عامل تعیین کننده

ترامپ برای رسیدن به هدف خود یعنی به صفر رساندن صادرات نفت ایران عجله ندارد و شاید رسیدن به این هدف غیر ممکن باشد اما کاهش شدید صادرات نفت ایران امکان‌پذیر است و لطمات مورد نظر آمریکا به اقتصاد ایران از این طریق وارد خواهد شد. سال پیش هنگام شروع تحریم بخش نفت ایران، ایالات‌متحده از خریداران نفت این کشور خواست از خرید نفت بکاهند و در مقابل هدف اقدامات تلافی‌جویانه آمریکا قرار نخواهند گرفت. به احتمال زیاد این بار نیز اکثر خریداران نفت ایران از مجازات‌های آمریکا معاف می‌شوند از جمله چین و هند. اما باید خرید نفت به زیر یک میلیون بشکه برسد که نسبت به رقم کنونی صادرات نفت ایران ۲۵۰ هزار بشکه پایین‌تر است.

همه چیز به شرایط بازار نفت و قیمت‌ها وابسته است. هدف کنونی ترامپ کاستن از صادرات نفت ایران به شکلی است که شوکی به بازار وارد نشود. این نگرانی وجود دارد که وادار کردن خریداران نفت ایران به توقف خرید به شکل سریع، رشد شدید قیمت‌ها را در پی خواهد داشت. همچنین به احتمال زیاد واشنگتن به کشورهایی که اخیرا نفتی از ایران نخریده‌اند، معافیت از تحریم‌ها نخواهد داد. آمریکا نوامبر سال گذشته پس از خروج از پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بین ایران و شش قدرت جهانی، تحریم‌ها را بار دیگر بر ایران اعمال کرد. این تحریم‌ها صادرات نفت ایران را به کمتر از نصف کاهش داده است. طی هفته‌ها و ماه‌های آینده خریداران بزرگ نفت ایران فرصت دارند فروشندگان دیگری به‌جای ایران بیابند و باید نشان دهند از ایران نفت کمتری خواهند خرید. معافیت‌ها باید هر ۶ ماه تمدید شود.

فشار بر خریداران نفت ایران برای کاستن از خرید نفت به میزان قابل ملاحظه، به دولت آمریکا لطمه وارد می‌کند. در حال حاضر قیمت نفت برنت حدود ۶۶ دلار در هر بشکه است که از دید ترامپ بالا محسوب می‌شود. او بارها از اوپک و در واقع عربستان خواسته تولید نفت خود را بالا ببرد تا قیمت‌ها کاهش یابد. اما عربستان به ارقام بسیار بالاتر برای قیمت نفت نیازمند است. البته در آینده ممکن است عربستان وادار شود بر تولید نفت خود بیفزاید.

با آنکه اعطای معافیت از سوی آمریکا به خریداران نفت ایران با هدف کاهش تدریجی صادرات نفت ایران صورت گرفته، اما هدف نهایی دولت آمریکا به صفر رساندن صادرات نفت این کشور است. این یک استراتژی غیرقابل تغییر دولت آمریکاست. اگر شرایط بازار و قیمت‌ها اجازه دهد ایالات متحده فشار بر خریداران نفت ایران را به حدی بالا می‌برد تا عملا نفتی از ایران نخرند. سخنگوی وزارت‌خارجه آمریکا اخیرا از اظهار نظر درباره رقم هدف برای خرید نفت از ایران اجتناب کرد، اما گفت آمریکا به‌طور مستمر مشغول ارزیابی وضعیت بازار جهانی نفت برای تعیین مسیر آینده است.  

این به آن معناست که در آستانه پایان معافیت‌های ۶ ماهه، وضعیت بازار نفت و قیمت‌ها ارزیابی می‌شود تا میزان فشار بر خریداران نفت ایران مشخص شود. در ماه مه نخستین دوره ۶ ماهه معافیت پایان می‌یابد و در آن زمان تصمیم‌های جدیدی اتخاذ خواهد شد. چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، تایوان، ترکیه، ایتالیا و یونان هشت کشوری هستند که ۶ ماه از معافیت برای خرید نفت ایران برخوردار بوده‌اند. این کشورها مشغول مذاکره دوجانبه با آمریکا برای تمدید معافیت‌ها هستند. در ماه مه ‌به احتمال زیاد معافیت ایتالیا، یونان و تایوان لغو می‌شود، اما دولت آمریکا برای متقاعد کردن چین، هند و ترکیه برای کاستن از خرید نفت از ایران راهی دشوار پیش رو دارد؛ زیرا آنها به شدت به نفت ایران وابسته هستند. پیش‌بینی می‌شود معافیت آنها تمدید شود و واشنگتن فشارهای بیشتری بر ژاپن و کره جنوبی وارد کند تا خرید نفت از ایران را به شدت کاهش دهند. رساندن فروش نفت ایران به زیر یک میلیون بشکه دشوار است و به همین دلیل انتظار می‌رود برای مدتی طولانی متوسط صادرات نفت ایران بین ۸۰۰ هزار تا ۱/ ۱ میلیون بشکه باقی بماند.

اما واقعیت این است که در ماه‌های آینده شرایط کلی عرضه و تقاضا، اقدامات آتی دولت آمریکا را مشخص خواهد کرد. هشتم ماه مه یعنی حدود یک ماه و نیم دیگر زمان تصمیم‌گیری مجدد دولت آمریکا برای اعطای معافیت از تحریم‌ها به خریداران نفت ایران فرا می‌رسد. این دیدگاه وجود دارد که مازاد ۴۰۰ هزار بشکه‌ای عرضه در بازار جهانی نفت به دولت آمریکا امکان می‌دهد فشارهای بیشتری بر خریداران نفت ایران وارد کند بدون آنکه قیمت‌ها رشد کند. ماه اکتبر سال قبل آمریکا با توجه به شرایط بازار نفت، معافیت‌هایی برای خریداران اصلی نفت ایران در نظر گرفت و زمینه کاهش قیمت‌ها را فراهم کرد در نتیجه منافع آمریکا تامین شد یعنی هم از عرضه نفت ایران کاسته شد و هم قیمت‌ها پایین آمد.

بازار نفت به شدت نسبت به اخبار مربوط به عرضه و تقاضا حساس است و طی هفته‌های آینده مذاکره بین خریداران نفت ایران و مقامات آمریکایی درباره معافیت‌ها ادامه پیدا می‌کند. تولید نفت آمریکا در حال افزایش است و به ۱/ ۱۲ میلیون بشکه در روز رسیده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود رشد تولید ادامه پیدا کند طوری که پایان سال جاری میلادی رقم تولید به ۱۳ میلیون بشکه در روز برسد. این شرایط اعتماد به نفس بیشتری به مقامات دولت آمریکا می‌دهد تا فشارهای بیشتری بر ایران وارد کنند. در واقع دو رویکرد اصلی دولت آمریکا در حوزه بازار نفت عبارتند از: کاستن از عرضه نفت ایران تا حد امکان و حفظ تعادل بازار نفت در صورت کاهش شدید عرضه نفت این کشور.

با آنکه عرضه نفت ایران به بازارهای جهان به‌شدت کاهش یافته، کمبودی در بازار مشاهده نمی‌شود و نیز برنامه کاهش عرضه نفت اوپک و روسیه در حال اجراست اما قیمت نفت به بالاتر از سطحی که از دید ترامپ مناسب است نرسیده است. تحولات اخیر در بازار نفت به این معناست که به تدریج حذف نفت ایران از بازار هیچ تاثیری بر قیمت‌ها نخواهد داشت و این همان خواست آمریکاست. برای خریداران نفت ایران داشتن یک جایگزین مشخص و مطمئن برای نفت ایران و وابسته نبودن به یک صادرکننده نفت در اولویت است و اگر این شرایط تحقق یابد دلیلی برای ادامه خرید نفت از ایران وجود ندارد. البته مسلما آنها در مذاکره با آمریکا از ایران به‌عنوان یک عامل کسب امتیاز استفاده خواهند کرد. تحقق شرط اول یعنی یافتن صادرکننده مطمئن آسان نیست. عربستان و روسیه می‌توانند نفت بیشتر بفروشند، اما احتمال آنکه این دو کشور تحت تاثیر عوامل مختلف به وعده‌های خود پایبند نباشد زیاد است.