«دنیای‌اقتصاد» ویژگی‌های لازم برای تکیه بر کرسی ریاست اتاق ایران را بررسی کرد
سیاست‌ورزی به شیوه رئیس اتاق
این کانون فراگیر، به موجب قانون تشکیل شده و وظیفه خطیر مشاورهدهی به سه قوه را عهده‌‌‌‌‌‌دار است. انتخابات هیات‌نمایندگان اتاق‌های بازرگانی سراسر کشور در اسفند ماه برگزار و ترکیب هیات‌نمایندگان اتاق ایران در حال شکل‌گیری است. فعالان بخشخصوصی از نمایندگان خود در اتاق بازرگانی انتظار دارند در اتاق‌های بازرگانی شهرستان‌ها با اعمال دقت بیشتر، فارغ از وابستگی‌‌‌‌‌‌های جناحی از میان راه‌یافتگان به هیات‌نمایندگان کسانی را به‌عنوان نماینده اتاق شهرستان به پارلمان بخشخصوصی معرفی کنند که علاوه‌بر اطلاع و اشراف کامل نسبت به مشکلات و مسائل اقتصاد ملی و برخورداری از دید کلان اقتصادی فرصت حضور منظم و مشارکت جدی در کمیسیون‌های تخصصی اتاق را داشته باشند.
مهم‌تر از آن با درک صحیح از جایگاه اتاق ایران در شرایط پیش‌رو و وظایف پیش‌بینی‌شده در قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، پایش اجرای قانون اصل۴۴، قوانین خصوصی‌سازی، حذف قوانین و مقررات مزاحم، پیشنهاد قوانین پشتیبان، بهبود و اصلاح فضای کسب‌وکار و... در انتخابات هیات‌رئیسه اتاق منافع ملی را بر هر مصلحت دیگری ارجح بدانند. اتاق‌های بازرگانی به‌عنوان نمایندگان بخشخصوصی برای انتقاد از سیاست‌های اقتصادی و پیشنهاد برای بهبود شرایط اقتصادی ذی‌نفعان خود از هر تریبونی استفاده می‌کنند. اهمیت اتاق‌های بازرگانی تا جایی است که در قانون بهبود مستمر فضای کسب‌وکار، به‌عنوان مشاور سه‌‌‌‌‌‌قوه معرفی شده‌اند و بر اساس ماده۲ و ۳ این قانون، تصمیمات اقتصادی نباید بدون‌‌‌‌‌‌مشورت با اتاق بازرگانی اتخاذ شود. البته دولت‌ها چندان به این مواد قانونی پایبند نبوده و این موضوع همواره گلایه اعضای اتاق‌های بازرگانی را به‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌همراه داشته است، اما این موضوع اهمیت این نهاد را کمرنگ نمی‌کند. همه این‌ها موجب می‌شود کرسی‌‌‌‌‌‌های هیات‌رئیسه و به‌خصوص کرسی رئیس اتاق ایران از اهمیت ویژه‌‌‌‌‌‌ای برخوردار شود. در واقع رقابت برای کرسی ریاست اتاق بازرگانی ایران پس از تعیین‌تکلیف هیات‌رئیسه اتاق شهرستان‌ها، میتواند به‌عنوان فینال رقابت در یکی از تشکل‌های مهم بخشخصوصی توصیف شود.
برخی از فعالان اقتصادی معتقدند که اهمیت جایگاه ریاست اتاق ایران برای همه فعالان اقتصادی و بخشخصوصی چندان موضوعیتی ندارد زیرا همه فعالان اقتصادی کشور به‌طور مستقیم با اتاق در تماس نیستند، مگر آنکه قرار باشد کارت بازرگانی دریافت کنند یا ارتباطی از این قبیل داشته باشند. هرچند آنچه در اتاق می‌گذرد و به تصمیم‌گیر منتج می‌شود بر فعالیت آنها تاثیر می‌گذارد، اما بیش از آنکه چه کسی رئیس اتاق باشد، ویژگی فرد منتخب برای آنها مهم است، ولی وقتی صحبت درباره هیات‌نمایندگان اتاق بازرگانی می‌شود، موضوع متفاوت است. رئیس اتاق ایران و فرد تکیه‌زده بر این جایگاه، از نظر هیات‌نمایندگان بسیار مهم تلقی می‌شود. از آنجایی‌که جناح‌‌‌‌‌‌بندی در همه‌جای کشور وجود دارد، اتاق نیز از این قاعده مستثنی نیست، به‌همین‌دلیل هم هر جناح، ترجیح می‌دهد فردی از سمت جناح خودش در جایگاه ریاست اتاق قرار بگیرد تا بتوانند مطالبات کلان بخشخصوصی را بدون دردسر پیگیری کنند و کرسی‌‌‌‌‌‌های مهم در کمیسیون‌های مختلف اتاق را به خود اختصاص دهند. اما رئیس اتاق ایران چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
از ویژگی‌های مهم فرد مناسب برای این جایگاه، می‌توان به برخی ویژگی‌‌‌‌‌‌ها مانند قدرت اقناع کلامی، توانایی گفت‌وگو و مباحثه با طرفین موافق و مخالف، دانش اقتصادی و سیاسی و ارتباطات سالم لازم برای لابی‌گری در راستای منافع بخشخصوصی در قوای سه‌گانه، اشاره کرد. این فرد باید زمان کافی برای فعالیت جدی در اتاق داشته باشد زیرا قرار است که چهار سال‌تمام، مسوولیت خطیر دفاع از کیان بخشخصوصی را بر دوش کشد. هیات‌رئیسه او باید امکان حضور در کمیسیون‌های گوناگون اتاق را داشته باشند.
البته، برخی دیگر از فعالان اقتصادی نسبت به رئیس‌محور‌بودن اتاق ایران شکایاتی داشتند. رئیس اتاق ایده‌آل از منظر آنها فردی است که رئیس محور‌بودن اتاق را ازبین برده و فعالیتهای اتاق را به‌صورت جمعی پیش ببرد. البته آنها می‌گویند این مساله در اساسنامه نیز باید حل شود اما رئیس اتاق ایران توانایی چنین اصلاحاتی را دارد. بنا بر گفته‌های برخی از اعضا، اغلب افراد همچنین شعاری می‌دهند اما پس از نیل به‌جایگاه ریاست اتاق، آن را فراموش می‌کنند. بنا بر نقل فعالان اقتصادی رئیس این اتاق در برخی مجامع و شوراها اختیاراتی دارد که باید به‌خوبی از آنها استفاده کند. او دارای یک رای بسیار مهم در مجامع مختلف است و باید از این رای به‌خوبی استفاده کند تا همه اعضای پارلمان بخشخصوصی مطمئن باشند که قرار است از همه اختیارات رئیس اتاق ایران در راستای بهبود محیط کسب‌وکار و بخشخصوصی استفاده شود.
اتاق و رئیس آن باید راه‌حل‌محور باشند
اتاق در همه سال‌هایی که گذشته است تاکنون، همواره سعی داشته که از سیاستگذاری غلط جلوگیری کند. حسین سلاحورزی نایب‌رئیس اتاق ایران در همین‌باره می‌گوید: برای درک جایگاه رئیس اتاق ایران، لازم است اول مروری به ساختار اقتصاد ایران و بازیگران آن داشته باشیم. دست‌کم بعد از عبور از شرایط سال‌های اولیه انقلاب و پایان‌یافتن جنگ و همچنین تدوین برنامه سوم توسعه، یکی از هدف‌گذاری‌‌‌‌‌‌ها در اسناد بالادستی پررنگ‌کردن نقش بخشخصوصی در اقتصاد بوده‌است. او ادامه می‌دهد: بعد از ابلاغ سیاست‌های اصل۴۴ که قرار بود به سمت بهبود محیط کسب‌وکار و پررنگ‌تر‌شدن بخشخصوصی در حرکت باشیم، اما در عمل، ترقی معکوس کرده‌ایم. در این سال‌ها نه فضای کسب‌وکار بهبود یافته و نه آزادی اقتصادی و رقابت‌پذیری داشته‌ایم و عملا هیچ بهبودی نیافته ایم؛ تازه سهم دولت در اقتصاد بیشتر هم شده‌است. بازگیری شرکت‌های شبه‌دولتی و نیمه‌دولتی در کلیه امور و جزئیات کسب‌وکارها کاملا محسوس شده‌است.
او اظهار می‌کند: اتاق بازرگانی ایران هم مانند بقیه اتاق‌های بازرگانی دنیا، یک وظیفه و ماموریت اصلی دارد و آن، همان مطالبه‌گری و ارائه راه‌حل به قوای سه‌گانه است. در قانون اتاق، مشورت به قوای سه‌گانه یکی از ماموریت‌های این نهاد است و این مشاورهدهی توام با مطالبه‌گری است. در قانون اتاق و در سیاست‌های اصل۴۴ به‌منظور پررنگ‌تر‌کردن نقش بخشخصوصی در اقتصاد قرار بود در همه مجامع مرتبط با اقتصاد، رئیس اتاق بتواند به‌عنوان نماینده بخشخصوصی در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری حضور داشته باشد. سلاحورزی می‌گوید: رئیس اتاق به‌منظور انعکاس و ارائه نظرات فعالان اقتصادی بخشخصوصی در حوزه مربوطه باید بتواند نقش پیشگیرانه‌ای داشته باشد. اتاق‌ها در برخی مجامع وزن حداقلی دارند اما تنها حضور آنها هم باعث ارائه نظرات، هشدارها و تحلیل‌های فعالان بخشخصوصی در آن حوزه است تا تصمیم‌سازان را از سیاستگذاری اشتباه بر حذر دارد. او بیان می‌کند: جایگاه قانونی اتاق بازرگانی و رئیس آن اهمیتی استراتژیک دارد. این اهمیت هم برای افراد بیرونی و هم افراد داخل اکوسیستم قابل‌درک است. افراد بیرونی مشاهده می‌کنند که اتاق شبکه‌ای است که ارزش آن شبکه جذاب است. شبکه داخلی اتاق متاثر از بیش از ۲۰۰تشکل اقتصادی قوی است.
سلاحورزی یادآوری می‌کند: افراد و ذی‌نفعان داخلی اتاق به‌واسطه اختیاراتی که قانون به آنها داده زبان گویا و بدون لکنت بخشخصوصی در همه حوزه‌های اقتصادی هستند و می‌توانند در‌برابر همه سیاستگذاری‌های غلط بایستند و هشدار داده راهکار ارائه دهند. قاعدتا بر اساس همان اختیاراتی که قوانین مختلف مانند اصل۴۴ به اتاق داده‌است؛ اتاق میتواند در مورد آنچه امروز در فضای کسب‌وکار به‌عنوان نااطمینانی مطرح شود نقش ایفا کند و برای حذف مقررات زاید و بهبود محیط کسب‌وکار تلاش کند. همچنین برای جلوگیری از صدور بی‌رویه بخشنامه‌ها تلاش کند، به‌همین‌دلیل به‌نظر می‌رسد از این دو منظر دارای اهمیت است. اتاق باید پرچم‌دار ترویج شفافیت و مبارزه با فساد و مقابله با توزیع رانت شود. رئیس اتاق باید در شرایطی که کشور دچار تحریم‌هاست فعالیتهای راه‌حل محور داشته باشد. اتاق نمی‌تواند تنها به گلایه بپردازد یا اپوزیسیون باشد.
لزوم توانایی شنیدن نظرات مخالف برای رئیس اتاق ایران
وجود توانایی‌‌‌‌‌‌هایی از قبیل قدرت تکلم بالا و سخنور‌بودن در جلسه‌‌‌‌‌‌های مهم و همچنین طبقه‌‌‌‌‌‌بندی‌کردن اطلاعات مختلف به‌خصوص در جوامع بین‌المللی اهمیت بسیار زیادی دارد. سیده‌فاطمه مقیمی، عضو هیات‌رئیسه اتاق تهران در همین‌باره اظهار می‌کند: فکر می‌کنم با توجه به اینکه دوره کنونی، دوره حساسی است و تغییرات زیادی در مجموعه اتاق بازرگانی رخ‌داده است، شاخص‌هایی برای مدیریت کلان در اتاق مطرح است. البته این مساله در تمام اتاق‌های شهرستان‌ها وجود دارد اما در اتاق ایران از اهمیت بیشتری برخوردار است. او ادامه می‌دهد: من هرگز محافظه‌‌‌‌‌‌کار‌بودن را نمی‌‌‌‌‌‌پذیرم؛ آن‌هم در سمتی که فردی قبول مسوولیت کرده و قرار است از حقوق افراد زیادی دفاع کند، به‌همین‌دلیل رئیس اتاق ایران نباید محافظه‌کار باشد. بخشخصوصی با حاکمیت رودربایستی ندارد و باید مطالبات بحق خود را به‌طور جدی و قاطع مطرح کند، به‌همین‌دلیل فرد انتخاب‌شده برای ریاست اتاق ایران، نباید به منافع شخصی خود ارجحیت دهد. او باید مطالبات اعضای پارلمان بخشخصوصی را به‌طور مستمر پیگیری کند. مقیمی اضافه می‌کند: وفادار‌بودن به کلیت خواسته‌‌‌‌‌‌های بخشخصوصی که در زمان رای‌‌‌‌‌‌گیری مطرح شده‌است، باید در اولویت قرار بگیرد. برخی در زمان رای‌‌‌‌‌‌گیری با‌دادن شعارهای مناسب، رای جذب می‌کنند اما زمانی‌که در سمت موردنظر قرار می‌گیرند، تمام وعده‌‌‌‌‌‌های خود را از یاد می‌برند.
این فعال بخشخصوصی بیان می‌کند: به‌جز خوشنامی که لازمه نشستن بر صندلی ریاست اتاق است، موضوع دیگر که فکر می‌کنم حتما باید درنظرگرفته شود شناخت اقتصاد و سابقه کار اقتصادی است. ارتباطات موثر از طریق کار‌کردن در فضای اقتصاد شکل می‌گیرد و قدرت لابی‌گری را برای رئیس اتاق افزایش می‌دهد. مهم است که رئیس اتاق از ارتباطات مثبت که در طول سنوات کاری به‌دست آورده، برای تغییر روش‌ها و منش‌های بخش دولتی استفاده کند. ما در شورای گفت‌وگو که برای حل مشکلات بخشخصوصی برگزار می‌شود، رای نداریم و این یکی از مسائلی است که باید حتما درنظر گرفته شود. آشنایی با یک زبان بین‌المللی نیز ویژگی مهمی است که گاهی به آن توجه لازم نشده‌است. همان‌طور که همه می‌دانیم رئیس اتاق باید مستقل بوده و عدم‌وابستگی به مسائل سیاسی بیرون از اتاق داشته باشد. سواد آکادمیک دانشگاهی و آشنایی با قواعد تجاری بسیار مهم است.
اصلا موافق تک‌صدایی در نهادی مانند اتاق بازرگانی نیستیم و رئیس اتاق باید تحمل شنیدن صدای مخالفان خود را نیز داشته باشد اما رئیس اتاق فردی است که بتواند افراد مخالف خود را با قدرت کلام به سمت خود بکشاند. همچنین لازم است که این فرد در صورتی‌که اشتباهی مرتکب شود، این اشتباه را قبول کرده و پذیرای نظرات جدید و بهتر باشد. کیوان کاشفی، عضو هیات‌رئیسه اتاق ایران در همین‌باره بیان می‌کند: اتاق ایران نهادی است که بالاترین و متشکل‌ترین و بزرگ‌ترین مرجع بخشخصوصی در اقتصاد است و در همه دنیا هم همتا دارد زیرا یک سازمان و ساختار بین الملی است و وظیفه دارد با دولت تعامل کند. او می‌گوید: اتاق ایران باید اول از همه قدرت ایجاد ارتباط و تنظیم روابط را داشته باشد.
من قانون اتاق‌های بین‌المللی را در بازه زمانی ۲۴ساله رصد کردم. گفت‌وگو با حاکمیت و دولت‌ها یکی از وظایف اصلی اتاق‌ها و بخشخصوصی در جهت رفع مشکلات اعضاست، به‌همین‌دلیل هم فردی که امکان ایجاد ارتباط نداشته باشد و نتواند روابط را تنظیم کند گزینه مناسبی برای ریاست اتاق نیست. به گفته او، با توجه به فراگیری فعالیت‌ها در اتاق ایران صنایع، کشاورزی و معدن - گردشگری هم به‌نوعی جزوی از اتاق است- یک رئیس خوب باید قدرت ساماندهی نیروها و امکانات را به‌خوبی بلد باشد. توان سازماندهی اتاق و پرسنل نیز اهمیت زیادی دارد و اتاق بیش از ۴۰۰ پرسنل دارد، ۴۰اتاق مشترک، ۳۴اتاق استانی و حدود ۴۰۰تشکل تخصصی دارد. ایجاد هارمونی بین این ساختار برای دریافت بهترین خروجی یکی از مهارت‌هایی است که یک رئیس اتاق خوب باید از آن برخوردار باشد. کاشفی بیان می‌کند: داشتن آشنایی کامل با اقتصاد دنیا و کشور مهم است. مشکلات اقتصادی ما کم نیستند و اکوسیستم فضای کسب‌وکار به‌شدت پیچیده و سخت است. رئیس اتاق خوب باید آنها را بشناسد و از زاویه درست آنها را دیده و تحلیل کند. او باید سال‌ها در حوزه‌های تشکلی کار کرده باشد تا از فنون سخنوری برخوردار شود. امیدواریم رئیس اتاق بعدی این سه ویژگی را داشته باشد.
