در گفت‌وگو با عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی عنوان شد
۴ تهدید علیه قیر صادراتی
صنعت پردرآمد
صنعت قیر یکی از صنایع پایه کشور است که گردش مالی سالانه بیش از۱۰۰هزار میلیارد تومانی آن باعث شده سرمایه‌‌گذاران زیادی جذب این بخش از صنعت پتروشیمی شوند. به گفته حمید حسینی عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی از سال‌های قبل بخش قیر با مشکلات زیادی دست‌‌وپنجه نرم می‌کرد اما سال گذشته با دخالت و مصوبات مجلس، چالش‌‌های این صنعت افزایش یافت. او گفت: نمایندگان مجلس برای اینکه قیر را به عنوان کالایی تهاتری جا بیندازند، بدون اینکه درنظر داشته باشند که قیر جزو محصولات خام یا نیمه‌‌خام صنعتی یا نفتی است معافیت مالیاتی صادرات این محصول را حذف کردند و بعضا قیر شامل عوارض شد. سازمان توسعه تجارت و بانک مرکزی هم در تصمیمی دیگر اعلام کردند که ارز حاصل از صادرات قیر با نرخ نیما در بازار نیمایی عرضه شود در حالی که مواد اولیه قیر با قیمت آزاد خریداری و تهیه می‌شود.
به گفته حسینی، این تصمیمات باعث شد که در دوماه ابتدایی سال صادرات قیر به‌‌شدت کاهش پیدا کند: از طرفی ورود رقبا به بازار هم صادرات را تحت تاثیر قرار داده است. نفت خام ارزان روسیه و قیر بی‌‌کیفیت عراق که به ایران ترانزیت می‌شود مزید بر علت شدند و میزان صادرات قیر به اندازه‌‌ای کاهش پیدا کرد که اگر متولیان دولتی تصمیمات درستی برای صادرات این محصول نگیرند و این روال ادامه پیدا کند قطعا صادرات امسال با مشکلات زیادی روبه‌رو خواهد شد؛ به خصوص در شرایطی که فاصله بین نرخ ارز آزاد و نیمایی در حال افزایش است. سال گذشته حدود ۴۳۰۰ تن قیر به ارزش یک میلیارد و ۴۳۴ میلیون دلار صادر شد اما امسال حتی با وجود نیازی که کشورهای منطقه به قیر ایران دارند، به‌‌نظر نمی‌‌رسد بتوانیم شاهد اعداد سال گذشته باشیم و روند روبه‌‌رشد صادرات قیر با کاهش قابل‌‌توجهی روبه‌رو خواهد شد.
تحریم یا قوانین غیرکارشناسی؟
این فعال حوزه نفت و انرژی با بیان اینکه تحریم و نبود زیرساخت‌‌های مناسب هم از مشکلاتی است که وجود داشته و هنوز هم دارد، گفت: ما در سال به پنج کشتی نیاز داریم درصورتی‌که حتی یک کشتی فله‌‌بر برای صادرات قیر در بنادر وجود ندارد. حتی سرمایه‌‌گذاری در صنعت قیر صورت نگرفته و با تحریم‌ها مشکلات دوبرابر شده است. برای دستیابی به بازار اروپا و آفریقا کشتی نداریم و صادرکننده نمی‌تواند انتقالات مالی و اسنادی را با قیمت منطقی انجام دهد و همگی چندبرابر هزینه تحمیل می‌کند.
چندنرخی در خرید و فروش
حمید حسینی بدترین مشکل در این صنعت را چندنرخی در تولید و فروش می‌‌داند. به گفته او «متاسفانه چندنرخی بودن ارز کاملا به ضرر این صنعت تمام شده است.» او گفت: تمامی تولیدکنندگان مواد اولیه را با توجه به قیمت‌‌گذاری انجمن صنایع پالایشی با نرخ بین‌المللی خریداری می‌کنند؛ تولیدکننده مجبور است ارز و سود حاصل از صادرات را با نرخ ثابت دولتی در سامانه نیما عرضه کند. اگر این روند ادامه داشته باشد عملا توانی برای تولیدکننده نمی‌‌ماند. اگر پتروشیمی‌‌ها امکان فروش ارز حاصل از صادرات با نرخ پایین‌‌تر را دارند دلیل نمی‌شود که تمامی بخش‌های صنعت پتروشیمی این امکان و توان را داشته باشند.
او تاکید کرد: توجه داشته باشید که پتروشیمی‌‌ها از امتیازات خوراک استفاده می‌کنند، برای مثال دولت در حمایت از پتروشیمی‌‌های گازی نرخ مترمکعبی 5هزار تومان را تثبیت کرده است در حالی که قیمت جهانی گاز در بازار اروپا حدود 80سنت است؛ که برای صنایع پتروشیمی حدود 30سنت تمام می‌شود. به همین دلیل صنایع پتروشیمی امکان عرضه ارز حاصل از صادرات را با قیمت پایین‌‌تر در بازار نیمایی دارند اما واحدهای تولید قیر این امکان و توانایی را ندارند چراکه از هیچ تخفیفی در حلقه‌های مختلف زنجیره تولید برخوردار نیستند. مسلما در رابطه با نفت خام روسیه نمی‌توان اقدامی انجام داد؛ نفت روسیه زیر قیمت در بازار فروخته می‌شود و قاعدتا به مشکلات قیمت‌‌گذاری برمی‌‌خوریم. ولی در رابطه با ترانزیت قیر بی‌‌کیفیت عراق به داخل مرزها می‌توان راهکارهایی تدوین کرد. این در حالی است که بر اساس قوانین تجارت کالایی که تولیدکننده و صادرکننده آن در کشور وجود دارد باید با کیفیت استاندارد داخلی وارد شود؛ اما متاسفانه شاهد واردات بدون نظارت قیر نامرغوب عراقی به بندرعباس هستیم.
حسینی درباره تصمیمات ارزی دولت گفت: قیر یک محصول نهایی و تمام‌‌شده است. اگر عوارض برداشته شود و معافیت مالیاتی صادراتی برقرار شود می‌توان به چشم‌‌انداز این صنعت امیدوار بود. همین‌طور تخصیص‌‌هایی که بدون حساب و کتاب در رابطه با میزان مصرف داخلی اعلام می‌شود باید اصلاح شود چراکه سنخیتی با میزان مصرف واقعی ندارد.
راهکار چیست؟
حسینی گفت: دولت اگر قصد ساماندهی بازار را دارد باید قیمت‌‌گذاری دستوری را حذف کند. این مساله که محصول با یک قیمت مشخص در بازار فروخته شود عملا فعالان را از ادامه راه ناامید می‌کند؛ قیر می‌تواند مثل بقیه کالاها در بورس کشف قیمت و معامله شود و دولت با تعیین ردیف بودجه می‌تواند این سیاست ساماندهی را به بازار اعمال کند. به گفته این عضو اتاق بازرگانی «اینکه بخشی از صنعت قیر را از بورس خارج کرده و با قیمت ثابت به بازار عرضه شود و تولیدکننده قیر را گران‌‌تر از بورس کالا تهیه کند به معنی عدم پویایی بازار است، چراکه این سیستم دوگانه نرخ‌‌گذاری آثار و عواقب خودش را خواهد داشت.»
به گفته او «تولیدکننده قیر هم مواد اولیه را با نرخ آزاد خریداری می‌کند و هم مجبور است محصول نهایی را با قیمت ثابت به‌‌فروش بگذارد؛ چنین مکانیزمی عملا نه توانی برای واحدهای صنعتی و نه برای بازار نمی‌گذارد.» حسینی مشکل دیگر این صنعت را دریافت ارزش‌‌افزوده می‌‌داند. او گفت: ارزش‌‌افزوده از صادرکننده گرفته می‌شود و با تاخیری چندماهه آن را برمی‌‌گرداند اما اگر دولت گرایش صادراتی دارد نباید از صادرکننده‌‌ای که از بورس صادراتی خرید می‌کند ارزش افزوده دریافت کند؛ در حالی که دولت می‌تواند با دریافت چک، ضمانت‌نامه یا از طریق بیمه از صادرکننده تضمین بگیرد. امیدواریم که این مساله هم در برنامه هفتم یا تاسیس وزارت بازرگانی اصلاح شود چراکه همه این ضوابط علیه صادرکنندگان است.
آمارها و فرصت‌‌ها
مهم‌ترین خریدار قیر ایران، امارات متحده عربی است. عمان و هند رتبه دوم و سوم را دارند و درحال حاضر پاکستان، سریلانکا، کنیا، چین و بنگلادش خریدار قیر ایران هستند؛ ناگفته نماند قیر ایران به صورت فله‌‌ای به آفریقا هم صادر می‌شود. بازار جهانی قیر ۱۰۰ میلیون تن تقاضا دارد. افزایش مصرف جهانی در حوزه قیر سالانه ۳ درصد است. مصرف قیر برای جاده موضوع جدیدی نیست و روکش کردن جاده‌ها سالانه به میلیون‌ها تن قیر نیاز دارد. از این ظرفیت، ۵۰ درصد آن در داخل کشورها مصرف و بقیه در دنیا صادر می‌شود. در آسیا ظرفیت راهسازی و مصرف قیر بالاست.۴۰ درصد قیر دنیا در آسیا مصرف می‌شود؛ به طور نمونه در هند ۷۰ درصد جاده‌ها ساخته نشده است؛۳۰ درصد در آمریکا و 18درصد برای روکش و ایزولاسیون در اروپا. همچنین در کشورهای اروپای شرقی در حوزه CIS ۷ درصد و در آفریقا ۵ درصد مصرف می‌شود.
