فرصت تاریخی برای وحدت و ثبات در غرب آسیا؛
یادداشت جواد ظریف برای اکونومیست
به گزارش گروه آنلاین روزنامه دنیای اقتصاد؛ جواد ظریف نوشت: به عنوان دانشجوی روابط بین‌الملل که دهه‌ها در خط مقدم دیپلماسی جهانی فعالیت داشته‌ام، این مطلب را نه به‌عنوان نماینده دولت ایران، بلکه صرفاً در ظرفیت شخصی خود می‌نویسم.
تجربیاتم به من آموخته‌اند که دستیابی به ثبات در منطقه غرب آسیا، به‌ویژه خلیج فارس، به چیزی فراتر از مدیریت بحران نیاز دارد؛ به ابتکارات جسورانه و چشم‌اندازهای نوآورانه نیازمند است. از این رو، پیشنهاد می‌کنم که یک «انجمن گفتگوی مسلمانان غرب آسیا» (MWADA) برای تحقق این تحول تأسیس شود.
MWADA همه کشورهای مسلمان اصلی در غرب آسیا—بحرین، مصر، ایران، عراق، اردن، کویت، لبنان، عمان، قطر، عربستان سعودی، (دولت آینده) سوریه، ترکیه، امارات متحده عربی و یمن—را دعوت می‌کند تا در مذاکرات جامع شرکت کنند. همچنین نمایندگان مرتبط سازمان ملل نیز می‌توانند در این ابتکار مشارکت داشته باشند.
این طرح باید بر اساس ارزش‌های والای دین مشترکمان، اسلام، و اصولی چون حاکمیت ملی، تمامیت ارضی، عدم مداخله و امنیت جمعی بنا شود.
MWADA که به معنای «دوستی» در زبان عربی است—زبانی که دعای مشترک ما را شکل می‌دهد—باید هدف خود را تقویت همزیستی مسالمت‌آمیز و ایجاد مشارکت‌های عادلانه قرار دهد.
یکی از اولویت‌های اصلی، برقراری آتش‌بس‌های پایدار و دائمی در غزه، لبنان، سوریه و یمن است. یک پیمان عدم تجاوز میان کشورهای عضو MWADA، همراه با نظارت جمعی منطقه‌ای، می‌تواند به تثبیت ثبات کمک کرده و منطقه را از دخالت‌های خارجی و درگیری‌های داخلی محافظت کند.
همچنین، یکپارچگی اقتصادی نیز در مرکز این چشم‌انداز قرار دارد. نبود وابستگی متقابل در غرب آسیا ناشی از شبکه‌های تجاری پراکنده، بی‌توجهی به توسعه سازوکارهای بانکی و پرداخت درون‌منطقه‌ای، رقابت‌های سیاسی و اتکای بیش از حد به بازارهای خارجی است.
ایجاد یک صندوق توسعه MWADA می‌تواند پروژه‌های زیرساختی حیاتی را، به‌ویژه در مناطق ویران‌شده پس از جنگ، تأمین مالی کند.
علاوه بر این، اصلاحات حکومتی در سوریه—به‌عنوان مبنایی برای کمک‌های اقتصادی—می‌تواند به افزایش پاسخگویی کمک کرده و زمینه را برای کشوری امن و باثبات فراهم کند که در آن زنان و اقلیت‌ها بتوانند شکوفا شوند.
سوریه پس از اسد چالشی بزرگ برای همه ما خواهد بود. تجاوز بی‌وقفه اسرائیل به حاکمیت سوریه، دخالت‌های خارجی که تمامیت ارضی این کشور را تضعیف می‌کنند، صحنه‌های وحشتناک خشونت و بربریت که یادآور وحشی‌گری‌های داعش است، و خشونت‌های قومی و فرقه‌ای—که ممکن است به یک جنگ داخلی تمام‌عیار منجر شود—نیازمند توجه فوری MWADA است.
فاجعه انسانی در فلسطین نیز همچنان برای ثبات منطقه‌ای بحرانی است. MWADA باید تعیین سرنوشت فلسطینیان را در اولویت قرار داده و از راه‌حل‌های عادلانه حمایت کند، درحالی‌که آرمان‌های مردم را به‌طور کامل محترم می‌شمارد. این امر نه تنها به راه‌حل‌های سیاسی بلکه به فرصت‌های اقتصادی و به‌رسمیت شناختن حقوق فلسطینیان نیز نیاز دارد.
MWADA زمینه‌ای مناسب برای پروژه‌های زیرساختی، از حمل‌ونقل گرفته تا خطوط لوله انرژی و شبکه‌های ارتباطی، فراهم خواهد کرد. این پروژه‌ها نه تنها حرکت کالاها را تسهیل می‌کنند، بلکه تبادل انرژی، اطلاعات و خدمات را نیز ممکن می‌سازند. ما در غرب آسیا باید درک کنیم که استقلال هر کشور با سهم آن در زنجیره ارزش افزوده جهانی گره خورده است.
تضمین‌های امنیت انرژی نیز فرصتی دیگر برای وابستگی متقابل است. توافقات منطقه‌ای در حوزه انرژی باید بر حفاظت از مسیرها و کشف منابع انرژی پایدار متمرکز باشند. پتانسیل عظیم و استفاده‌نشده فلات ایران و سایر مناطق مناسب برای احداث مزارع خورشیدی و بادی در جامعه MWADA، همکاری برای تولید انرژی پاک را از نظر اقتصادی برای منطقه و حتی فراتر از آن ممکن می‌سازد.
MWADA همچنین می‌تواند زمینه جدیدی برای همکاری منطقه‌ای در حوزه آزادی کشتیرانی، از جمله گشت‌های امنیت دریایی مشترک، ایجاد کند. این منطقه میزبان گذرگاه‌های راهبردی مانند تنگه هرمز، کانال سوئز و باب‌المندب است.
ایران، با توجه به موقعیت جغرافیایی و تخصص امنیتی خود، به‌طور منحصربه‌فردی قادر است به تأمین امنیت آبراه‌هایی مانند تنگه هرمز کمک کند. کشورهای دیگر نیز می‌توانند نقش رهبری در تأمین امنیت کانال سوئز و باب‌المندب ایفا کنند. طرح ابتکار صلح هرمز (HOPE) که حدود پنج سال پیش توسط ایران مطرح شد، نمونه‌ای قابل‌توجه از یک ابتکار منطقه‌ای برای تقویت صلح و ثبات در جامعه هرمز بود و کشورهای بسیاری را گرد هم آورد. این طرح اکنون، به‌ویژه به دلیل بهبود چشمگیر روابط ایران، امارات و عربستان سعودی، می‌تواند در قالب MWADA جان تازه‌ای بگیرد.
شراکت ایران و عربستان سعودی—دو قدرت تأثیرگذار منطقه—نقشی حیاتی ایفا خواهد کرد. با تقویت اتحاد و برادری میان مسلمانان شیعه و سنی، می‌توانیم با افراط‌گرایی و نزاع‌های فرقه‌ای که تاریخی طولانی در بی‌ثبات کردن منطقه دارند، مقابله کنیم.
تلاش برای ایجاد منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای و احیای توافق هسته‌ای ایران (برجام) از اجزای اساسی این چشم‌انداز هستند. این رویکرد نه تنها باید به موضوع اشاعه هسته‌ای بپردازد، بلکه تعهدی جمعی به صلح و ثبات را نیز تقویت کند. چارچوب MWADA همچنین باید همکاری‌هایی در زمینه تبادلات فرهنگی، مدیریت منابع آبی، مبارزه با تروریسم و کمپین‌های رسانه‌ای برای ترویج همزیستی را در اولویت قرار دهد.
نقش ایران
مانند سایر مشارکت‌کنندگان، ایران نیز نقشی بی‌بدیل ایفا خواهد کرد. در طول ۴۵ سال گذشته، کشور من توانایی شگفت‌انگیزی در تاب‌آوری و خودکفایی در حوزه امنیت و دفاع نشان داده است. ایران نه تنها بدون کمک‌های خارجی بلکه با وجود فشارهای قدرت‌های فرامنطقه‌ای، توانسته است بقا یابد و حتی پیشرفت کند.
تصور رایجی که ایران نفوذ خود را در منطقه از طریق «بازوان مسلح» گسترش داده، بر اساس فرضی اشتباه است که ایران روابطی مبتنی بر حمایت و نیابت با نیروهای مقاومت دارد. مقاومت، ریشه در اشغال سرزمین‌های عربی توسط اسرائیل، هتک حرمت اماکن مقدس اسلامی، سیاست آپارتاید، نسل‌کشی و تجاوز مداوم به همسایگان خود دارد.
این مقاومت پیش از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ وجود داشت و تا زمانی که این دلایل ریشه‌ای پابرجا باشد، ادامه خواهد یافت. نسبت دادن مقاومت به ایران شاید بخشی از یک کارزار تبلیغاتی باشد، اما مانع حل ریشه‌ای این مسائل خواهد شد.
ایران، مانند همه کشورها، با چالش‌ها و اشتباهات خود مواجه بوده است. مردم ایران، پس از تحمل فداکاری‌های فراوان، اکنون با تاب‌آوری و اعتمادبه‌نفس آماده‌اند که گام‌های جسورانه‌ای بردارند. این تغییر از دیدگاهی مبتنی بر تهدید به رویکردی فرصت‌محور، با چشم‌اندازی که توسط رئیس‌جمهور پژشکیان (و خودم) در جریان کمپین انتخابات ریاست‌جمهوری تابستان گذشته در ایران مطرح شد، هم‌راستا است.
MWADA ما را به بازاندیشی منطقه فرامی‌خواند، نه به‌عنوان یک میدان نبرد، بلکه به‌عنوان مرکزی از دوستی، همدلی و پیگیری فرصت‌های مشترک و رفاه جمعی. ضروری است که در گفت‌وگوهای معنادار و صریحی شرکت کنیم که به ما اجازه دهد آینده‌ای مبتنی بر همکاری، توسعه مشترک و پایدار، عدالت اجتماعی و رفاه و امید نوین ترسیم کنیم.
تحول غرب آسیا به یک الگوی صلح و همکاری، صرفاً یک آرمان ایده‌آلیستی نیست؛ بلکه یک ضرورت راهبردی و هدفی دست‌یافتنی است که تنها نیازمند تعهد، گفت‌وگو و چشم‌اندازی مشترک است. MWADA می‌تواند سکوی این تحول باشد.
بیایید این فرصت را غنیمت بشماریم و غرب آسیایی پایدار، شکوفا و صلح‌آمیز بسازیم، جایی که همدلی، تفاهم و همکاری جایگزین تفرقه و اختلاف شود. ما، به‌عنوان نمایندگان دولت‌های خود، باید این فرصت را دریابیم و به آینده بنگریم، نه اینکه زندانی گذشته باقی بمانیم. اکنون زمان اقدام است.
