گزارش «استارت‌آپ بلینک» از مطلوبیت راه‌اندازی کسب و کارهای نوپا
رتبه تهران در رنکینگ استارت‌آپ‌ها
سال 2021 برای جهان سالی سرشار از تغییرات سریع و گرایش روزافزون به نوآوری بوده و پاندمی کرونا توسعه تجارت الکترونیکی و دورکاری را به میزان چشمگیری تسریع کرده است. اکنون بشر در حال حرکت به سمتی است که در آینده‌ای نزدیک می‌توان گفت حضور دیجیتال افراد بسیار بارز‌تر از حضور فیزیکی آنها خواهد شد و در ایجاد این تحولات، نقش استارت‌آپ‌ها غیرقابل انکار است. مرکز پژوهشی «استارت‌آپ بلینک» که در زمینه مطالعات جهانی اکوسیستم استارت‌آپی فعالیت می‌کند، گزارش سالانه خود از شاخص جهانی اکوسیستم استارت‌آپی را که به بررسی وضعیت هزار شهر و 100 کشور برتر می‌پردازد، به‌روزرسانی کرده است. این گزارش به رتبه‌بندی اکوسیستم‌های استارت‌آپی شهرها و کشورهای جهان براساس کمیت، کیفیت و محیط کسبوکار استارت‌آپی می‌پردازد. از جمله بارزترین نکات این گزارش می‌توان به تداوم صدرنشینی پرقدرت آمریکا و رشد چشمگیر چین در شاخص‌های مورد بررسی این گزارش اشاره کرد. درحالی که نام ایران حتی در میان 100 کشور برتر برای راه‌اندازی کسبوکارهای استارت‌آپی نیست، تهران با 174 پله سقوط، در جایگاه 512 میان هزار شهر برتر از نظر فضای اکوسیستم استارت‌آپی قرار گرفته است. با وجود آنکه در سال‌های اخیر استارت‌آپ‌های ایرانی رشد قابل قبولی را تجربه کرده بودند، اما پس از دشواری‌های تحریم، کاهش سرمایه‌گذاری‌های خارجی و پاندمی کرونا، تنها تعداد معدودی از استارت‌آپ‌های بزرگ توانسته‌اند دوام آورند که البته همین تعداد معدود نیز با چالش‌هایی چون تامین سرمایه، ورود به بورس و... مواجهند.
مدل بررسی و رتبه‌بندی
این گزارش که انتشار آن از سال 2017 آغاز شده و هر سال به روزرسانی می‌شود، یکی از جامع‌ترین رتبه‌بندی‌ها برای ارزیابی وضعیت اکوسیستم استارت‌آپی شهرها وکشورها در سراسر دنیاست. در این گزارش داده‌های جمع‌آوری شده نواحی مختلف توسط الگوریتم‌هایی که چند پارامتر را مورد بررسی قرار می‌دهند تحلیل شده و گزارش‌های جداگانه‌ای برای رتبه‌بندی کشورها و شهرهای مختلف جهان ارائه شده است. به هر ناحیه در سه محور مقیاس‌های کمی، کیفی و محیط کسبوکار امتیازهایی داده می‌شود و مجموع امتیاز در این سه محور برای رتبه‌بندی مدنظر قرار می‌گیرند.
در بررسی مقیاس‌های کمی اکوسیستم‌های استارت‌آپی، تعداد استارت‌آپ‌های هر ناحیه، تعداد فضاهای کار اشتراکی، تعداد شتاب‌دهنده‌ها، تعداد رویدادها و دورهمی‌های استارت‌آپی مدنظر قرار گرفته است. معمولا بررسی کیفی اکوسیستم‌ها اندکی دشوارتر است و برای برآورد شرایط نیاز به تعریف پارامترهای بیشتری است. در این پژوهش برای بررسی کیفی اکوسیستم‌های استارت‌آپی موجودیت بیش از 70هزار استارت‌آپ فعال در اکوسیستم‌های مختلف بر اساس میزان ترافیک و دامین اتوریتی وب‌سایت‌های آنها و پایبندی مشتریان‌شان مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. میزان برگزاری رو‌یدادهای استارت‌آپی جهانی، حضور اینفلوئنسرهای جهانی در آن اکوسیستم، میزان سرمایه‌گذاری‌های بخش خصوصی در استارت‌آپ‌ها، حضور مراکز مطالعاتی بین‌المللی، چندملیتی بودن شرکت‌ها، حضور یونیکورن‌ها، وضعیت خروج سرمایه‌گذاران، تعداد کارکنان استارت‌آپ‌های مناطق و مواردی از این دست مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
در آخرین محور که به بررسی محیط کسب‌و‌کارها می‌پردازد، به اکوسیستم‌ها بر اساس شاخص‌هایی مانند میزان سهولت راه‌اندازی کسبوکار و ثبت یک شرکت، سرعت اینترنت، میزان آزادی اینترنت، سرمایه‌گذاری‌های انجام شده برای تحقیق و توسعه، میزان دسترسی به انواع مختلف خدمات تکنولوژیک، انطباق‌پذیری با زبان انگلیسی و تعداد پتنت‌های ثبت شده (ثبت اختراع) امتیاز داده می‌شود.
نکات بارز گزارش امسال
در رتبه‌بندی ارائه شده از بهترین اکوسیستم‌های استارت‌آپی در میان کشورهای جهان، آمریکا در صدر فهرست و انگلیس در رتبه دوم قرار دارد. نکته قبل توجه درباره جایگاه آمریکا در این فهرست، صدرنشینی تمام و کمال آن است. به طوری که امتیاز این کشور در شاخص‌های تعریف شده 420/ 124 است؛ درحالی که امتیاز انگلیس به عنوان رتبه دوم این فهرست 719/ 28 است. بخش اعظم اختلاف امتیازی این دو کشور صدرنشین، به اختلاف شاخص‌های کیفی اکوسیستم استارت‌آپی آنها برمی‌گردد. هر دوی این کشورها از سال 2019 تا حالا، جایگاه خود را در رتبه‌بندی مذکور حفظ کرده‌اند. فلسطین اشغالی، کانادا، آلمان، سوئد، چین، سوئیس، استرالیا، سنگاپور و هلند در جایگاه‌های سوم تا یازدهم این لیست قرار دارند.
بیشترین رشد نسبت به سال گذشته را می‌توان از آن کشورهای چین، سنگاپور و سوئد دانست که نسبت به رتبه‌بندی سال پیش، به ترتیب 7 و 6 و 4 پله صعود داشته‌اند. رشد شش پله‌ای سنگاپور و حضور در بین ۱۰ کشور نخست جهان در رتبه‌بندی اکوسیستم استارت‌آپی نشان می‌دهد قطار نوآوری در این کشور تا چه اندازه سریع و در ریل درست حرکت می‌کند. امتیازهای سنگاپور در شاخص‌های کمیت و کیفیت مناسب ارزیابی شده، اما امتیاز محیط کسبوکار در این کشور در مقایسه با ۱۰ کشور برتر، پایین است. در این رتبه‌بندی استرالیا با ۲ پله سقوط، به رتبه نهم رسیده است.
از نکات قابل توجه این گزارش قرار گرفتن اکوسیستم استارت‌آپی برخی شهرها در فهرست هزار اکوسیستم برتر جهانی است، درحالی که نام آن کشور در لیست 100 اکوسیستم برتر کشورهای جهان نیست. کما اینکه شهر تهران در رده‌بندی اکوسیستم‌های شهرهای دنیا از میان هزار شهر (با 174 پله سقوط) در رتبه 512 قرار دارد اما نام ایران در فهرست 100 کشور برتر اکوسیستم استارت‌آپی نیست. کشورهای نپال، نامیبیا و اتیوپی، در رده‌های 98 تا 100 رده‌بندی کشورها از لحاظ کیفیت اکوسیستم استارت‌آپی قرار دارند.
توزیع جغرافیایی هزار شهر برتر اکوسیستم‌های استارت‌آپی دنیا نشان می‌دهد که بیشتر شهرهای دارای شرایط مساعد برای راه‌اندازی یک استارت‌آپ (با سهم 6/ 38 درصدی از هزار شهر)، در ناحیه اروپا قرار دارند. آمریکای شمالی با سهم 7/ 29 درصدی در جایگاه دوم و ناحیه آسیا اقیانوسیه با سهم 16 درصدی در رتبه سوم پرتراکم‌ترین نواحی مساعد راه‌اندازی استارت‌آپ قرار دارند. مقایسه سهم این نواحی با گزارش سال 2020 نشان می‌دهد سهم اکوسیستم‌های استارت‌آپی ناحیه آمریکای شمالی از هزار شهر برتر در حال کاهش است. به‌طوری که سهم این ناحیه از هزار شهر برتر در سال گذشته 2/ 41 درصد بوده درحالی که امسال این سهم به نزدیک 30 درصد کاهش پیدا کرده است. علت این کاهش تعدادی، ادغام شماری از اکوسیستم‌های استارت‌آپی این ناحیه و فعالیت در غالب یک اکوسیستم استارت‌آپی جدید است. با وجود آنکه این حرکت باعث کاهش سهم تعدادی شهرهای برتر آمریکای شمالی شده، اما در نهایت خروجی‌های قابل توجه این ادغام‌ها، جایگاه هر شهر را به میزان چشمگیری بهبود داده‌اند.
صنایع برتر استارت‌آپی
در بخشی از این گزارش، به وضعیت سهم صنایع مختلف از فعالیت‌های استارت‌آپی انجام شده در سراسر جهان پرداخته شده است. طبق آمارهای سال اخیر، به نظر می‌رسد صنعت نرم‌افزار و داده با حضور بیش از 24 هزار استارت‌آپ و 255 یونیکورن جذاب‌ترین و پرمخاطب‌ترین صنعت برای کسبوکارهای استارت‌آپی سراسر جهان بوده است. به‌طوری که این صنعت با کسب سهم 7/ 34 درصدی از کل استارت‌آپ‌های فعال در دنیا، بیشترین تعداد استارت‌آپ را به خود اختصاص داده است. صنعت مرتبط با امور اجتماعی و فراغت با سهم 12 درصدی (حضور بیش از 8 هزار استارت‌آپ و 26 یونیکورن) و صنعت فین‌تک با سهم 5/ 11 درصدی (بیش از 8 هزار استارت‌آپ فعال و 110 یونیکورن) در جایگاه‌های بعدی جذاب‌ترین صنایع برای راه‌اندازی استارت‌آپ به حساب می‌آیند. تجارت الکترونیک و خرده‌فروشی با سهم8/ 9 درصد، سلامت با سهم 9 درصد، بازاریابی و فروش با سهم 9/ 5درصد، سخت‌افزار و اینترنت اشیا با سهم 6/ 5 درصد، آموزش با سهم 7/ 3 درصد، حمل و نقل با سهم 3 درصد، فودتک (فناوری‌های مرتبط با غذا) با سهم 8/ 2 درصد و انرژی و محیط زیست با سهم 2 درصد، به ترتیب در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.
با وجود آنکه تعداد استارت‌آپ‌های فعال در حوزه تجارت الکترونیک و خرده‌فروشی (کمتر از 7 هزار استارت‌آپ) نسبت به حوزه سرگرمی -که با 8 هزار استارت‌آپ در جایگاه دوم پرمخاطب‌ترین صنایع برای استارت‌آپ‌ها قرار دارد- کمتر است، اما به دلیل مقیاس‌پذیری بالای این حوزه، تعداد یونیکورن‌های فعال آن 119 عدد اعلام شده. این درحالی است که تعداد یونیکورهای صنعت سرگرمی و اوقات فراغت تنها 26 یونیکورن است.
از جمله دیگر صنایع مقیاس‌پذیری که با وجود تعداد محدود شرکت‌های استارت‌آپی، تعداد قابل توجهی یونیکورن تشکیل داده‌اند می‌توان به صنعت سلامت با 40 یونیکورن و صنعت حمل و نقل با 55 یونیکورن اشاره کرد. در صنعت حمل و نقل، تنها حدود 2 هزار استارت‌آپ فعال هستند، ولی مقیاس‌پذیری این حوزه و پتانسیل آن برای شکل‌گیری یونیکورن بسیار بالاست.
انزواطلبی چین
در یادداشت ابتدایی این گزارش به قلم مدیرعامل این مرکز، بر تحولات اکوسیستم استارت‌آپی چین طی سال‌های اخیر تاکید شده است. الی دیوید، مدیرعامل استارت‌آپ بلینک پس از تاکید بر رشد تجارت الکترونیک و فناوری‌های مرتبط با دورکاری در سال اخیر، بر تحولات ژئوپلیتیک اکوسیستم‌های استارت‌آپی (و در راس آنها اکوسیستم استارت‌آپی چین) تاکید می‌کند. به عقیده وی، سیاست‌های چین در راستای جدا کردن تدریجی اکوسیستم استارت‌آپی این کشور از اکوسیستم استارت‌آپی جهانی است و طبق بررسی‌های انجام شده در این پژوهش، در این مورد بسیار هم موفق بوده‌اند. به‌طوری که کیفیت اکوسیستم استارت‌آپی بسیاری از شهرهای این کشور قابل رقابت با فضای استارت‌آپی شهرهای کشورهای غربی است.
مدیرعامل استارت‌آپ بلیک ضمن انتقاد از چنین رویکردی، معتقد است این جدایی‌طلبی از اکوسیستم استارت‌آپی جهان، برای چین در بلندمدت چندان موفقیت‌آمیز نخواهد بود. وی ضمن تاکید بر حفظ استقلال و یکتایی اکوسیستم‌های محلی، به لزوم همراهی و هم‌افزایی جهانی در این حوزه و وجود فضایی باز و آزاد در اکوسیستم‌های استارت‌آپی کشورها اشاره می‌کند و می‌گوید: سرانجام اکوسیستم‌های بسته، مرگ آزادی‌های فردی و در نهایت مرگ نوآوری و خلاقیت خواهد بود. وی بحران‌ها را فرصتی برای هم‌افزایی بیشتر اکوسیستم‌های استارت‌آپی آزاد با یکدیگر برای خلق نوآوری و تسریع رشد استارت‌آپ‌های حاضر در این اکوسیستم‌ها می‌داند. کما اینکه جهان در زمینه تحقیقات تولید واکسن، شاهد چنین همکاری‌هایی بود. وی ضمن تاکید بر بازآفرینی و گردهم آوردن اعضای تیم‌ها از طریق پلت‌فرم‌های دیجیتال، بر بازگشت به محیط‌های فیزیکی در نخستین موقعیت ممکن تاکید می‌کند و معتقد است شبکه‌سازی‌ها و انگیزه‌ای که به واسطه شرکت در رویدادها و گردهمایی‌های حضوری استارت‌آپی ایجاد می‌شود، قابل مقایسه با هم‌افزایی‌های دیجیتال نیست.
