران در پایان گفت که ایران و پاکستان مسائل متعددی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی دارند که در این سفر مرور شد و در دیدارهای بعدی هم باز مرور خواهد شد.
توافقات تهران-اسلام‌آباد
از سوی دیگر وزارت امور خارجه پاکستان در بیانیه‌ای به جزئیات رایزنی‌های دوجانبه وزرای امور خارجه ایران و پاکستان در اسلام‌آباد اشاره کرد. وزارت امور خارجه پاکستان در پیامی در صفحه این وزارتخانه در شبکه اجتماعی ایکس درباره این دیدار نوشت: «طرفین بر تعهد خود نسبت به روابط قوی پاکستان-ایران تاکید و توافق کردند در حوزه تجاری، انرژی و اتصالات همکاری کنند.» طرفین همچنین درباره تحولات وضعیت در جنوب آسیا و مذاکرات غیرمستقیم ایران-آمریکا تبادل‌نظر کرده و اتفاق‌نظر داشتند که مسائل پیچیده باید از طریق دیپلماسی و مذاکرات حل‌وفصل شود. در همین راستا، وزرای امور خارجه دو کشور از تلاش‌های سازنده دیپلماتیک یکدیگر که نشان‌دهنده تعهد مشترکشان به صلح و ثبات است، قدردانی کردند. آنها همچنین توافق کردند شتاب قابل‌توجه امور در روابط پاکستان و ایران را از جمله با افزایش دفعات تعاملات در سطح رهبران حفظ کنند.
تلاش تهران برای کاهش تنش
همچنین وزیر خارجه یکشنبه‌شب و در بدو ورود به اسلام‌آباد با تاکید بر اهمیت روابط جمهوری اسلامی ایران با پاکستان و سایر کشورهای منطقه گفت که تلاش داریم تا همکاری‌های ایران و پاکستان در مسیر بهتری قرار بگیرد. وی افزود: «وضعیت منطقه برای ایران بسیار مهم است و ما ضمن تاکید بر کاهش تنش‌ها، از همه طرف‌ها خواستار خویشتن‌داری و جلوگیری از تشدید اوضاع هستیم.» وزیر خارجه تصریح کرد: «در شرایط فعلی لازم بود دیداری از پاکستان داشته باشیم برای اینکه این منطقه، منطقه‌ای است که از نظر ما ثبات و صلح در آن اهمیت دارد.»
روز گذشته اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، نیز در نشست خبری هفتگی خود با خبرنگاران، به سفر عراقچی به پاکستان و هند پرداخت و گفت: «سفر وزیر خارجه به پاکستان در چارچوب رایزنی مستمر با کشورهای همسایه است؛ ما با پاکستان روابط نزدیکی داریم.» به گفته بقایی، مباحث منطقه به‌ویژه فلسطین، لبنان و سوریه از موضوعات در دستورکار است. همچنین سخنگوی وزارت خارجه تشریح کرد که سفر روز پنج‌شنبه به هند برای شرکت در کمیسیون مشترک اقتصادی است. همزمان بقایی درباره درگیری‌ها بین پاکستان و هند تاکید کرد: «ما از هیچ تلاشی برای آرام شدن اوضاع بین دو کشور دریغ نداریم.»
ورود به‌موقع ایران به مناقشه
پرسش مهم این است که آیا تهران ظرفیت میانجی‌گری و کاستن از تنش‌ها بین هند و پاکستان را دارد و آیا این تلاش‌های وزیر خارجه ایران در این مقطع می‌تواند نتیجه‌ای داشته باشد. امین رضایی‌نژاد، کارشناس مسائل شبه‌قاره هند، در پاسخ به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «چون در‌حال‌حاضر این اتفاق در همسایگی مرزهای ما در حال رخ دادن است، اینکه ایران به‌عنوان میانجی وارد عمل شده بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا ممکن است سرریز این ناامنی به کشور ما نیز وارد شود؛ مانند اتفاقی که در افغانستان و در زمان اشغال این کشور توسط شوروی رخ داد.» رضایی‌نژاد با اشاره به اینکه ایران مناقشه آبی در شرق و غرب کشور با همسایگان دارد، تاکید کرد: «ما در این زمینه یک تجربه دیپلماتیک داریم که این تجربه دیپلماتیک هم می‌تواند به طرفین منتقل شود و هم می‌تواند به کار گرفته شود تا در این منازعه نقش یک میانجی را ایفا کنیم.» به گفته این کارشناس، به طور کلی ورود ایران به منازعه هند و پاکستان برای میانجی‌گری ورود بجا و درستی بوده است. ضمن اینکه آقای عراقچی افراد متخصصی را در این زمینه با خود به سفر برده‌اند تا این تجربیات را به طرف‌های مقابل منتقل کنند.
تاریخچه کشمش
اما این کشمکش چطور کلید خورد؟ در تاریخ ۲۵ آوریل ۲۰۲۵ حادثه تروریستی در منطقه پاهلگام در منطقه مورد مناقشه جامو و کشمیر رخ داد. دولت هند بلافاصله و بدون ارائه هرگونه اسنادی، گروه‌های کشمیری تحت حمایت پاکستان را مسوول دانست. نارندا مودی، نخست‌وزیر هند، در واکنش به این حادثه تروریستی، علاوه‌بر اعمال محدودیت‌های شدید بر شهروندان پاکستانی ساکن هند، اعلام کرد معاهده آبی سند (IWT) را به‌طور یک‌جانبه لغو کرده و از این به بعد سهم پاکستان از آب سند از ۸۰درصد به ۵۰درصد کاهش خواهد یافت. درمقابل دولت پاکستان به‌طور رسمی اعلام کرد که هرگونه قطع یا انحراف جریان آب رودخانه‌های مشترک توسط هند را «اقدام جنگی» تلقی کرده و با تمام قوا به آن پاسخ خواهد داد. حتی در سطح رسانه‌های پاکستان تهدیدات اتمی نیز صورت گرفت.
ظهور مرد قدرتمند ارتش پاکستان
در این بین ژنرال سید عاصم منیر، فرمانده ارتش پاکستان، از سایه درآمده و در حال ایفای نقشی پررنگ‌تر در تحولات اخیر بین هند و پاکستان است. این در حالی است که تا همین اواخر، قدرتمندترین مرد پاکستان ترجیح می‌داد پشت صحنه بماند، حضور عمومی خود را به‌شدت کنترل کند و اظهارات خود را عمدتا به سخنرانی‌های از‌پیش‌تعیین‌شده در رویدادهای نظامی از‌پیش‌تعیین‌شده محدود کند. اما پس از حمله مرگبار تقریبا دو هفته پیش در بخش کشمیرِ تحت کنترل هند، ژنرال سید عاصم منیر، به مرکز تشدید تنش‌ها بین پاکستان و هند قدم گذاشته است. با افزایش فشار در هند برای واکنش قاطع به این حمله که منجر به کشته شدن چندین گردشگر هندو در نزدیکی شهر پاهلگام شد، ژنرال منیر به طور فزاینده‌ای لحن پاکستان را با سخنان تند خود شکل داده است. سلمان مسعود در گزارش روز دوشنبه در نیویورک تایمز نوشت، روز پنج‌شنبه، ژنرال منیر در یک تمرین نظامی، در‌حالی‌که بر فراز یک تانک ایستاده بود، خطاب به سربازان حاضر در میدان گفت: «بگذارید بگویم که هیچ ابهامی وجود ندارد. هرگونه ماجراجویی نظامی هند با پاسخی سریع، قاطع و سخت روبه‌رو خواهد شد.» این اشاره‌ای به تعهد پاکستان برای برابری یا فراتر رفتن از هرگونه حمله هند بود.
اظهارات ژنرال منیر در هند و پاکستان به عنوان بازتابی از نیاز او به نمایش قدرت و جلب حمایت عمومی پس از سال‌ها دست‌وپنجه نرم کردن کشورش با اختلافات سیاسی و مشکلات اقتصادی تلقی شده است. این مشکلات، وفاداری راسخی را که پاکستانی‌ها دهه‌ها نسبت به نهاد نظامی احساس می‌کردند، خدشه‌دار کرده است؛ نهادی که مدت‌هاست دستی پنهان در هدایت سیاست‌های کشور داشته است. اما به نظر می‌رسد پاسخ ژنرال منیر چیزی بیش از یک محاسبه سیاسی باشد. تحلیلگران او را فردی تندرو در قبال هند توصیف می‌کنند که دیدگاه‌هایش تحت‌تاثیر دوران ریاستش بر دو سازمان اطلاعاتی برتر ارتش پاکستان و اعتقادش به این است که درگیری طولانی‌مدت با هند در اصل یک درگیری مذهبی است.
ژنرال منیر در مقابل جمعی از پاکستانی‌های خارج از کشور در اسلام‌آباد، کشمیر (که بین پاکستان و هند تقسیم شده اما هر دو ادعای مالکیت کامل آن را دارند) را به عنوان «رگ گردن» پاکستان توصیف کرد. این عبارت که عمیقا در واژگان ملی‌گرایانه این کشور تنیده شده است، نشان می‌دهد که پاکستان کشمیر را برای هویت ملی خود حیاتی می‌داند. وزارت امور خارجه هند این اظهار‌نظر را تحریک‌آمیز خواند و کشمیر را «بخش جدایی‌ناپذیر» هند خواند. اینکه بحران فعلی تشدید شود یا جای خود را به خویشتن‌داری بدهد، به همان اندازه که به سیاست داخلی بستگی دارد، به دیپلماسی بین‌المللی نیز بستگی دارد. از سوی دیگر، ژنرال منیر از زمان حمله پاهلگام با عباراتی صریحا ایدئولوژیک صحبت کرده که نشان می‌دهد او تمایلی به باور به امکان صلح بلندمدت با هند ندارد.
