رویای تامین تقاضای فزاینده برق در هند با تکیه بر انرژی خورشیدی محقق شد
انفجار خورشیدی هند
رکورد تاریخی تولید برق خورشیدی در این کشور، نهتنها تعادل شبکه برق را حفظ کرد، بلکه مانع از افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی شد. این تحول تازه، نشانه‌‌‌‌‌ای از آغاز یک چرخش بزرگ در نقشه انرژی دومین کشور پرجمعیت جهان است. در سال۲۰۲۵، بازار برق هند شاهد تحولی تاریخی بوده‌است. برای نخستین‌‌‌‌‌بار طی سال‌های اخیر، رشد برق خورشیدی نهتنها توانست عطش فزاینده این کشور به انرژی را پاسخ دهد، بلکه مانع از افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی به‌ویژه زغال‌سنگ شد. این دستاورد که در سایه سیاست‌های جدید انرژی، سرمایه‌گذاری‌های هدفمند و حمایت از زیرساخت‌های پاک به‌‌‌‌‌دست آمده، ممکن است آغازگر فصلی تازه در مسیر گذار انرژی هند باشد.
رکورد تازه در بهار ۲۰۲۵
داده‌‌‌‌‌های منتشرشده از سوی اندیشکده انرژی «امبر» و گزارش تحلیلی رویترز نشان می‌دهد؛ از ژانویه تا آوریل سال۲۰۲۵، میزان تولید برق خورشیدی هند به رکورد ۵۸تراوات ساعت رسید‌و نسبت به بازه مشابه سال‌گذشته، افزایشی ۳۲درصدی را تجربه کرد. علت اصلی این جهش، رشد ۳۰درصدی ظرفیت نصب‌‌‌‌‌شده پنل‌‌‌‌‌های خورشیدی در سال‌گذشته است. این افزایش، نتیجه مستقیم برنامه‌‌‌‌‌ریزی‌‌‌‌‌های دولت هند برای دستیابی به اهداف آب‌‌‌‌‌وهوایی، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی بوده‌است. در ماه‌های مارس و آوریل، سهم خورشید از سبد تولید برق هند به ۱۰درصد رسید؛ عددی که با توجه به میانگین سال‌گذشته که ۷درصد بود، نوعی جهش ساختاری تلقی میشود. این جهش به‌ویژه در مناطقی از هند که دارای تابش خورشیدی بالا هستند، بیشتر به چشم می‌خورد.
کاهش تولید فسیلی
جالب آنکه این رشد برق پاک، دقیقا همزمان با افزایش تقاضای برق در هند بوده‌است. با بازگشت کامل اقتصاد از تبعات کرونا، رشد تولید صنعتی و گسترش خدمات، مصرف برق در چهار ماه نخست ۲۰۲۵ روند صعودی چشمگیری را طی کرد، با این‌حال برخلاف گذشته که افزایش تقاضا الزاما به افزایش تولید برق از زغال‌سنگ و گاز منجر می‌شد، امسال برای نخستین‌‌‌‌‌بار شاهد کاهش ۰.۵درصدی در تولید برق مبتنی بر سوخت‌های فسیلی هستیم. در همین مدت، برق تولیدشده از منابع تجدیدپذیر به‌ویژه خورشیدی و بادی، رشد ۲۳درصدی را تجربه‌کرده و سهم این منابع از کل برق تولیدی کشور به ۲۳درصد رسیده‌است. این رقم در سال‌های گذشته معمولا بین ۱۸ تا ۲۰درصد در نوسان بود و چنین افزایشی نشانگر یک حرکت ساختاری در سمت و سوی سیاست‌های انرژی هند است.
زغال‌سنگ؛ هنوز قدرتمند
با وجود همه این تحولات، زغال‌سنگ همچنان نقش پررنگی در ساختار انرژی هند دارد. حدود نیمی از ظرفیت تولید برق این کشور به نیروگاه‌های زغال‌سنگی اختصاص دارد و بیش از ۷۵درصد از کل برق مصرفی هنوز از طریق سوخت‌های فسیلی تامین میشود، اما شواهد نشان می‌دهد؛ موقعیت زغال‌سنگ در حال تغییر است. اگر روند رشد انرژی‌های تجدیدپذیر و به‌ویژه خورشیدی در همین مسیر ادامه یابد، سال۲۰۲۵ می‌تواند نخستین سال‌از دهه‌جاری باشد که در آن میزان تولید زغال‌سنگ به‌صورت سالانه کاهش می‌یابد؛ اتفاقی که آخرین‌‌‌‌‌بار در سال۲۰۲۰، به‌دلیل محدودیت‌های ناشی از همه‌‌‌‌‌گیری کرونا رخ‌داد. عامل مهم دیگر در مهار مصرف زغال‌سنگ، فصل بارندگی در هند است که از ماه مه آغاز میشود و منجر به افزایش چشمگیر تولید برق آبی میشود. تحلیل‌ها نشان می‌دهد؛ الگوهای بارندگی موسمی در سال۲۰۲۵، حدود ۶درصد بیش از میانگین سال‌های گذشته خواهد بود.
این افزایش بارش، در کنار بهره‌‌‌‌‌برداری هوشمندانه از منابع آبی، می‌تواند به کاهش تولید زغال‌سنگ در ماه‌های مه تا اوت بینجامد؛ روندی که طی پنج سال‌اخیر تقریبا به یک قاعده تبدیل شده‌است. در حقیقت، همکاری میان دو منبع انرژی طبیعی -خورشیدی و آبی - بستری مناسب برای کاهش اتکا به زغال‌سنگ فراهم آورده‌است. این هم‌‌‌‌‌افزایی میان خورشید و باران، اگر با سیاستگذاری دقیق و توسعه زیرساخت‌های انتقال انرژی همراه شود، می‌تواند یکی از موتورهای اصلی کاهش وابستگی هند به سوخت‌های فسیلی باشد، با این‌حال نباید از چالش‌های موجود در مسیر این گذار چشم‌‌‌‌‌پوشی کرد. بخش قابل‌توجهی از شبکه برق هند هنوز برای جذب گسترده انرژی‌های تجدیدپذیر آماده نیست.
در بسیاری از مناطق روستایی، زیرساخت‌های انتقال انرژی یا وجود ندارند یا به‌‌‌‌‌روز نیستند، همچنین وابستگی اقتصادی ایالت‌‌‌‌‌های تولیدکننده زغال‌سنگ به این صنعت، مانعی جدی در‌برابر تسریع روند خروج از زغال‌سنگ به‌‌‌‌‌حساب می‌آید.هزاران نفر از مردم در معادن زغال‌سنگ یا نیروگاه‌های مرتبط مشغول به‌‌‌‌‌کار هستند و گذار بدون برنامه‌‌‌‌‌ریزی اجتماعی ممکن است تبعات اقتصادی سنگینی به‌دنبال داشته‌باشد. علاوه‌بر این، پیک مصرف برق در فصل تابستان، هنوز نیاز به ظرفیت فوری و مطمئن تولید دارد که در حال‌حاضر عمدتا توسط نیروگاه‌های زغال‌سنگی تامین میشود، بنابراین حذف زغال‌سنگ از سبد انرژی، اگرچه در چشم‌‌‌‌‌انداز بلندمدت ممکن به‌نظر می‌رسد، اما در کوتاه‌مدت چالش‌‌‌‌‌برانگیز خواهد بود.
زغال‌سنگ دیگر تنها نیست
تحول رخ‌‌‌‌‌داده در چهار ماه نخست سال۲۰۲۵ را می‌توان نقطه‌عطفی در تاریخ انرژی هند دانست. کشور بزرگی که تا همین چند سال‌پیش یکی از پرمصرف‌‌‌‌‌ترین کشورهای جهان در زمینه زغال‌سنگ بود، امروز مسیری تازه را تجربه می‌کند؛ مسیری که در آن، انرژی خورشیدی از یک مکمل حاشیه‌‌‌‌‌ای به بازیگری موثر در تامین برق ملی تبدیل شده‌است. اگر این روند تثبیت شود، هند نهتنها خواهد توانست به تعهدات بین‌المللی خود در چارچوب توافق پاریس پایبند بماند، بلکه به الگویی برای سایر کشورهای جنوب‌آسیا تبدیل خواهدشد. کشوری که با بهره‌‌‌‌‌گیری از ویژگی‌های اقلیمی خود -از آفتاب فراوان تا بارش‌‌‌‌‌های موسمی- و با اتکا به سیاست‌های درست، توانسته است نقشه انرژی خود را بازطراحی کند. در این میان، زغال‌سنگ شاید همچنان حضوری قوی در ساختار انرژی هند داشته‌باشد، اما دیگر نقش انحصاری ندارد. هند امروز، می‌داند که آینده انرژی نه در اعماق زمین، بلکه در آسمان صاف و درخشان نیم‌روزهای‌گرم نهفته است.
سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر
همزمان با رشد قابل‌توجه انرژی خورشیدی در هند و تحولات گسترده در بازار انرژی جهانی، جدیدترین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) نشان می‌دهد؛ در سال۲۰۲۵ سرمایه‌گذاری جهانی در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر به رقم بی‌سابقه ۳.۳تریلیون دلار خواهد رسید. این میزان سرمایه‌گذاری که عمدتا در فناوری‌های خورشیدی، بادی، ذخیره‌سازی انرژی و زیرساخت‌های هوشمند انرژی صورت می‌گیرد، بازتابی از تعهد جهانی به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و حرکت به سمت انرژی پاک و پایدار است. افزایش چنین سرمایه‌گذاری عظیمی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، نقش کلیدی در شکل‌دهی آینده انرژی جهان دارد و می‌تواند به کاهش چشمگیر انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌ای و حفظ اهداف تغییر اقلیم کمک کند. این روند هم‌راستا باتجربه موفق کشورهایی مانند هند است که با توسعه سریع انرژی خورشیدی، نشان‌داده‌اند چگونه می‌توان به رشد اقتصادی و حفاظت از محیط‌زیست همزمان دست‌یافت.
در مجموع، رکوردهای تولید برق خورشیدی هند و افزایش چشمگیر سرمایه‌گذاری‌های جهانی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر، نویدبخش آغاز فصل تازه‌‌‌‌‌ای از تحول بنیادین در بازار جهانی انرژی است. آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی(IEA) از میزان سرمایه‌گذاری‌ها در بخش انرژی‌های پاک نشان‌دهنده اراده و تعهد فزاینده دولت‌ها، بخش‌خصوصی و سرمایه‌گذاران بزرگ به کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و حرکت به‌سوی منابع انرژی پایدار و پاک است. این سرمایه‌گذاری‌ها نهتنها در کشورهای توسعه‌‌‌‌‌یافته بلکه در بازارهای نوظهور مانند هند که بیشترین رشد تقاضای انرژی را تجربه می‌کنند، به‌طور چشمگیری افزایش یافته‌است.
موفقیت هند در ثبت رکورد تولید برق خورشیدی، نمادی روشن از این روند جهانی است و نشان می‌دهد؛ کشورها چگونه با بهره‌‌‌‌‌گیری از فناوری‌های نوین و ظرفیت‌های طبیعی خود، می‌توانند در مسیر توسعه پایدار گام بردارند. این تحولات همزمان، چشم‌‌‌‌‌اندازی امیدوارکننده را برای کاهش انتشار کربن، مقابله با تغییرات اقلیمی و ساخت آینده‌‌‌‌‌ای سبزتر برای نسل‌های آینده ترسیم می‌کنند.
