رضا غیابی

چند هفته‌ای است که در فضای یوتیوب فارسی، واژه‌هایی مثل «بحران»، «سقوط»، «پایان دوران طلایی» و «آپدیت مرگبار گوگل» دست‌به‌دست می‌شود. عددها ترسناک‌اند: کاهش ۸۰ تا ۹۰ درصدی درآمد، سقوط RPM از چند دلار به چند سنت، ویدئوهایی با صدها هزار بازدید و درآمدی که دیگر حتی هزینه‌ تولید را هم پوشش نمی‌دهد. روایت غالب ساده است: «گوگل آپدیت داد و یوتیوب فارسی را نابود کرد.» اما این روایت، اگرچه از نظر احساسی قابل فهم است، از نظر تحلیلی دقیق نیست. آنچه امروز در یوتیوب فارسی می‌بینیم، نه نتیجه‌ یک تصمیم ناگهانی، بلکه محصول واقعی شدن اقتصاد تبلیغات دیجیتال است؛ اقتصادی که سال‌ها با اغماض، تاخیر و سکوت جلو آمده بود و حالا به نقطه‌ تصحیح رسیده است.

در ایران، هر بار که بحث افزایش تعرفه اینترنت مطرح می‌شود، موضوع فراتر از یک تغییر قیمت ساده است. این بار نیز افزایش تا سقف ۲۰ درصدی تعرفه بسته‌های اینترنت همراه، دوباره نشان داد که مساله اصلی نه «قیمت»، بلکه ناترازیِ عمیقی است که سال‌هاست در صنعت ارتباطات کشور انباشته شده است. اپراتورها می‌گویند هزینه‌هایشان دلاری و درآمدشان ریالی است و این نابرابری به نقطه‌ای رسیده که توان سرمایه‌گذاری در توسعه شبکه را از آنها گرفته است. در مقابل، مردم تجربه‌ای از کیفیت مطلوب ندارند که بتواند افزایش قیمت را قابل‌پذیرش کند. میان این دو قطب، رگولاتور نیز در وضعیتی فرسوده قرار گرفته؛ جایی که هر تصمیمی هزینه اجتماعی دارد و هر تاخیری هزینه فناورانه.