فرار آسیای مرکزی به آغوش چین

کیث برادشر /نیویورک‌تایمز شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، در سفر هفته قبل خود به آسیای مرکزی مورد استقبال و تحسین رهبران این منطقه قرار گرفت. بنا به اعلام رسانه‌های چینی، رهبر ازبکستان او را «بزرگ‌ترین رهبر» توصیف کرد و رهبر ترکمنستان وی را «رهبر خردمند» نامید. استقبال گرم رهبران کشورهای آسیای مرکزی از رهبر چین نشان می‌دهد که این کشور، به‌رغم فشارهای ایالات‌متحده و دنیای غرب، منزوی نیست. غرب، چین را بر سر مساله تایوان و نقض حقوق بشر تحت فشار قرار داده است. ارسال این نوع پیام‌ها برای دستگاه پروپاگاندای دولت چین در حال حاضر، یعنی در آستانه برگزاری نشست حزب کمونیست این کشور، اضطرار بیشتری پیدا کرده است. در نشست یادشده که ماه آینده برگزار می‌شود، شی جین پینگ قصد دارد زمینه را برای تمدید دوره ریاست‌جمهوری خود فراهم کند.

در روایتی که پکن ارائه کرده، رئیس‌جمهور چین یک‌رهبر جهانی قابل اعتماد است که دیگر کشورها در دنیایی که به دلیل هژمونی آمریکا دچار آشوب شده است، از او حمایت می‌خواهند. حتی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور خودکامه روسیه، در دیدار روز پنج‌شنبه گذشته خود با شی بسیار با احترام رفتار کرد و پذیرفت که چین درباره جنگ اوکراین پرسش‌ها و نگرانی‌هایی دارد. نشست اعضای سازمان همکاری شانگهای همچنین نفوذ رو به رشد چین در آسیای مرکزی را به نمایش گذاشت. این منطقه، یک منطقه وسیع و غنی از نظر منابع طبیعی است که روزگاری حوزه نفوذ روسیه تلقی می‌‌‌شد و قدرت‌های بزرگ به دنبال اعمال حاکمیت و نفوذ بر آن بودند.

رهبران جمهوری‌های آسیای مرکزی در دیدار با رئیس‌جمهور چین، از او به خاطر ایجاد جامعه‌ای مرفه ستایش کردند. روسای‌جمهور شرکت‌کننده در نشست سازمان همکاری شانگهای، رئیس‌جمهور چین را «محور» این کشور و معمار موفقیت‌های آن توصیف کردند. استاد دانشگاه کرنل می‌گوید: «واژه‌هایی که رئیس‌جمهور ازبکستان از آنها استفاده کرد، دقیقا همان واژه‌هایی هستند که مقامات محلی چین، هنگامی که فرصتی برای ستایش از رئیس‌جمهور پیدا می‌کنند، از آنها استفاده می‌کنند.» البته تصویری که دستگاه پروپاگاندای چین از رئیس‌جمهور این کشور و دیدگاه‌های روسای‌جمهور کشورهای آسیای مرکزی ارائه کرده، تصویری اغراق‌شده است. برای مثال رهبر ازبکستان هنگام اعطای هدیه به رئیس‌جمهور چین به او به‌عنوان یک «رهبر» احترام گذاشت؛ نه به‌عنوان «بزرگ‌ترین رهبر».

بسیاری از کشورهای آسیای مرکزی از سرمایه‌گذاری چین استقبال می‌کنند؛ اما نگران وابسته‌شدن به این کشور هستند. در کشورهایی نظیر قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان، مردم دارای پیوندهای زبانی و فرهنگی و در برخی موارد پیوندهای خانوادگی با گروه‌هایی از مردم در استان سین‌کیانگ چین هستند. بسیاری از مردم جمهوری‌های یادشده، در مورد سرکوب گسترده مردم استان سین‌کیانگ از سوی دولت چین نگران هستند.

اما سیاست‌های دولت چین چشم‌انداز منطقه آسیای مرکزی را به شکل غیرقابل انکاری تغییر داده است. پکن از گذشته‌های دور، آسیای مرکزی را منطقه حیاتی برای گسترش فعالیت‌های تجاری، امنیت انرژی و دفاع نظامی خود تلقی می‌کرد. چین در این منطقه خطوط راه‌آهن، بزرگراه و خطوط لوله انتقال انرژی احداث کرده است. با آنکه جمهوری‌های شوروی سابق در آسیای مرکزی همچنان از طریق جاده، راه‌آهن و دیگر زیرساخت‌ها با روسیه مرتبط هستند، تجارت آنها با چین در حال افزایش است. البته حمله روسیه به اوکراین سبب نگرانی رهبران آسیای مرکزی شده است و دوستی عمیق رئیس‌جمهور چین با پوتین سبب می‌شود که تحقق اهداف چین در منطقه آسیای مرکزی با موانعی مواجه شود.