موازنه گردشگری زیارتی ایران و عراق

گروه گردشگری- نرگس لطیف‌پور: در آستانه اربعین حسینی زائران بسیاری از مرزهای مهران و شلمچه به عراق سفر می‌کنند؛ این در حالی است که از آن سو نیز گفته می‌شود گردشگران عراقی بیشترین تعداد گردشگران ورودی به ایران را تشکیل می‌دهند و موضوع ساماندهی ورود آنها به ایران برای مدیریت و افزایش درآمد حاصل از بزرگترین بازار هدف گردشگری کشور مطرح شده و اهمیت دارد.

به گزارش «دنیای اقتصاد» با وجود اینکه بارها اعلام شده بیشترین آمار گردشگران ورودی به ایران مربوط به عراقی‌ها است و قریب به ۲ میلیون نفر از ۵ میلیون گردشگری که به ایران می‌آیند از این کشور هستند، اما به نظر می‌رسد میزان خروج ایرانی‌ها در مناسبت‌های محرم و دیگر ایام سال به کشور عراق با این تعداد برابری می‌کند. بنابراین دور از ذهن نیست که با در نظر گرفتن خروج ایرانی‌ها در تاسوعا، عاشورا و اربعین حسینی ،تعداد زائران ایرانی بیش از زائران عراقی ورودی به ایران باشد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی حج، مدیرکل عتبات سازمان حج اعلام کرده که تا روز ۲۷ آبان‌ماه بیش از یک میلیون نفر در سامانه سماح برای سفر به کربلا در ایام اربعین ثبت نام کردند. محسن نظافتی درباره آخرین آمار تعداد ثبت‌نام‌شدگان در سامانه سماح گفته بود: «تاکنون یک میلیون و ۵۵ هزار و ۳۵۷ نفر در سامانه سماح ثبت‌نام کرده‌اند.»

اهمیت تراز هزینه‌کرد

به گفته کارشناسان اقتصادی، در ورود و خروج گردشگر تنها تعداد آنها اهمیت ندارد و تراز هزینه‌کردها نیز مطرح می‌شود که با توجه به اینکه آژانس‌های خدمات مسافرتی ایران تا مرزهای خروجی و بعضا در خاک عراق نیز به این گردشگران خدمات ارائه می‌دهند، می‌توان نتیجه گرفت که درآمدهای حاصل از گردشگران ایرانی در عراق تا حد قابل‌توجهی به چرخه اقتصادی ایران بازمی‌گردد؛ گرچه بسیاری از خدمات نیز در مرزهای همان کشور تهیه و ارائه می‌شود.

از سوی دیگر به دلیل شرایط خاص عراق و درگیر بودن آن کشور در جنگ، ایران برای تامین امنیت زائران خود در عراق نیز هزینه‌های هنگفتی صرف می‌کند که نباید آن را در تراز هزینه‌کرد گردشگری ایران و عراق از نظر دور داشت. این مساله از آن جهت اهمیت دارد که احتساب تمام این شرایط و هزینه‌های تقریبی از نظر کارشناسان اقتصادی یک جابه‌جایی و توازن در تبادل گردشگر ایرانی و عراقی به وجود می‌آورد و باید آن را حفظ کرد.

اهمیت مرز مهران در تبادل زائران ایران و عراق

در چنین شرایطی مرز مهران در استان ایلام که ۴۳۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق دارد و سالانه ۵۰۰ هزار گردشگر از طریق این مرز وارد کشور می‌شوند، نقش عمده‌ای در ورود و خروج و ساماندهی زائران ایرانی و عراقی دارد؛ به گونه‌ای که در آستانه فرارسیدن اربعین حسینی، معاون سیاسی امنیتی استاندار ایلام این استان را دروازه ورود گردشگران عراقی به کشور دانسته است.

براساس گزارش روابط عمومی میراث فرهنگی ایلام حسین کلانتری افزود: «در زمینه ورود گردشگران به استان از طریق مرز مهران با نقطه مطلوب فاصله داریم، اما رایزنی‌های متعددی با مقامات استان‌های هم‌مرز و نزدیک ایلام در کشور عراق به منظور توسعه مبادلات گردشگری انجام شده است.» به گفته او، در اجرای یک برنامه ماندگار و آینده‌نگر، ساماندهی گردشگران عراقی که به ایران می‌آیند باید در مبدا و در داخل کشور عراق انجام شود؛ چرا که با ساماندهی گردشگران در خاک عراق امکان تامین امنیت و کنترل گردشگران نیز فراهم می‌شود. یکی دیگر از مرزهایی که زائران و گردشگران ایرانی و عراقی بسیاری از آن تردد می‌کنند، مرز شلمچه است که به گفته معاون هماهنگ‌کننده پلیس راهور ناجا، نسبت به سال گذشته ۳۲ درصد افزایش تردد زائران در این مرزثبت شده است.

سردار محسن مهرایی در این باره گفته است که زائران بدون هیچ گونه مشکل و توقفی در محورها با برنامه‌ریزی به پایانه‌ها مراجعه کرده و وارد خاک عراق می‌شوند و در خصوص تمهیدات لازم برای بازگشت زائران، نیز بیشترین برنامه‌ریزی برای بازگشت زائران است؛ چراکه رفت، در یک دوره زمانی دو هفته‌ای انجام شده و زائران به مرور وارد خاک کشور عراق می‌شوند اما بازگشت آنها در مدت حداکثر ۳ روز به وقوع خواهد پیوست. به همین دلیل تدابیر بیشتری برای بازگشت آنها اندیشیده شده است.

موانع سفر گروهی عراقی‌ها به ایران

استاندار ایلام نیز درباره ورود عراقی‌ها به ایران اعم از زیارتی، سیاحتی و سلامت، گفته است که باید به صورت گروهی و در قالب تورهای مسافرتی صورت گیرد؛ چراکه روال معمول در تردد مسافران به کشورهای مختلف نیز همین است و باید برنامه‌ریزی‌های لازم برای ورود گروهی گردشگران عراقی به کشور انجام شود. به گزارش «ایرنا» محمدرضا مروارید در این باره گفت: «نشست‌های مختلفی در تهران به منظور ساماندهی ورود گردشگران عراقی به کشور برگزار شده و باید در این زمینه اقدام عملیاتی و جدی انجام شود، اما نسبت خویشاوندی مردم ایلام و عراق سفر گروهی عراقی‌ها را دشوار کرده است.»

بر اساس این گزارش، استاندار ایلام خاطرنشان کرده: «حجم بالای تردد زمینی گردشگران عراقی و داشتن نسبت خویشاوندی با مردم استان ایلام، شرایط را تا حدودی متفاوت کرده است اما در صورت ارائه خدمات مناسب از سوی شرکت‌های خدماتی، آنها برای سفر گروهی و در قالب تور تشویق خواهند شد. با این وجود تا زمان استقرار دفاتر خدمات مسافرتی در مرز و ساماندهی گردشگران عراقی باید در زمینه ارائه برخی خدمات از جمله حمل و نقل برنامه‌ریزی لازم انجام شود.» وی ادامه داد: «در بحث خدمات‌رسانی به زائران کارهای زیادی انجام و تغییرات عمده‌ای اعمال شده اما بازهم نیاز است در این زمینه اقدامات جدی‌تری انجام گیرد.» مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ایلام نیز درباره خدماتی که در مرز مهران ارائه می‌شود، گفت: «روزانه ۲ هزار نفر از طریق مرز بین‌المللی مهران به عنوان یکی از پرترددترین مرزهای کشور تردد می‌کنند.»

عبدالمالک شنبه‌زاده افزود: «در یکی، دو سال گذشته اقدامات بسیار مناسبی در زمینه توسعه زیرساخت‌ها در مرز مهران انجام شده اما مسایل و مشکلاتی نیز در زمینه خدمات‌رسانی به زائران و گردشگران عراقی وجود دارد. ارائه نشدن خدمات مناسب، وجود سیستم دلالی، رفتار زننده با گردشگران، تجمع فراوان در پایانه و عدم امکان نظارت بر محل اسکان گردشگران و تعیین استانداردهای خدمات، ضرورت ساماندهی گردشگران عراقی را دوچندان کرده است.»

گامی برای ساماندهی گردشگران عراقی

به گزارش «دنیای اقتصاد» از حدود ۲ ماه پیش تعریف بسته‌های متنوع سفر در کنار تقویت ارتباط دوسویه با دفاتر طرف عراقی به منظور ورود به فاز اجرایی ساماندهی گردشگران و زائران عراقی در دستور کار دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری پیشگام در استان‌های مرزی کشور قرار گرفت و برنامه‌ریزی عملیاتی و نیز ورود به فاز اجرایی به بخش خصوصی سپرده شد تا با تعریف دفاتر خدمات مسافرتی پیشگام دستیابی به هدف مربوطه محقق شود.

بر مبنای برنامه‌ریزی صورت گرفته، دفاتر خدمات مسافرتی فعال در حوزه گردشگری عراق در سه بخش مبدا، طول مسیر و مقصد به عنوان دفاتر پیشگام انتخاب شدند که با هدف ورود به فاز اجرایی ترغیب سفر گروهی گردشگران عراقی، تعریف مقاصد و بسته‌های سفر متنوع با در نظر گرفتن شرایط فرهنگی آنان، بهره‌مندی استان‌های مرزی از میزبانی، استفاده از ظرفیت‌های گردشگری نزدیک مرزها و ایجاد به‌هم پیوستگی دفاتر در قالب شبکه‌های پشتیبان در دستور کار دفاتر خدمات مسافرتی پیشگام قرار گرفت. با این همه، مرحله اجرایی پروژه ساماندهی گردشگران عراقی تاکنون به نتیجه نرسیده و در حالی روند اجرایی شدن این طرح به کندی پیش می‌رود که ورود بیش از یک میلیون و ۶۰۰هزار گردشگر عراقی از مرزهای زمینی و هوایی به کشور فرصت خوبی به‌شمار می‌آید و درآمد قابل‌توجهی را به‌ویژه برای استان‌های مرزی در پی خواهد داشت.

حالا با در نظر گرفتن اینکه عراق به‌عنوان بزرگترین بازار گردشگری ایران معرفی می‌شود و تعداد قابل‌توجهی از شهروندان این کشور هم به منظور گردشگری زیارت و هم به منظور گردشگری سلامت وارد ایران می‌شوند، حفظ این بازار و افزودن به تعداد گردشگران ورودی از این مبدا، در شرایطی می‌تواند بیشتر به افزایش درآمدهای گردشگری کشور از این بازار بینجامد و از منفی شدن تراز گردشگری کشورمان با عراق جلوگیری کند. بی‌شک نمی‌توان مانع گردشگرانی شد که می‌خواهند برای زیارت به عراق سفر کنند اما می‌توان با بازاریابی و بازارسازی از منفی شدن توازن در تعداد گردشگران تبادل شده بین دو کشور و همچنین منفی شدن تراز هزینه‌کرد آنان جلوگیری کرد.