چشمانداز تجارت‌جهانی در سایه تغییرات اقلیمی بررسی شد
از سیاه به سبز
بررسی موسسه مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی(csis) از روند فعالیت کشورهای فعال در تولید و صادرات محصولات آلاینده و نحوه تحول آنها به سمت تولیدات سبز و پاک نشان می‌دهد گذار از اقتصاد سیاه و پرکربن به اقتصاد سبز و کمکربن دشواری‌‌‌‌‌های بسیاری دارد که به‌سادگی قابل‌حل نبوده، به‌طوری که اقتصادهای در حال ظهوری نظیر اندونزی را در موقعیتی متزلزل از این نظر قرار داده‌است.
مسوول آلایندگی کیست؟
انتشار گازهای آلاینده در زنجیره تولید تا خرید کالا به‌دست مصرف‌کننده نهایی، این سوال را مطرح می‌کند که چه‌کسی مسوول انتشار آلایندگی است؟ و کدام حلقه از این زنجیره باید روی کاهش انتشار گازهای آلاینده تمرکز کند؟
در همین‌‌‌‌‌حال باید خاطرنشان کرد؛ در دنیای کنونی، تولید برخی محصولات از زنجیره‌های ارزش کمکربن، منبع بروز تنش‌های تجاری هستند. کمااینکه روند تولید و توسعه خودروهای الکتریکی چین، با مقاومت‌‌‌‌‌هایی از سوی ایالات‌متحده آمریکا و حتی کشورهای عضو اتحادیه اروپا، مواجه شده‌است. علاوه‌‌‌‌‌براین در نظم ژئوپلیتیک امروزی، لزوما سرمایه‌گذاری بر فرصت‌های جدید زنجیره ارزش سبز، در اولویت تصمیم‌گیران نیست. به بیان دیگر اولویت کشورهای مختلف در حوزه «تولید با آلایندگی کمتر»، متفاوت است.در این‌باره اندونزی یک مثال خوب است. تحلیل و بررسی عملکرد اندونزی در حوزه تولید محصولات پرکربن و انتشار آلایندگی به‌عنوان کشوری که کمتر در زنجیره ارزش تولید جهانی ادغام شده جالب‌توجه است. این کشور در قیاس با همتایان منطقه‌ای خود ساختار متفاوتی دارد و عمدتا در صنایعی فعالیت دارد که انتشار کربن بالایی دارند.
اندونزی دومین صادرکننده بزرگ زغال‌سنگ در جهان است. فروش زغال‌سنگ این کشور به بازارهای جهانی، حدود 10درصد از مجموع صادرات این کشور را در سال2021 به خود اختصاص داده‌است. البته صنعت تولید زغال‌سنگ در کشور اندونزی تنها برای 0.2درصد از افراد این جامعه، موقعیت شغلی ایجاد کرده‌است. این کشور درحال بررسی برای ورود به تولید محصولات سبزتر است. برهمین‌‌‌‌‌اساس نیز به‌دنبال آن است تا در زنجیره ارزش تامین جهانی در صنایعی همچون تولید باتری، ادغام شود. گفتنی است تولید محصولات کمکربن مستلزم تولید سریع‌تر انرژی‌های تجدیدپذیر است که بخشی از آنها با فناوری وارداتی تامین خواهدشد.
انتشار گازهای گلخانهای توسط اندونزی
در ادامه این گزارش، انتشار گازهای گلخانهای و فرصت‌های تجارت سبز اندونزی با جزئیات بیشتری بررسی شده‌است. بیشترین صادرات اندونزی که به انتشار گازهای آلاینده منجر می‌شود، عبارتند از: زغال‌سنگ، روغن‌های گیاهی، آهن و فولاد و محصولات شیمیایی. مقصد اصلی انتشار گازهای گلخانهای توسط اندونزی در فرآیند تجارت عبارت است از: چین با سهم 31درصدی، هند با سهم 10درصدی، ایالات‌متحده سهم 9درصدی، ژاپن سهم 8درصدی و اتحادیه اروپا سهم 6درصدی. گفتنی است کشورهای یادشده جزو بزرگ‌‌‌‌‌ترین شرکای تجاری اندونزی نیز هستند. منابع اصلی انتشار گازهای گلخانهای وارداتی به اندونزی عبارتند از: تولید انرژی، محصولات زراعی و حیوانی، محصولات معدنی، فلزات اساسی و محصولات شیمیایی. کشورهای واردکننده این محصولات و انتشاردهنده اصلی آلایندگی‌‌‌‌‌ها نیز عبارتند از: چین، هند، ایالات‌متحده، استرالیا و فدراسیون‌روسیه.
دادههای یادشده ملاحظات جالبی دارد. در درجه نخست 3کشور درمیان صادرکنندگان و واردکنندگان گازهای گلخانهای به اندونزی، یکسان هستند که عبارتند از: چین، هند و ایالات‌متحده، بنابراین تحقیقات بیشتر در این‌خصوص می‌تواند به شناسایی راهکارهایی دوجانبه برای کنترل آلایندگی منجر شود. در همین‌‌‌‌‌حال باید تاکید کرد؛ اتحادیه اروپا در رده پنج مقصد برتر صادرات آلاینده‌‌‌‌‌های اندونزی قرار دارد، بااین‌‌‌‌‌وجود سهم محدودی در ورود آلایندگی به اندونزی در اختیار دارد.
پیشگام در اجرای مقررات محیط‌زیستی
قانون خرید محصولاتی که در فرآیند تولید آنها، جنگل‌‌‌‌‌زدایی نشده(EUDR)، در اتحادیه اروپا به تصویب رسیده اما اجرای آن تا 30 دسامبر 2025 به تعویق افتاده است. چنانچه این قانون اجرایی شود، تاثیر بسزایی بر روند صادرات اندونزی به کشورهای اروپایی خواهدداشت. اتحادیه اروپا خریدار 8.1درصد از صادرات آهن و فولاد اندونزی است. همچنین اندونزی در اجرای این قانون، پیشگام بوده‌است. این کشور در سال2022، حدود 8میلیارد دلار محصولات تحت‌پوشش EUDR صادر کرد که معادل 14.4درصد از کل صادرات جهانی این دسته از محصولات است.
تغییر کاربری زمین و جنگل‌‌‌‌‌ها، دومین بخش بزرگ موثر بر انتشار گازهای گلخانهای توسط اندونزی است، بنابراین اجرای قانون EUDR با مشارکت‌‌‌‌‌های هدفمند دولتی و خصوصی می‌تواند به بهبود عملکرد محصول، بهره‌‌‌‌‌وری آب و سایر روش‌های کشاورزی برای کاهش خطرات جنگل‌‌‌‌‌زدایی کمک کند. اندونزی قبلا اجرای چنین اقداماتی را در مشارکت ملی خود تحت‌توافق‌نامه پاریس در مورد تغییرات آبوهوایی هدف قرارداده‌است.گفتنی است سایر شرکای تجاری اندونزی ازجمله ایالات‌متحده و استرالیا نیز در حال بررسی مالیات بر کربن هستند.
بدون‌تردید تصویب چنین مالیاتی تاثیر بسزایی بر عملکرد تجاری کشورها خواهدداشت. البته باید تاکید کرد؛ در حال‌حاضر برخی کشورهای درحال توسعه معتقدند؛ سیاست‌هایی همچون اعمال مالیات کربن ناعادلانه است و توسعه آنها را با چالش مواجه خواهد کرد. اندونزی می‌تواند با تقویت مهارت‌های محاسبه انتشار گازهای گلخانهای، نظارت خود بر انتشار این آلاینده‌‌‌‌‌ها گازی را تقویت کند. آشنایی بیشتر با روش‌های استاندارد بین‌المللی محاسبه انتشار گازهای گلخانهای، شرکت‌ها را برای پاسخگویی به درخواست‌های محاسبه کربن در شرایط مناسبی قرار می‌دهد. البته در حال‌حاضر هنوز هیچ اصول بین‌المللی برای هدایت چنین اقداماتی تدوین نشده اما زمینه برای هدایت اندونزی از طریق ASEAN یا در سطح جهانی در سازمان تجارت‌جهانی(WTO) فراهم شده‌است. اندونزی همچنین می‌تواند به استانداردسازی صنعت فولاد که تحت‌رهبری WTO انجام می‌شود، بپیوندد.
مشارکت فعال در زنجیره‌های ارزش کمکربن
سهم واردات «کالاهای زیست‌محیطی» توسط اندونزی به‌‌‌‌‌مراتب بالاتر از صادرات این محصولات است. منظور از کالاهای محیط‌زیستی، محصولاتی است که تولید آنها از محیط‌زیست، پشتیبانی می‌کنند. در این میان اندونزی می‌تواند تجارت برخی از محصولات کلیدی موثر بر آب و هوا را گسترش دهد. باید خاطرنشان کرد؛ هیچ کشوری از تمامی الزامات برای فعالیت در زنجیره‌های ارزش محصولات کمکربن برخوردار نیست و درنتیجه تلاش برای کاهش آلایندگی مستلزم همکاری در سطح بین‌المللی است. بااین‌‌‌‌‌وجود نباید فراموش کرد که ظرفیت کشورها برای فعالیت در صنایع و تولید محصولات مناسب محیط‌زیست، تفاوت‌‌‌‌‌های جدی دارد. در همین‌‌‌‌‌حال باید تاکید کرد؛ در برخی اقتصادها به‌ویژه درمیان همسایگان اندونزی(مطابق جدول) تعرفه‌های قابل‌توجهی روی وسایل نقلیه الکتریکی در قیاس با مواد معدنی خام، وضع شده‌است، بنابراین اندونزی باید تصمیم بگیرد که از صنایع سبز حمایت کند یا خیر.
درهمین‌‌‌‌‌حال دادههای آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) حکایت از آن دارد که سه تولیدکننده بزرگ فعال در حوزه انرژی‌های پاک، سهم 50درصدی از این بخش را در اختیار دارند. اندونزی نیز می‌تواند با ورود به این صنعت، تاثیر بسزایی بر زنجیره تامین محصولات کمکربن داشته‌باشد. در این میان همکاری با مجامع بین‌المللی ازجمله سازمان تجارت‌جهانی نیز کمک‌کننده خواهد بود. قابل‌ذکر است که اندونزی هنوز به‌عنوان بخشی اثرگذار از ساختار تجارت و پایداری محیطی(TESSD)، تبدیل نشده‌است. مشارکت فعال در این نوع از انجمن‌ها می‌تواند به سیاستگذاران اندونزیایی کمک کند استانداردهای بین‌المللی در حال ظهور را درک کنند و به‌جزئی از آن بدل شوند.شرکای تجاری برتر اندونزی عبارتند از: چین، ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا، ژاپن و هند. اجرای سیاست‌های آبوهوایی در این کشورها به‌‌‌‌‌شدت متفاوت است.
حدود 25درصد از صادرات اندونزی به منطقه آسه‌‌‌‌‌آن می‌رود که نشان از اهمیت تجارت با این منطقه دارد. در نهایت، اندونزی باید ارزیابی کند که چگونه تجارت کربن کمتر می‌تواند به این کشور کمک کند تا سال2045 به کشوری با درآمد بالا تبدیل شود. درواقع سیاست‌های تولیدی و تجاری خود را با اتکا به سیاست‌های شرکای بزرگ خود در حوزه محیط‌زیست، تنظیم کند. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که رابطه‌‌‌‌‌ای پیچیده میان تجارت و تغییرات آبوهوایی برقرار است که با گذر زمان، حائزاهمیت بیشتری خواهدشد.
