چمشیر در چشم شیر
سد چمشیر اکنون کانون نقد مخالفان سدسازی در ایران است؛ سدی که به‌زودی آبگیری می‌شود. این سد اواخر دهه ۱۳۶۰ شمسی طراحی شد و با سرمایه ایرانی و چینی به پایان رسید و به‌زودی آبگیری خواهد شد. اما حواشی پیرامون این سد کم نیست. برای فهم بهتر مساله سد چمشیر و هجمه رسانه‌‌‌ای باید ابتدا دید که نگرش منتقدان و موافقان این سد چیست؟ در نگاه کلی، فعالان محیط‌‌‌زیست در ایران غالبا مخالف سدسازی بی‌‌‌رویه در ایران خشک هستند؛ ایرانی که منابع‌‌‌آبی کمی دارد. از سویی موافقان سدسازی معتقدند، ایران برای توسعه نیازمند مهار آب‌ها و روان‌آب‌‌‌های سیلابی است که به هر دلیلی ممکن است از دست بروند. به‌منظور رسیدن به این هدف البته راه طولانی طی شده است. حواشی سد چمشیر را بهانه قرار می‌‌‌دهم تا نگاهی به این اندیشه داشته باشیم و اینکه چه شد امروز در گوشه‌‌‌گوشه ایران سدی روی رودی ساخته شد. احمد آلیاسین، یکی از فن‌‌‌سالاران متخصص و دارای سابقه درخشان در سدسازی است که اکنون به جرگه مخالفان سدسازی بی‌‌‌رویه در ایران پیوسته است. به نظر می‌رسد او بعد از ۷۰سال تجربه سدسازی در ایران، اکنون به جای آنکه مهندس ناظر و مجری و پیمانکار باشد، به نگرشی از پایداری در توسعه رسیده است. می‌‌‌توان ادعا کرد عبارت «بحران آب» در سال‌های دهه ۱۳۷۰ بیش از هر کسی به خاطر انتشار کتابی با همین عنوان از «احمد آلیاسین» شنیده شده است؛ مهندس سدسازی که در نیمه دوم عمر خود، دیگر موافق سدسازی نیست و می‌‌‌گوید اگر دوباره به عقب برگردیم هرگز نیشکری در خوزستان نمی‌‌‌کارد و سدسازی را آخرین گزینه می‌‌‌داند.
احمد آلیاسین در گفت‌‌‌وگویی با مجله «تجارت‌فردا» گفته است: «دائم این جمله زنده‌‌‌یاد ابتهاج را که پدر برنامه‌‌‌ریزی ایران است به‌‌‌کار می‌‌‌برم که در دهه ۳۰ و قبل از اینکه سد دز ساخته شود (من تنها مهندس زنده از سازندگان سد دز هستم) گفته بود «می‌‌‌خواهم سد بسازم؛ ولی مهندس ایرانی ندارم!» امروز ایران یکی از قوی‌‌‌ترین کشورهای جهان در ساخت سد است و سدهای با استاندارد جهانی می‌‌‌سازد.»
نگرش احمدآل یاسین از این منظر قابل تامل است که او به مساله توسعه و سدسازی نگاهی تازه دارد. از سویی او یکی از مفاخر صنعت سدسازی در ایران است. اما چرا هنوز نگرش‌‌‌های سازه‌‌‌ای بر نگرش‌‌‌های پایدار در ایران اولویت دارد؟
قرار است دی‌ماه سال ۱۴۰۱ فرآیند آبگیری سد چمشیر آغاز شود؛ سدی که منتقدان بسیاری دارد. یکی از نقدها به مساله برونزدگی گنبدهای نمکی است که مجری سد چمشیر به اما و اگرهای زیست‌‌‌محیطی آن پاسخ داده است که «مطابق مطالعات جامع که اطلاعات ۶۹ گمانه و مدل‌سازی‌‌‌های ژئوفیزیکی را در سد چمشیر بررسی کرده است، در این مخزن هیچ برونزدگی گنبد نمکی در سطح وجود ندارد»؛ پاسخی که به نظر می‌رسد اگرچه بر پایه داده‌‌‌های علمی است اما کسی بر صحت آن اعتنایی نمی‌‌‌کند.
طیف منتقد ساخت سد چمشیر البته نگاه دیگری دارد. آنها معتقدند اطلاعات مرتبط با مسائل زیست‌‌‌محیطی در این سد به‌رغم اینکه محرمانه نیست منتشر نمی‌شود و سازمان محیط‌‌‌زیست از وزارت نیرو که در ساخت سد ذی‌نفع است توقع بیهوده‌‌‌ای دارد؛ توقعی که می‌‌‌خواهد معایب ساخت این سد بر محیط‌‌‌زیست را بیان کند. منتقدان محیط‌‌‌زیستی سد چمشیر معتقدند، بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد ۶۰درصد این سد روی سازند نمکی واقع شده است، این مساله در درازمدت موجب اثرات سوء بر کارکرد سد می‌شود و گتوندی دیگر ایجاد می‌کند. یکی از حواشی قابل‌توجه پیرامون سد چمشیر، مسدود کردن ۱۱چاه نفت در مخزن سد است که گفته می‌شود دارای حداقل ۵۰میلیون بشکه نفت است. مخالفان ساخت سد چمشیر ادعا می‌کنند که ارزش اقتصادی این چاه‌‌‌های نفت بیشتر از درآمد حاصل از آب سد خواهد بود. حسین آخانی، گیاه‌‌‌شناس و پژوهشگر محیط‌‌‌زیست، لحظه ورود خود به مخزن سد چمشیر را اینگونه توصیف می‌کند: به محض آنکه پایم به محدوده مخزن رسید مانند فیثاغورس فریادم به هوا شد؛ یافتم! یافتم! اولین گیاهی که دیدم برایم بسیار آشنا بود. این گیاه گونه‌‌‌ای از جنس پَرَند بود که سال گذشته از نزدیکی آن منطقه به‌‌‌عنوان گونه‌‌‌ای جدید برای علم گیاه‌‌‌شناسی به نام پَرَند زاگرس (Pteropyrum zagricum) نام‌گذاری کردم. کمی آن طرف‌‌‌تر از گونه‌‌‌های گیاهی بومی و انحصاری و جنگل زیبایی از کُنار، شاهد وجود ۵۰۰هکتار جنگل رودخانه‌‌‌ای منحصربه‌فرد و بهشت‌گونه بودم که وجود این جنگل در این اقلیم گرم بسیار خاص بود که در بازدید چند روز گذشته خود شاهد آتش‌زدن آن توسط متولیان سد بودم. سازند گچساران از نظر گیاه‌‌‌شناسی برای دنیا حائز ارزش است. گیاهان گچ‌‌‌دوست در این سازند تکامل پیدا کرده و زیستگاه آنها مساحت‌‌‌های محدودی را به خود اختصاص داده‌‌‌اند. رویش هر گیاه برای ما مانند یک آزمایشگاه تحقیقاتی است.
