آرزوی محال

اما موضع‌گیری‌های هفته گذشته مقامات دولت آمریکا تردیدهایی درباره عزم آمریکا در اعمال فشار شدید علیه ایران به وجود آورده است. در واقع این احتمال مطرح شده که آمریکا درباره میزان فشار بر ایران تجدیدنظر خواهد کرد و به عبارت دقیق‌تر به نظر می‌رسد اختلافاتی درون دولت این کشور بر سر اعمال تحریم به وجود آمده است. برخی منابع معتقدند وزیر دارایی آمریکا به‌تدریج به این نتیجه رسیده که رویکرد در قبال ایران باید محتاطانه‌تر باشد و این به آن معناست که آمریکا، اتحادیه اروپا را به دلیل حفظ روابط تجاری و اقتصادی با ایران مجازات نخواهد کرد.
یکی از مهم‌ترین موضوعات، استفاده از سوئیفت است. سوئیفت یک سیستم انتقال اطلاعات مالی است که برای نظام مالی جهان حیاتی است و پرداخت‌های مالی بین‌المللی را ممکن می‌کند. همکاری سوئیفت در دوره قبلی تحریم‌ها علیه ایران بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ در اعمال فشار بر ایران بسیار موثر بود. این بار اروپایی‌ها در برابر برنامه آمریکا علیه ایران یعنی استفاده از حداکثر فشار مقاومت کرده‌اند. این اتحادیه از شرکت‌های اروپایی خواسته به تحریم‌های آمریکا عمل نکنند. البته این درخواست عمدتا ضمانت اجرایی ندارد، اما اراده اروپایی‌ها را برای همراهی نکردن با آمریکا نشان می‌دهد.
اخیرا مقامات بلندپایه در دولت آمریکا بر سر میزان فشار بر ایران دچار اختلاف نظر شده‌اند. وزیر دارایی این کشور گفته: «هدف ما این است که مطمئن شویم نهادهای مالی عملیات‌های مالی نهادهای مورد تحریم را پشتیبانی نمی‌کنند. وزارت دارایی بحث‌های کاملا مشخص با سوئیفت داشته است. من از تمام ابزارهای در اختیار خود برای تضمین انجام نشدن تراکنش‌های مورد تحریم استفاده خواهم کرد.» عده‌ای از کارشناسان معتقدند وزیر دارایی آمریکا نگران اعمال فشار بیش از حد است زیرا این کار سبب می‌شود اروپایی‌ها همکاری‌ کمتری با آمریکا داشته باشند. از پیش اروپا بر سر مسائل مختلف با سیاست‌های دولت آمریکا مخالفت کرده و به دنبال راه‌حل‌های متفاوت برای پیشبرد اهداف خود بوده است و ایجاد ساز و کار جایگزین برای سوئیفت طوری که امکان انجام مبادلات مالی و تجاری با ایران فراهم شود موضوع بسیار مهمی است و اتحادیه اروپا وعده داده چنین سازوکاری را ایجاد می‌کند. اجرای این وعده در عمل از سلطه دلار بر نظام مالی جهان می‌کاهد و نیز موفق بودن این سازوکار، دیگر کشورها را به ایجاد ساز و کارهای مشابه برای استفاده نکردن از دلار تشویق خواهد کرد.
نکته مهم دیگر این که مدتی است استفاده بیش از حد آمریکا از تحریم سبب شده برخی کشورها تلاش کنند مبادلات تجاری با دیگر کشورها را به ارزهای ملی انجام دهند. تعدادی از مقامات اروپایی از جمله وزیر خارجه فرانسه به تلاش‌های گسترده‌تر برای استفاده از این نوع سازوکارها اشاره کرده‌اند و آمریکا می‌داند فشار شدید برای اجرای دور جدید تحریم‌ها سرعت استفاده از این نوع ابزارها را بیشتر خواهد کرد. بدین معنا که این سازوکار به یک ابزار حاکمیتی برای اتحادیه اروپا تبدیل خواهد شد. در نتیجه برنامه تدوین سازوکار مالی یاد شده یک برنامه بلندمدت است که از شرکت‌های اروپایی در برابر فشارهای خارجی به ویژه آمریکا محافظت خواهد کرد.
مسلما موفقیت این برنامه برای آمریکا یک خطر بزرگ است. البته برخی اعضای دولت آمریکا از جمله جان بولتون، مشاور امنیت ملی ترامپ همواره خواستار اعمال حداکثر فشار برای در تنگنا قرار دادن ایران بوده‌اند و خواستار تحریم سوئیفت و مجازات تمامی بانک‌هایی شده‌اند که با ایران مبادلات مالی دارند. مشاهده می‌شود که درون دولت آمریکا اختلاف نظرهای جدی بر سر نحوه رفتار در برابر ایران وجود دارد و مقامات آمریکایی شاهد تغییر رویه اروپایی‌ها، روسیه و چین هستند.
در گذشته تصمیم‌هایی که از سوی آمریکا اتخاذ می‌شد عموما با موافقت آنها همراه بود اما اکنون چنین نیست و اختلافات بین آمریکا و دیگر کشورها ممکن است افزایش پیدا کند به ویژه آنکه آمریکا بر سر مسائل دیگر غیر از برنامه هسته‌ای ایران با اتحادیه اروپا، چین و روسیه اختلافات متعدد دارد. موضوع اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران و مخالفت امضا‌کنندگان پیمان هسته‌ای با آمریکا سبب شده اروپایی‌ها به روش‌های جدید برای حفظ روابط تجاری خود با ایران و نشان دادن استقلال عمل روی آورند و حرکت در مسیر ایجاد سازوکار مالی مستقل یک تحول بزرگ در بازارهای ارز و رفتار اروپایی‌ها در قبال درخواست‌های آمریکاست.
بنا به اعلام برخی منابع، ماه سپتامبر ایران روزانه 6/ 1 تا 7/ 1 میلیون بشکه نفت فروخته است. با آنکه این رقم نسبت به اوج فروش نفت ایران در سال جاری میلادی حدود ۸۰۰ هزار بشکه پایین‌تر است، اما آمریکایی‌ها می‌دانند که به صفر رساندن فروش نفت ایران حداقل فعلا و با توجه به شرایط بازار نفت و اقتصاد جهان ممکن نیست و فشار شدید برای تحقق این هدف بازار را دچار شوک می‌کند. البته کارشناسان معتقدند طی دو ماه آینده میزان کاهش عرضه نفت ایران به بازارهای جهان به یک میلیون تا ۵/ ۱ میلیون بشکه خواهد رسید.
در صورت تحقق این پیش‌بینی باز هم ایران روزانه بیش از یک میلیون بشکه نفت صادر خواهد کرد و فشاری که آمریکا مایل است بر این کشور وارد شود تحقق نخواهد یافت. در ماه مه که ترامپ از پیمان هسته‌ای با ایران خارج شد به خریداران نفت ایران ۶ ماه فرصت داد خرید نفت از این کشور را متوقف کنند اما در ماه گذشته نیز آنها به خرید ادامه دادند. البته عرضه نفت ایران کاهش یافته اما هدف ترامپ تحقق نیافته و بعید است در آینده نزدیک تحقق یابد. در هفته‌ها و ماه‌های آینده، رفتار اروپا، چین و روسیه در قبال درخواست‌های آمریکا اهمیت بالایی دارد و می‌توان گفت تاثیرگذاری تحریم‌های آمریکا به این رفتار وابسته است. در حال حاضر ایران می‌تواند به صادرات نفت خود ادامه دهد البته نه به میزان ۵/ ۲ میلیون بشکه اما فشاری که آمریکا آرزو داشت بر اقتصاد این کشور وارد شود تحقق نیافته و به نظر می‌رسد دولت آمریکا مجبور باشد تغییراتی در رویه خود در قبال ایران ایجاد کند.