کوه یخ اکوسیستم استارت‌آپی ایران
جذب سرمایه در اکوسیستم استارت‌آپی کشور
با شروع فراگیری یا پاندمی کرونا، دنیا با بحرانی روبه‌‌‌رو شد که هرگز تا پیش از آن تجربه نکرده بود. اثر سوء اقتصادی کرونا بیش از اثر بهداشت و سلامت آن بر انسان‌‌‌ها بود. چاپ پول و تورم جهانی، اقتصادهای بزرگ دنیا را درگیر بحرانی سخت کرده است. کمپانی‌‌‌های بزرگ از ابتدای سال میلادی، با ریزش سنگین قیمت سهام خود مواجه شدند و باید دید تا چه زمانی این وضعیت ادامه پیدا خواهد کرد. از طرفی در کشور ما نیز شرکت‌های بزرگ حاضر در بورس تهران، روزگار خوبی را سپری نمی‌‌‌کنند. اکثر شرکت‌ها در رکود فرسایشی به‌‌‌سر می‌‌‌برند و به‌رغم افت ارزش ریال، تقویت دلار در دنیا و رشد جهانی قیمت کامودیتی‌‌‌ها و سایر کالاها همچنان ارزش معاملات از ارزنده‌نبودن شرکت‌ها در قیمت‌های فعلی حکایت دارند.
تنها خبر مثبت بورس تهران، IPO یا عرضه اولیه نخستین استارت‌آپ در بازار سرمایه بود. با وجود این، گزارشی که طی هفته‌‌‌های اخیر منتشر شد، از حضور یک یونیکورن (شرکتی که بیش از یک‌میلیارد دلار ارزش دارد) در اکوسیستم استارت‌آپی ایران حکایت دارد. در بخشی از این گزارش که توسط یک‌مجموعه خارجی منتشر شده، اشاره شده است که این شرکت در یک‌سال اخیر، ۱۴میلیون یورو با هدف توسعه در دیجی‌‌‌کالا سرمایه‌گذاری کرده است. جذب سرمایه خارجی برای استارت‌آپ‌‌‌های ایرانی در گذشته نیز اتفاق افتاده بود و در ترکیب سهامداران چند استارت‌آپ مشهور ایرانی، گروه‌‌‌های سرمایه‌گذاری خارجی دیده میشود.
بخشی از دولت سیزدهم در سالی که گذشت، درگیر مذاکرات فرسایشی برجام بود و ورود سرمایه خارجی نیز در همه صنایع به این مذاکرات گره خورده است. به طور کلی، سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌‌‌ها ریسک بیشتری دارد و از طرفی، آینده نامشخص اقتصاد و وضعیت نامطلوب معیشتی مردم به‌عنوان مصرف‌کنندگان اصلی، سرمایه‌گذاران داخلی را نیز محتاط کرده است. عدم‌عرضه قابلیت و ویژگی جدید روی پلتفرم‌‌‌ها و عدم‌ارائه محصول جدید از طرف کسب‌وکارها و دیگر اخبار حاصله، از ورود اکوسیستم به رکود حکایت دارد. باید دقت کرد که توجه و حمایت از شرکت‌های کوچک نیز به طور کامل از بین رفته است و استارت‌آپ‌‌‌های زیادی، نه‌تنها قادر به بقا در شرایط سخت نیستند، بلکه با زیان سنگین در حال تعطیلی کسب‌وکارهای نوین خود هستند.
قانون‌گذاری و رگولاتوری در دولت سیزدهم
دولت و مجلس در زمینه توسعه و قانون‌گذاری، خلاف جریان اکوسیستم استارت‌آپی در حال حرکت هستند. در یک‌سال اخیر، مجلس با طرح مصوبه‌‌‌ای با عنوان «طرح صیانت»، اقدام به اعمال محدودیت اینترنت کرده و این طرح توسط دولت نیز در حال پیگیری است. از طرفی وزارت ارتباطات با عدم‌توسعه اینترنت و افزایش پهنای باند، اقدام به صیانت پنهان کاربران کرده است و استارت‌آپ‌‌‌های مختلف در کل کشور، به این مساله اعتراض کرده‌‌‌اند؛ زیرا شرکت‌ها و مشاغل زیادی از طریق اینترنت درآمدزایی می‌کنند و طرح صیانت می‌‌‌تواند، کسب‌وکار آنها را به نابودی بکشاند. انتظاری که از مجلس و دولت، به‌عنوان نهادهای تصمیم‌‌‌ساز و اجرایی می‌‌‌توان داشت صیانت از حقوق مردم است، در حالی که این طرح، حقوق مردم را پایمال می‌کند.
در زمینه‌‌‌های دیگر نیز اوضاع چندان بر وفق مراد نیست. در حوزه فین‌‌‌تک، استارت‌آپ‌‌‌ها با چند مگا-رگولاتوری مواجه هستند که هریک با وضع قوانین گوناگون، محدودیت‌های دوچندانی را برای کسب‌وکارها ایجاد کرده‌‌‌اند. رشد حوزه فین‌‌‌تک می‌‌‌تواند فرصت و دریچه جدیدی برای این شرکت‌ها، حتی در سطح منطقه ایجاد کند. ارزآوری این حوزه می‌‌‌تواند شتاب بیشتری در مسیر کارآفرینی و رشد GDP برای کشور به ارمغان آورد؛ اما ریل‌‌‌گذاری‌‌‌ها، سبب به مخاطره‌انداختن کسب‌وکارها میشود. تغییرات منفی باعث شده است تا در حوزه‌‌‌هایی که رگولاتوری وجود ندارد، صدای کسب‌وکارها شنیده نشود و بیزینس‌‌‌های قوی‌‌‌تر و بزرگ‌تر دست به انحصارطلبی بزنند.
عجله برای ارائه گزارش و ارزش‌‌‌گذاری غیردقیق
در ماه‌‌‌های اخیر، شرکت‌ها به جای معرفی خدمات و محصولات جدید، تنها اقدام به ارائه گزارش کرده‌‌‌اند. گزارش‌‌‌هایی که عموما توسط تیم‌‌‌های بازاریابی این استارت‌آپ‌‌‌ها منتشر می‌‌‌شوند، از محدود بودن توان کسب‌وکارها در توسعه حکایت دارند. دلیل این موضوع را می‌‌‌توان از چند حیث بررسی کرد: نخست، بودجه‌‌‌های موردنیاز برای برنامه‌‌‌های توسعه از جنس نرم‌‌‌افزاری و سخت‌‌‌افزاری؛ دوم، مهاجرت سرمایه‌‌‌های انسانی شرکت‌ها و سوم، کشش و ظرفیت بازارهای هدف. یکی از گزارش‌‌‌های چالش‌‌‌برانگیزی که در روزهای اخیر منتشر شد، گزارش سالانه «پامگرنت» به‌عنوان یکی از سرمایه‌گذاران اکوسیستم استارت‌آپی ایران بود.
این مجموعه در شرکت‌های دیجی‌‌‌کالا، علی‌‌‌بابا، هلدینگ هزاردستان (کافه بازار و دیوار) و... سهامدار است و این گزارش اعداد قابل‌‌‌توجهی درباره این کسب‌وکارها دارد. اسنپ و تپسی، کافه بازار و مایکت، دیوار و شیپور، ازکی و بیمه‌‌‌دات‌‌‌کام، علی‌‌‌بابا و دیگر رقبای صنعت فروش بلیت، از اصلی‌‌‌ترین بازیگران اکوسیستم استارت‌آپی ایران هستند و در صنایع دیگر، شاهد رقابت چندانی نیستیم؛ هرچند در این رقابت‌‌‌ها فاصله دیوار (به جز معاملات اتومبیل) با رقبای خود زیاد است. همان‌طور که گفته شد، در گزارش مجموعه خارجی «پامگرنت» دیجی‌‌‌کالا به‌عنوان یک‌یونیکورن معرفی شده که نزدیک به ۱۱میلیون مشتری فعال با حداقل یک‌خرید در سال دارد. دیجی‌‌‌کالا در سال ۹۶ نیز طی بیانیه‌‌‌ای ارزش خود را بیش از یک‌میلیارد دلار عنوان کرده بود و حال مجددا، پس از پنج‌سال، توسط یکی از گروه‌‌‌های سهامدار به این ارزش رسیده است.
در بخش دیگری از این گزارش، کافه‌‌‌بازار به عنوان پیشرو استورهای اندرویدی معرفی شده که سهمی تا ۸۰درصد از این بازار را به خود اختصاص داده است. گزارشی که کافه بازار در سال ۹۹ منتشر کرده بود، به ۴۴میلیون نصب فعال اشاره داشت. حال امسال در گزارش این گروه سهامدار، کافه‌‌‌بازار با جذب ۴/ ۲میلیون کاربر جدید موفق شده است، به ۵۴میلیون کاربر برسد؛ اعدادی متناقض از سوی این مجموعه خارجی که احتمالا با هدف خروج سرمایه از این شرکت‌ها صورت می‌گیرد. انتظار می‌رود دولت با تسهیل موانع، ورود سرمایه جدید به داخل اکوسیستم را تسریع کند تا این کسب‌وکارها آسیبی از بابت خروج سرمایه نبینند.
در ادامه گزارش گفته شده است که علی‌‌‌بابا با در اختیار داشتن ۳۱درصد از بازار آنلاین گردشگری ایران، ۱۰ میلیون محصول در طول سال ۱۴۰۰ فروخته است. با توجه به گزارش دیگری که علی‌‌‌بابا منتشر کرد، می‌‌‌توان ۲۰هزار میلیارد درآمد برای این شرکت تخمین زد. علی‌‌‌بابا اعلام کرده است که ۵۱۰۰میلیارد تومان عودت وجه (کنسلی) به مشتریان نیز داشته است که عدد بسیار بالایی برای این کسب‌وکار محسوب میشود. در ادامه گزارش پامگرنت، GMV یا ارزش ناخالص مبادله‌شده (مجموع تراکنش‌‌‌ها از درگاه) در علی‌‌‌بابا ۲۸۰میلیون یورو عنوان شده است که با توجه به میانگین نرخ یورو در سال ۱۴۰۰ می‌‌‌توان ۸۵۰۰میلیارد تومان درنظر گرفت که در تضاد با گزارش‌‌‌های دیگر است. موضوع دیگری که تناقض این گزارش را نمایان می‌کند، نرخ رشد ۱۳/ ۵برابری GMV نسبت به سال ۹۷ است که این عدد با توجه به رشد تعداد بلیت‌‌‌های پرواز داخلی و خارجی، تور، هواپیما و رزرو هتل در تناقض کامل است. باید دقت کرد که نرخ GMV ارائه‌شده به یورو بوده و از نوسانات قیمت ارز متاثر نیست. نیاز به سرمایه‌‌‌های جدید در کسب‌وکارها به‌شدت احساس میشود و زیرساخت‌‌‌های فنی، دانشی و بازاریابی برای این کسب‌وکارها از اصلی‌‌‌ترین دغدغه‌‌‌هایی است که دولت می‌‌‌تواند در کنار تسهیل‌‌‌گری برای آنها به ارمغان آورد.
