بازیگران جهانی بازار پتروشیمیایی‌ها

بازار محصولات پلیمری همچون سایر کامودیتی‌ها از ابتدای سال جاری تاکنون دستخوش تغییرات گوناگونی شده که تکانه‌های قیمتی را در این بازار رقم زده است. اصلی‌ترین سیگنالی که بر این بازار حکمرانی کرده و قیمت دادوستدهای محصولات پلیمری در بورس کالا را تعیین می‌کند، قیمت‌های پایه است که با دو اهرم قدرتمند میانگین هفتگی دلار نیمایی و قیمت‌های جهانی کشف نرخ پایه این محصولات را ممکن می‌سازد. شرایط اقتصادی کشور ما از ابتدای سال جاری تاکنون علاوه بر اینکه تحت تاثیر نوسانات نرخ‌های بین‌المللی قرار داشته است، از تکانه‌های داخلی نیز در امان نمانده است. به گونه‌ای که امسال به سبب اتفاق‌های بی‌سابقه‌ای که در بازارهای جهانی نفت خام رخ داد و بهای آن را به کانال قیمتی منفی ۴۰ دلار کاهش داد بر میزان تولیدات سراسر دنیا نیز اثر منفی برجای گذاشت. اکنون که ۶ ماه از ابتدای سال جاری می‌گذرد، گرچه این افت عجیب بهای نفت خام تا حدودی جبران شد و قیمت‌های فعلی در کانال مثبت ۴۰ دلار نوسان می‌کند، اما پیش‌بینی‌های جهانی بر این اصل استوار است که تا بازگشت نرخ به قیمت‌های پیش از کرونا شاید چند سال زمان لازم باشد.

همچنین بهای نفتا به‌عنوان خوراک اصلی پتروشیمی‌ها نیز با کاهش چشمگیری همراه شد. به‌طوری که قیمت آن از ابتدای سال ۲۰۲۰ تا ۲۲ سپتامبر کاهش ۱۶۷ دلاری را تجربه کرد. گرچه بهای این محصول توانسته افت شدید قیمتی که در اوایل ماه آوریل همه را شوکه کرد تا حدودی جبران کند و در ماه‌های اخیر با افزایش قیمت همراه باشد اما طی هفته جاری نوسان‌های اندک کاهشی چند دلاری را تجربه کرده و آخرین بهای آن ۳۶۶ دلار به ثبت رسید.

  نیرو محرکه قیمت‌های پایه بورس کالا

برآیند این دو عامل سبب شد که روند افزایشی بهای جهانی محصولات پتروشیمیایی از این کانال‌ها تضعیف شود و رشد نرخ‌های پایه این محصولات در بورس کالا از این مسیر محدود شود. به‌طوری که به گفته مدیرکل دفتر صنایع تکمیلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی، مرضیه طهماسبی که مسوول محاسبه و اعلام نرخ‌های پایه هستند، به «دنیای‌اقتصاد» که در گزارشی با عنوان «واردات؛ نسخه رفع التهاب بازار پتروشیمی» در تاریخ ۸ مردادماه منتشر شد، گفت: «به دلیل کاهش قیمت‌های جهانی، در بسیاری از محصولات تولیدی افزایش قیمت ناچیز و حتی در چند محصول کاهش قیمت را نیز تجربه کردیم و حداکثر افزایش بهای کالاهای تولیدی حدود ۱۰ درصد است که بخش عمده آن مربوط به تکانه‌های افزایشی نرخ ارز است.» براساس این گفته در برخی از مقاطع زمانی شاهد افت نرخ جهانی محصولات پتروشیمیایی بودیم که در محاسبات لحاظ شده اما اهرم‌های دیگر که مهم‌ترین آن میانگین بهای نیمایی ارز است، مجال بروز این کاهش نرخ را در قیمت‌های پایه بورس کالا نداد و تنها رشد قیمت‌‌های پایه برجسته شد.

بررسی نوسان بهای دلارنیمایی از ابتدای سال تاکنون به خوبی این امر را تصدیق می‌کند. به عبارت دقیق‌تر آخرین قیمت‌های پایه بورس کالا که در ۳۰ شهریورماه اعلام شد، با قیمت دلار نیمایی ۲۱۳ هزار و ۱۹۲ ریال محاسبه شد. درحالی که اولین قیمت‌های پایه سال ۱۳۹۹ که در ۹ فروردین‌ماه سال جاری منتشر شد بر مبنای دلار نیمایی ۱۳۶ هزار و ۲۹۲ تومانی محاسبه شده بود. هنگامی که به مقایسه نرخ دلار نیمایی در تاریخ ۹ فروردین‌ماه و ۳۰ شهریور می‌پردازیم اختلاف ۷۶ هزار و ۹۰۰ ریالی نمایان می‌شود که حاکی از رشد شتابان بهای ارز است که طی مدت ۶ ماه ابتدایی سال جاری رخ داده است و سایه شوم آن نه تنها بر بازار پلیمرهای بورس کالا از مسیر قیمت‌های پایه افتاده است بلکه چرخ تولیدی کشور را نیز با اختلالات بسیاری مواجه کرده است. به گونه‌ای که برخی از خطوط تولیدی از قیمت‌های وحشتناک مواد اولیه که با اهرم قدرتمند رشد بهای نیمایی ارز اتفاق افتاده است در خطر تعطیلی قرار گرفته‌اند و تشنه راهکاری موثر برای کاهش نوسان‌های این چنینی بر بدنه دادوستدهای بازار پلیمرها و سایر بازارهای کالایی هستند.

  ارز آزاد، تغذیه‌کننده اصلی رقابت قیمتی بورس کالا

اما ساز ناکوک نوسان‌های بی‌سابقه دلار تنها به قیمت‌های نیمایی و تاثیر آن بر رشد نرخ‌های پایه ختم نشد. زمانی که بهای ارز نیمایی در روند رشدی نوسان می‌کند، بدون شک نرخ‌های آزاد ارز در قیمت‌های بالاتر قرار دارند. پس بهای ارز آزاد نیز از طریق سیگنالی که در این مدت ۶ ماهه به انتظارات اهالی بازار یا واسطه گران مخابره می‌کرد، با ایجاد رقابت‌های قیمتی در بین متقاضیان برای خرید مواد اولیه سبب شد که همین نرخ‌های بالای پایه در قیمت‌های بالاتری مورد دادوستد قرار گیرند. به‌طوری که دادوستدهای پلیمری بورس کالا رکورد رقابت قیمتی را در روز پایانی شهریورماه به ثبت رساند و رقابت ۳۹/ ۷۵ درصدی را در تاریخ ۳۱ شهریورماه سال جاری در یکی از گریدهای پلی‌پروپیلن به خود دید. بررسی‌های بیشتر نشان از آن دارد که حدود ۲۶۰ معامله از انواع محصولات پلیمری در بورس کالا از ابتدای امسال تاکنون رقابت قیمتی بیش از ۳۰ درصدی را تحمل کرده است که بخش عمده آنها در شهریور و مرداد رخ داده و انتظارات تورمی در بین اهالی بازار با محرک رشد بهای آزاد ارز قوت گرفته است.

اگر از ورود نقدینگی‌های سرگردان که به دنبال رشد نقدینگی افسارگسیخته به بازارهای کالایی و همچنین بازار پلیمرها سرازیر شده تا از این راه بتوانند ارزش سرمایه خود را حفظ کنند، چشم‌پوشی کنیم و واسطه گرانی که به دنبال بهره بردن از فاصله قیمت ارز نیما و آزاد هستند را نادیده بگیریم، می‌توان گفت که هر مقطعی از زمان که فاصله نرخ آزاد و نیمایی ارز افزایش یافت، حتی برخی تولیدکننده‌هایی که به دنبال بقای فعالیت تولیدی خود هستند به سیل عظیم تقاضای هیجانی که به بازار و بورس کالا برای خرید مواد اولیه هجوم می‌آوردند اضافه شد و سعی کردند که خرید فردای خود را امروز انجام دهند. تا از این راه بتوانند به شکلی ریسک ناشی از رشد قیمت مواد اولیه را پوشش دهند. همان‌طور که در این مدت ۶ ماهه از گوشه و کنار بازار و از سوی بسیاری از فعالان به گوش می‌رسید که بسیاری از مواد اولیه بلافاصله راهی خطوط تولید نمی‌شوند و مستقیم به انبارهایی می‌روند تا تضمینی برای بقای فعالیت تولیدی هر واحد باشند.

مجموعه نشانه‌هایی که طی مدت ۶ ماه ابتدای سال از دادوستد محصولات پلیمری در بورس کالا و بازار آزاد به چشم می‌خورد، تداعی‌کننده دوران رکود تورمی برای این محصولات است. گرچه در برخی از مقاطع زمانی تقاضای هیجانی در بازار دیده شد و حجم معاملات با اهرم رشد تقاضا یا رشد میزان عرضه‌ها افزایش یافت، اما نرخ‌های بالای مواد اولیه تا آنجا که برای تولیدکننده مقدور بود به کالایی نهایی منتقل شد و متضرر اصلی این داستان مصرف‌کننده نهایی بوده است. به‌طوری که با هر بار مراجعه به بازار با نرخ‌های جدید مواجه شده که محاسبه کشش قیمتی مصرف‌کننده برای نیمه دوم سال جاری را می‌طلبد تا مسوولان امر به این موضوع که این افزایش نرخ‌ها تاکجا می‌خواهد ادامه یابد و بهتر از آن تا چه نرخ‌هایی می‌تواند افزایش یابد که بخش تولید را غیرفعال نکند، اهتمام جدی بورزند.