نقشه جدید تقاضای جهانی غذا: هند، آسیای جنوب‌شرقی و آفریقا پیشتاز، چین در سایه
بازیگران جهانی غذا
چشم‌‌‌‌‌انداز کشاورزی OECD-فائو ۲۰۳۳-۲۰۲۴ به‌عنوان مرجعی کلیدی در سطح جهانی، چشم‌‌‌‌‌اندازی میان‌مدت را برای بازارهای کالاهای کشاورزی ترسیم می‌کند. این گزارش که امسال بیستمین سال‌انتشار خود را تجربه می‌کند، طی دو دهه‌گذشته به بررسی روندهای مرتبط با عوامل جمعیتی و اقتصادی در عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی پرداخته، محل‌‌‌‌‌های تولید و مصرف این محصولات را پیش‌بینی‌کرده و تغییرات ناشی از این تحولات در الگوهای تجارت بین‌المللی کشاورزی را مورد ارزیابی قرار داده‌است.
گزارشی که به‌تازگی منتشر شده، حاکی از تحولات قابل‌توجهی در چشم‌‌‌‌‌انداز تقاضای جهانی برای محصولات کشاورزی در دهه‌آینده است. این گزارش پیش‌بینی می‌کند که شاهد افزایش سهم هند، آسیای جنوب‌شرقی و کشورهای جنوب صحرای‌آفریقا در این حوزه خواهیم بود، درحالی‌که نقش چین کمرنگ‌‌‌‌‌تر خواهد شد.
در دهه‌گذشته، چین با سهم ۲۸درصدی از رشد مصرف جهانی محصولات کشاورزی و شیلات، پیشتاز این عرصه بود، با این حال انتظار می‌رود که سهم این کشور در تقاضای اضافی برای این محصولات در ۱۰سال آینده به ۱۱درصد کاهش یابد. این افت نه‌تنها به دلیل کاهش نرخ رشد جمعیت و درآمد در چین، بلکه به دلیل تثبیت الگوهای تغذیه‌‌‌‌‌ای در این کشور نیز نسبت داده‌می‌شود.
طبق پیش‌بینی‌‌‌‌‌ها، در دهه‌آینده شاهد رشد چشمگیری در مصرف مواد غذایی در دو منطقه خواهیم بود؛ هند و آسیای جنوب‌شرقی. این افزایش تقاضا که معادل ۳۱درصد از رشد جهانی مصرف غذا تا سال۲۰۳۳ خواهد بود، ریشه در دو عامل اساسی دارد: افزایش جمعیت در مناطق شهری و رونق اقتصادی و به‌تبع آن، افزایش قدرت خرید مردم.
در میان مناطق با درآمد کم، انتظار می‌رود جنوب صحرای‌آفریقا نیز به دلیل رشد جمعیت، شاهد جهشی قابل‌توجه (۱۸درصد) در تقاضای خود برای مواد غذایی باشد. بر اساس پیش‌بینی‌‌‌‌‌ها، طی ۱۰سال آینده، شاهد رشد سالانه ۱.۱درصدی در مصرف کلی محصولات کشاورزی و شیلات (شامل مصارف غذایی، خوراک‌دام و طیور، سوخت و سایر مواد اولیه صنعتی) خواهیم بود. نکته قابل‌توجه این است که تقریبا تمامی این افزایش مصرف در کشورهای با درآمد کم و متوسط رخ خواهد داد.
بر اساس پیش‌بینی‌‌‌‌‌ها، درحالی‌که سفره‌‌‌‌‌های مردم در کشورهای با درآمد متوسط رنگین‌‌‌‌‌تر خواهد شد، شاهد تداوم شکاف غذایی در سطح جهانی خواهیم بود. انتظار می‌رود مصرف کالری در این کشورها به دلیل افزایش تمایل به مصرف غلات، فرآورده‌های دامی و چربی‌‌‌‌‌ها، ۷درصد افزایش یابد.
بهره‌‌‌‌‌وری راه‌حل اصلی برای رشد پایدار
با این حال، این رشد در کشورهای کم‌‌‌‌‌درآمد تنها ۴درصد خواهد بود. این میزان افزایش برای تحقق هدف «گرسنگی صفر» تا سال۲۰۳۰ که از اهداف توسعه پایدار است، بسیار ناچیز است. طبق گفته «کُو دونگیو»، مدیرکل فائو، «چشم‌‌‌‌‌انداز کشاورزی» نشان می‌دهد برای افزایش تولید داخلی و بهبود معیشت کشاورزان در کشورهای با درآمد کم و متوسط، باید به‌طور جدی به موضوع شکاف بهره‌‌‌‌‌وری در این مناطق پرداخت. چشم‌‌‌‌‌انداز کشاورزی، به‌عنوان منبعی ارزشمند برای برنامه‌‌‌‌‌ریزی سیاست‌ها، با ارائه شواهد و داده‌های دقیق، تصویری روشن از چشم‌‌‌‌‌انداز میان‌مدت بازارهای کالاهای کشاورزی را به تصویر می‌کشد. ماتیاس کورمن، دبیرکل OECD، در تفسیر این گزارش، به افزایش حجم تجارت‌جهانی کالاهای کشاورزی بین مناطق صادرکننده و واردکننده در یک دهه‌آینده اشاره می‌کند. این رشد، با افزایش مصرف در هند و کشورهای جنوب‌شرقی آسیا، همراه خواهد بود و شاهد تغییرات منطقه‌ای در الگوی تجارت خواهیم بود.کورمن تاکید کرد؛ عملکرد صحیح بازارهای کشاورزی، کاهش ضایعات مواد غذایی و شیوه‌‌‌‌‌های تولید با بهره‌‌‌‌‌وری بیشتر و آلودگی کمتر، همچنان برای امنیت غذایی جهانی و اطمینان از بهره‌مندی معیشت‌‌‌‌‌های روستایی از زنجیره‌های ارزش جهانی فرآورده‌های کشاورزی، حیاتی خواهد بود.
خبر خوب این است که پیش‌بینی‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد رشد تولید محصولات کشاورزی در آینده عمدتا از طریق افزایش بهره‌‌‌‌‌وری در زمین‌‌‌‌‌های فعلی به‌دست خواهد آمد، نه با تصرف و تخریب اراضی طبیعی بیشتر. این امر خبر مسرت‌‌‌‌‌بخشی برای محیط‌زیست است، چراکه به‌معنای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای (GHG) در بخش کشاورزی در سطح جهانی خواهد بود. در مورد تولید دام و آبزیان نیز سناریوی مشابهی پیش‌بینی می‌شود. انتظار می‌رود بخش قابل‌توجهی از رشد این بخش نیز ناشی از ارتقای بهره‌‌‌‌‌وری باشد، هرچند افزایش تعداد دام‌ها نیز تا حدی به این رشد کمک خواهد کرد، با این حال پیش‌بینی می‌شود در مجموع، انتشار مستقیم آلاینده‌‌‌‌‌ها از بخش کشاورزی طی دوره مورد بررسی، ۵درصد افزایش یابد.
با وجود پیش‌بینی‌های مثبت در زمینه افزایش بهره‌‌‌‌‌وری، به‌خصوص در کشورهای کم‌‌‌‌‌بازده آفریقا و آسیا، انتظار می‌رود شکاف قابل‌توجهی در بهره‌‌‌‌‌وری همچنان باقی‌بماند. این مساله درآمد کشاورزان، امنیت غذایی کشورها و نیاز آنها به واردات غذا را تحت‌‌‌‌‌الشعاع قرار می‌دهد. عوامل کلیدی در این زمینه شامل کمبودهای تکنولوژیک، استفاده محدود از نهاده‌‌‌‌‌های کشاورزی و شرایط نامساعد آب‌و‌هوایی است. بازارهای کارآمد و پویای جهانی برای کالاهای کشاورزی همچنان برای امنیت غذایی جهانی اهمیت ویژه‌ای دارند. از آنجاکه ۲۰درصد از کالری مصرفی جوامع از طریق تجارت بین‌المللی تامین می‌شود، مشارکت در این بازارها و زنجیره‌های جهانی ارزش فرآورده‌های کشاورزی می‌تواند به بهبود معیشت جوامع روستایی کمک کند.
خبر خوش این است که عوامل اصلی افزایش قیمت جهانی مواد غذایی در سال‌گذشته در حال فروکش‌کردن هستند. گزارش‌ها نشان می‌دهد که قیمت‌های واقعی بین‌المللی برای کالاهای کشاورزی اساسی طی ۱۰ سال‌آینده روند کاهشی ملایمی را از سر خواهند گرفت.
با این حال، این گزارش هشدار می‌دهد؛ این کاهش قیمت‌ها ممکن است به‌طور کامل در قیمت‌های خرده‌فروشی مواد غذایی که شما در سطح محلی با آن مواجه هستید، منعکس نشود. امسال، چشم‌‌‌‌‌انداز کشاورزی سناریویی را ارائه می‌کند که تاثیر نصف‌شدن ضایعات مواد غذایی در زنجیره‌های تامین و دورریز غذا در سطوح خرده‌فروشی و مصرف تا سال۲۰۳۰ را شبیه‌‌‌‌‌سازی می‌کند. این سناریو، کاهش بالقوه ۴درصدی انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای کشاورزی در سطح جهان تا سال۲۰۳۰ را پیش‌بینی می‌کند که به‌طور نسبتا مساوی در بین کشورهای با سطوح درآمدی مختلف توزیع می‌شود.
همچنین این سناریو پیش‌بینی می‌کند قیمت مواد غذایی کاهش یابد که منجر به افزایش مصرف مواد غذایی در کشورهای کم‌‌‌‌‌درآمد و با درآمد متوسط پایین به‌ترتیب به میزان ۱۰درصد و ۶درصد شود و به‌طور بالقوه تعداد افراد دچار سوءتغذیه را تا ۱۵۳میلیون نفر (۲۶درصد کاهش) تا سال۲۰۳۰ کاهش دهد، درحالی‌که این سناریو بر مزایای بالقوه برای مصرف‌کنندگان و محیط‌زیست تاکید می‌کند، همچنین به چالش‌هایی برای تولیدکنندگان اشاره می‌کند، زیرا قیمت پایین‌تر محصولات برای تولیدکنندگان و کاهش تولید، به‌طور قابل‌توجهی بر معیشت آنها تاثیر می‌گذارد.همانند نسخه‌‌‌‌‌های پیشین، چشم‌‌‌‌‌انداز کشاورزی پیش‌بینی‌های ۱۰ساله‌ای را برای غلات، دانه‌‌‌‌‌های روغنی، روغن‌های گیاهی، شکر، گوشت، ماهی، فرآورده‌های لبنی و همچنین پنبه، ریشه و غده، حبوبات، موز و میوه‌های گرمسیری و سوخت‌های زیستی ارائه می‌دهد. پیش‌بینی‌های بازار، مبنای شاخص‌هایی در مورد تغذیه و انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای ناشی از کشاورزی قرار می‌گیرد و پیش‌بینی می‌شود تقاضای غلات همچنان تحت‌رهبری مصرف غذایی و به‌دنبال آن مصرف خوراکی دام باشد.
در سال۲۰۳۳، ۴۱درصد از کل غلات به‌طور مستقیم توسط انسان مصرف می‌شود، ۳۶درصد به‌عنوان خوراک دام استفاده می‌شود، درحالی‌که باقی‌مانده آن به سوخت زیستی و سایر محصولات صنعتی تبدیل خواهد شد.پیش‌بینی می‌شود چالش‌های مربوط به‌عملکرد برای دانه‌‌‌‌‌های روغنی همچنان ادامه داشته‌باشد، به‌طوری که تولیدکنندگان عمده با رشد آهسته یا کاهش عملکرد، به‌ویژه در اندونزی و مالزی برای روغن پالم و اتحادیه اروپا و کانادا برای کلزا مواجه هستند. گوشت طیور به دلیل مقرون به صرفه‌بودن نسبی و مزایای تغذیه‌‌‌‌‌ای ادراکی، بر رشد بخش گوشت تسلط خواهد یافت. پیش‌بینی می‌شود تا سال۲۰۳۳، سهم گوشت طیور از کل پروتئین‌‌‌‌‌های گوشتی مصرفی به ۴۳درصد برسد. پیش‌بینی می‌شود تولید شیر جهانی طی ۱۰سال آینده با ۱.۶درصد در سال‌افزایش یابد که سریع‌تر از اکثر سایر محصولات کشاورزی مهم است. بیشتر این رشد در هند و پاکستان رخ خواهد داد.بیش از ۸۵درصد از افزایش تولید ماهی پیش‌بینی‌‌‌‌‌شده ناشی از آبزی‌‌‌‌‌پروری است که سهم آن در تولید جهانی ماهی را تا سال۲۰۳۳ به ۵۵درصد افزایش می‌دهد.
