آمار معاملات بین‌بانکی در سال گذشته بررسی شد
سه پرده از سود بازاری ۹۹
به زعم صاحب‌نظران، افزایش عرضه پول توسط سیاست‌گذار و کاهش تقاضای واقعی پول به‌دلیل کرونا نقش بسزایی در کاهش نرخ بهره بازار بین‌بانکی داشته است. افزایش منابع در دسترس بانک‌ها و کاهش نرخ بهره در بازار بین‌بانکی باعث ایجاد حباب در بازارهای دارایی در سال گذشته شد. این نرخ بهره پایین در بازار بین‌بانکی در حالی بود که همچنان تورم در مسیر افزایشی قرار داشت و صاحب‌نظران انتظار تورم‌های بالاتر را نیز داشتند. این موضوع نشان می‌داد این کاهش نرخ بهره موقتی خواهد بود و دوام نخواهد داشت. به‌تدریج از نیمه خرداد به بعد نرخ بهره در بازار بین‌بانکی تغییر رویه داد و در مسیر افزایشی قرار گرفت. نرخ بهره بین‌بانکی تا آبان‌ماه همچنان به روند افزایش خود ادامه داد البته در نیمه دوم همین ماه بانک مرکزی توانست با استفاده از عملیات ریپو و عملیات بازار باز، نرخ بهره بین‌بانکی را پایین‌تر از نرخ سقف کریدور نگه دارد که در این مسیر کاهش انتظارات تورمی نیز نقش قابل‌توجهی داشته است.
پرده اول: کاهش عمودی نرخ بهره بین‌بانکی!
فصل اول سال گذشته، حجم معاملات در بازار بین‌بانکی و نرخ بهره به سطح بسیار پایینی رسید. براساس آمار منتشر شده در فروردین ماه سال گذشته متوسط حجم روزانه معاملات بین‌بانکی حدود 59 هزار میلیارد تومان بوده است. این در حالی است که در اسفند سال 98 متوسط حجم روزانه معاملات از 80 هزار میلیارد تومان نیز فراتر رفته بود. همچنین در تمام ماه‌های سال 98 جز فروردین و مرداد متوسط حجم معاملات روزانه در بازار بین‌بانکی بیشتر از 60 هزار میلیارد تومان بوده است. این امر به آن معناست که متوسط حجم روزانه معاملات در فروردین سال گذشته نسبت به متوسط حجم روزانه معاملات در سال 98 کاهش قابل‌ملاحظه‌ای داشته است. که نشان از افزایش منابع در دسترس بانک‌ها دارد. افزایش منابع در دسترس بانک‌ها دو دلیل اصلی داشته است: اولین دلیل افزایش عرضه پول توسط سیاست‌گذار بود که در اواخر سال گذشته روی داد. به زعم صاحب نظران دومین عامل کاهش نرخ بهره بین‌بانکی، کاهش تقاضای واقعی پول به‌دلیل پاندمی کرونا بوده است. شیوع کرونا باعث عمیق‌تر شدن رکود در اقتصاد شده و همین امر تاثیر خود را بر تقاضای پول نیز گذاشته بود. به هر روی این دو عامل در کنار یکدیگر باعث افت متوسط حجم روزانه معاملات در بازار بین‌بانکی شد. افت در حجم مبادلات بین‌بانکی در اردیبهشت نیز ادامه یافت و متوسط حجم روزانه به 52 هزار میلیارد تومان رسید. همین رقم در خردادماه اندکی افزایشی شد و به 58 هزار میلیارد تومان رسید. کاهش حجم معاملات تاثیر خود را روی نرخ بهره بین‌بانکی نیز گذاشت. میانگین موزون نرخ بهره بین‌بانکی که در اسفند سال گذشته 18 درصد بود در فروردین ماه با دو واحد سقوط به 7/ 16 درصد رسید. کاهش نرخ بهره در بازار بین‌بانکی در دو ماه بعدی فصل با شیب بیشتری ادامه یافت به‌طوری که میانگین موزون نرخ بهره بین‌بانکی در اردیبهشت ماه به 7/ 11 درصد و در خرداد به 7/ 9 درصد رسید. نکته جالب توجه اینکه نرخ بهره بین‌بانکی در اواسط خردادماه به 8 درصد نیز رسیده بود. به هر روی کاهش نرخ بهره بین‌بانکی در حالی رخ داد که تورم همچنان در مسیر افزایشی قرار داشت. همچنین انتظارات تورمی در این مقطع نوید تورم‌های بسیار بالاتر را می‌داد. به طور کلی کاهش نرخ بهره در زمانی که تورم و انتظارات تورمی بالاست نشان می‌دهد که این امر مقطعی خواهد بود و به سرعت از بین خواهد رفت. سیاست‌گذار در آن مقطع باید با دیدن نشانه‌های بروز این مشکل با عملیات بازار باز یا انتشار اوراق مانع کاهش نرخ بهره بین‌بانکی در اقتصاد می‌شد. امری که به هر دلیل روی نداد و باعث ایجاد حباب در بازارهای دارایی در سال 99 شد.
پرده دوم: نرخ بهره در مسیر رشد
از اواسط خرداد تا آبان‌ماه نرخ بهره رویه خود را تغییر داد و در مسیر افزایشی قرار گرفت. همچنین حجم معاملات روزانه نیز در مسیر افزایشی قرار گرفت. براساس آمار منتشر شده متوسط حجم روزانه در تیر ماه سال گذشته به 84 هزار میلیارد تومان رسید. این در حالی است که این رقم در خرداد ماه حدود 58 هزار میلیارد تومان بوده که نشان از رشدی 40 درصدی از حجم معاملات روزانه دارد. متوسط حجم روزانه مبادلات بین‌بانکی در مردادماه وارد فاز 90 هزار میلیاردی شد و تا آبان‌ماه همچنان در محدوده 90 هزار میلیارد تومان باقی ماند. همچنین نرخ بهره بین‌بانکی نیز در همین مدت دستخوش تغییر شد. در تیر ماه میانگین موزون نرخ بهره بین‌بانکی به 13 درصد رسید در حالی در خردادماه نرخ بهره تا 8 درصد نیز رسیده بود. نرخ بهره بین‌بانکی تا آبان به روند افزایشی خود به‌تدریج ادامه داد؛ به‌طوری که میانگین موزون نرخ بهره بین‌بانکی در آبان‌ماه به حدود 63/ 22 درصد رسید. در این زمان، تقاضا برای پول افزایش یافته بود و همین موضوع بر شدت معاملات بازار بین‌بانکی نیز اثر گذاشت.
پرده سوم: نرخ بهره در لنگر ثبات
از اواسط آبان‌ماه و به‌دلیل رخدادهای سیاسی در خارج از کشور به‌تدریج انتظارات تورمی به لنگری از ثبات رسیدند. همین موضوع تاثیر خود را بر روی حجم معاملات در بازار بین‌بانکی و نرخ بهره نیز گذاشت. براساس آمار منتشر شده، متوسط حجم معاملات روزانه در آذرماه سال گذشته به 75 هزار میلیارد تومان رسید.
این در حالی است که در آبان ماه این عدد حدود 90 هزار میلیارد تومان بوده که نشان از کاهشی 13 درصدی دارد. همچنین متوسط حجم معاملات روزانه در ماه‌های بعدی سال 99 بین 72 هزار میلیارد تومان و 77 هزار میلیارد تومان در نوسان بود. علاوه بر اینها، میانگین موزون نرخ بهره بین‌بانکی از آذرماه به‌تدریج در مسیر کاهشی قرار گرفت؛ به‌طوری که از 63/ 22 درصد در آبان‌ماه به 8/ 19 درصد در اسفند ماه رسید. بانک مرکزی نیز در این مدت توانست با عملیات ریپو و عملیات بازار باز نرخ بهره بین‌بانکی را در محدوده‌ی پایین‌تر از نرخ سقف و بالاتر از نرخ کف نگه دارد.
ارزیابی کارنامه سال 99
با نگاه به مجموعه مبادلات بین‌بانکی می‌توان متوجه شد که متوسط حجم روزانه مبادلات افزایش داشته و میانگین موزون نرخ بهره بین‌بانکی کاهش داشته است. براساس آمار منتشر شده توسط بانک مرکزی متوسط حجم روزانه مبادلات بین‌بانکی در سال گذشته حدود 77 هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال پیش از آن رشدی 16 درصدی را تجربه کرده است. این در حالی است که میانگین موزون نرخ بهره 5/ 17 درصد بوده درحالی‌که میانگین نرخ بهره در سال 98 حدود 19 درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که نرخ بهره بین‌بانکی سال 99 حدود 5/ 1 واحد درصد کمتر از سال قبل از آن بوده است.
