بهاره چراغی: اقتصاد ایران با انتخاب رئیس‌جمهور جدید آمریکا، چه چشم‌اندازی خواهد داشت؟ شاید این روزها یکی از کلیدی‌ترین سوالاتی که درخصوص آینده اقتصاد کشورمان مطرح می‌شود این باشد که سرنوشت اقتصاد ایران بعد از رفتن ترامپ که یکی از بی‌سابقه‌ترین تحریم‌ها را برای ایران رقم زد چه خواهد شد؟ کدام‌ محدودیت‌ها برطرف و کدام درها به روی کسب‌وکارها و فعالیت‌های اقتصادی باز خواهد شد؟ در این میان سیاست‌گذاران و فعالان اقتصادی به سراغ کدام فرصت‌ها گام بردارند؟ تحلیلگران معتقدند در این ماه‌های باقیمانده به پایان دولت دوازدهم، شاید به جای منتظر ماندن برای بازگشت آمریکا به تعهدات برجامی، بهتر باشد از فرصت به وجود آمده بهره ببریم و به مواردی که مورد غفلت واقع شده‌اند، سر و سامان بدهیم. باشگاه اقتصاددانان در پرونده امروز به دنبال پاسخی برای سوالات مطرح شده رفته است.

آیا ریاست‌جمهوری بایدن باعث حرکت آمریکا به سوی شکل دادن یک توافق جدید با ایران یا بازگشت به برجام و گشوده شدن گره تحریم‌ها می‌شود؟ تاثیر گشودن بند تحریم‌ها از پای اقتصاد ایران، بر کسب‌وکارها و زندگی مردم چگونه خواهد بود؟ پاسخ پرسش اول کار سیاست‌مداران و صاحب‌نظران علوم سیاسی است، اما موضوع این یادداشت آن است که برداشته شدن تحریم‌ها چه تاثیری بر آینده اقتصاد ایران خواهد گذاشت؟

یکی از کلیدی‌ترین پرسش‌هایی که در شرایط فعلی وجود دارد این است که بعد از انتخاب جو بایدن برای ریاست‌جمهوری آمریکا، چشم‌انداز آینده اقتصاد ایران چگونه ترسیم خواهد شد؟

تحریم واژه‌ای است که دهه‌هاست با اقتصاد ایران عجین شده و سایه سنگین آن در برهه‌های زمانی مختلف توانسته بیشترین تاثیر را بر وضع اقتصادی کشور داشته باشد. نفت به‌عنوان حلقه اتصال ایران به جهان در پوشش روابط تجاری و سیاسی به‌عنوان عاملی شناخته شده که قدرت را انحصاری به دولت واگذار می‌کند و از آنجا که افسار این اقتصاد از دیرباز در دستان صادرات نفتی بود، بنابراین به شدت به رویدادهای بین‌المللی واکنش نشان می‌دهد. به همین دلیل است که همواره از نفت به‌عنوان ابرازی علیه ایران استفاده می‌شود.

نه تنها اقتصاد ایران که اقتصاد جهان زنجیره‌ای متصل و بزرگ است. کشورها حلقه‌های به هم وابسته‌ای هستند که خواسته و ناخواسته بر زنجیره اقتصاد جهانی اثربخشی دارند. اقتصادهای بزرگ جهان، اما گاهی به سیاسی‌ترین شکل ممکن اداره می‌شوند. ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا ۴ سال سیاست‌های غیرمنطقی خود را بر اقتصاد جهانی تحمیل کرد. تحریم‌های ظالمانه و تصمیمات سیاسی و غیر انسانی علیه کشورمان نیز تنها بخشی از سیاست‌های ترامپ در اقتصاد جهانی بود.

احسان آذری‌نیا: در سال‌های اخیر اثرگذاری شبکه‌های اجتماعی بر دیدگاه مخاطبان افزایش یافته و این روند ادامه پیدا خواهد کرد. به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی بزرگ نظیر فیس‌بوک و توییتر به‌دلیل تعداد بسیار زیاد اعضا، اثرات بزرگ‌تر بر دیدگاه مردم و تحولات جاری آمریکا و حتی جهان دارند. یک نکته مهم این است که احزاب سیاسی برای پیشبرد اهداف خود و اثرگذاری بر دیدگاه رای‌دهندگان، به شیوه‌های گوناگون از این شبکه‌ها استفاده می‌کنند.

در چهار سال اخیر فیس‌بوک تدابیر فراگیر برای جلوگیری از انتشار اخبار غلط و گمراه‌کننده، اجتناب از اثرگذاری بر نتیجه انتخابات و تضمین انتشار اخبار دقیق اتخاذ کرده است. واقعیت این است که گروه‌های مختلف همواره تلاش کرده‌اند از این شبکه بزرگ اجتماعی برای اثرگذاری بر دیدگاه عمومی و تغییر نتیجه انتخابات‌ها به نفع خود استفاده کنند. تلاش‌های فیس‌بوک پس از آشکار شدن موارد مختلف انتشار اخبار گمراه‌کننده و غلط طی مبارزات انتخاباتی انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۶ آغاز شده است. میزان اثرگذاری تلاش‌های گروه‌های مختلف برای تغییر دیدگاه مردم از طریق فیس‌بوک مشخص نیست اما این اثرگذاری قطعا رخ داده و باید مسیرهای آن مسدود شود.

اهمیت رسانه‌های اجتماعی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال‌جاری در آمریکا، غیرقابل انکار است. درحال‌حاضر ۷۲ درصد شهروندان آمریکا در سن رای دادن، به شکل پیوسته از یکی از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند و ۶۹ درصد آمریکایی‌ها در این گروه، جزو کاربران فیس‌بوک هستند. بنابر گزارش منتشر‌شده از سوی سوشال بیکرز که یک پلت‌فرم بازاریابی در شبکه اجتماعی است، با آنکه استفاده دونالد ترامپ از توییتر بسیار گسترده‌تر بوده و این استفاده آشکارا بر پیروزی او در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۱۶ اثر گذاشت اما از بسیاری جهات و بر مبنای بسیاری از معیارها، بهره‌گیری جو‌ بایدن از توییتر بیشتر از ترامپ بوده است.

در انتخابات اخیر آمریکا ادعاهای دروغ و داده‌های گمراه‌کننده به شکل بی‌سابقه‌ای در پلت‌فرم‌های شبکه‌های اجتماعی منتشر شد و این تحول تبعات بزرگی برای جامعه آمریکا و دموکراسی خواهد داشت. ۱۰ روز قبل از برگزاری انتخابات سوم ماه جاری، مسوول رسانه‌ای کاخ سفید یک ویدئوی کوتاه را در توییتر منتشر و توضیحی کوتاه به آن ضمیمه کرد. مضمون توضیح این بود: «بایدن احتمال تقلب در انتخابات را منتفی نمی‌داند.» در این کلیپ بایدن نامزد حزب دموکرات گفته بود: «تیم کارزار انتخاباتی من بزرگ‌ترین سازمان را در تاریخ انتخابات آمریکا برای مقابله با تقلب در آرای رای‌دهندگان تشکیل داده است.» اما این کلیپ یک برش از سخنان آقای بایدن بود. در اصل منظور بایدن در بیان این جملات آن بود که پروژه‌ای برای مقابله با تقلب در انتخابات تدوین شده است. اما کلیپ طوری ارائه شد که گویی او معتقد است تقلب رخ خواهد داد.

در نظرسنجی انجام شده از سوی بخش تحقیقات موسسه پیو که ماه ژوئیه امسال از بزرگسالان آمریکایی انجام شد، حدود دوسوم آنها یعنی ۶۴ درصد اعلام کردند شبکه‌های اجتماعی عمدتا اثرات منفی بر تحولات جاری کشور دارند و تنها ۱۰ درصد پاسخ‌دهندگان معتقد بودند شبکه‌های اجتماعی عمدتا اثرات مثبت بر تحولات برجا می‌گذارند. همچنین یک‌چهارم شرکت‌کنندگان در نظرسنجی معتقد بودند این پلت‌فرم‌ها نه تاثیر مثبت دارند و نه تاثیر منفی.

هدیه لطفی: یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اتفاق‌ها بر بازارهای مالی جهان طی ماه‌های اخیر، می‌توان به انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا اشاره کرد. این موضوع نه تنها بر بازارهای سرمایه‌گذاری دنیا، بلکه بر بازارهای داخلی نیز تاثیرگذار بود.

فارغ از مسائل داخلی ایالات‌متحده، انتخاب رئیس‌جمهور بزرگ‌ترین اقتصاد جهان اثرات قابل‌توجهی بر بازارهای جهانی دارد به‌خصوص آنکه در این دوره یک انتخابات دوقطبی با نظرات و تفکرات کاملا متضاد درخصوص اقتصاد و آینده جهان را شاهد بودیم. علاوه بر این وضعیت اقتصاد ایالات‌متحده با سهم یک‌چهارمی از تولید ناخالص داخلی جهان و همچنین سلطه بر دلار به‌عنوان ارز جهان‌روا تعیین‌کننده بسیاری از معادلات اقتصاد بین‌الملل است. اقتصاد جهانی و تصمیمات رئیس‌جمهور آمریکا در دو سناریو محتمل است. سناریوی اول، تداوم همه‌گیری کرونا و سناریوی دوم، پایان همه‌گیری کرونا است.

مدت‌هاست که موضوع انتخابات ایالات‌متحده بر بازیگران و تحلیلگران اقتصادی کشور، چنان سایه‌ای افکنده بود که گویی سرنوشت جهان در گرو نتیجه این انتخابات قرار دارد. پس از مدت‌ها انتظار عاقبت نتیجه انتخاب مستاجر جدید کاخ‌سفید، طبق رسم رایج به صورت غیررسمی مشخص و «جو بایدن» نامزد حزب دموکرات توسط رسانه‌های این کشور به عنوان فرد پیروز انتخابات معرفی شد. واکنش سریع بازارهای جهانی و برخی قیمت‌ها در کشورمان به این موضوع و خصوصا اسباب‌کشی ترامپ از کاخ‌سفید و تاثیر آن بر بازار سرمایه در ایران که چندی است توسط کارشناسان مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد، از نکاتی قابل تامل است که در این وجیزه به آن اشاره می‌کنیم:

در ادبیات مالی به‌صورت کلی بازارهای مالی متاثر از دو نوع ریسک سیستماتیک و غیرسیستماتیک هستند. ریسک سیستماتیک کل بازار را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و از آن به‌عنوان ریسک بازار یا ریسک غیرقابل حذف یاد می‌شود. درحالی‌که ریسک غیرسیستماتیک صرفا مربوط به یک صنعت یا یک شرکت خاص است و به همین دلیل ریسک مشخص هم نامیده می‌شود. با توجه به شرایط فعلی، بزرگ‌ترین مولفه ریسک سیستماتیکی که بر اقتصاد ایران و بالطبع بر بازار سرمایه سایه افکنده است، ریسک سیاسی است. با توجه به این مورد که آمریکا سال‌ها است سیاست‌های خصمانه‌ای در مقابل ایران پیش گرفته است و یکی از بازیگران اصلی بازارهای جهانی است، لزوم توجه به سیاست‌ها و برنامه‌های دولت جدید ایالات‌متحده آمریکا هم از منظر تعاملات با ایران و هم از منظر تحت‌تاثیر قرار دادن روابط بین‌المللی با سایر ابرقدرت‌های اقتصادی و اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم بر قیمت کامودیتی‌ها اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند.

گرچه بعید به نظر می‌رسد با انتخاب بایدن سیاست خارجی آمریکا در سطح کلان تغییری کند، ولی انتظار بر این است که با انتخاب جو بایدن، فشار تحریم‌ها کاهش یابد، یا لااقل اوضاع همین‌طور بماند و شرایط از این سخت‌تر نشود.