درس جهانی شدن «مُضیف» برای خوزستان مضیف بردیه

گروه گردشگری- نرگس لطیف‌پور: احیا، بازسازی و نوسازی در بسیاری موارد اگر که با نظارت و به صورت اصولی باشد، نجات‌بخش بافت‌ها و خانه‌های تاریخی در بسیاری از نقاط ایران می‌شود و رونق و حیات را به آنها باز می‌گرداند. این امر اما در خوزستان به‌ویژه در شهرستان شوشتر که به دلایل مختلف اهالی و مالکان اجازه بازسازی و تغییر کاربری خانه‌های تاریخی که به آنها ارث رسیده را نمی‌دهند، موجب تخریب‌های فراوان شده است.

با این حال در سال‌های اخیر با اقداماتی هرچند کوچک که با سودآوری همراه بوده، مردم در همین شهرها هم تا حدودی ترغیب شده‌اند که خانه‌های قدیمی خود را به جای آنکه تخریب کنند، بازسازی یا احیا کرده و حتی با تغییر کاربری آنها به اقامتگاه‌های بومگردی و محلی از آنها کسب درآمد کنند. از نمونه‌های موفق در زمینه ایجاد اقامتگاه‌های بومگردی در خوزستان می‌توان خانه «مضیف بردیه» را نام برد که در روستای بردیه در۶ کیلومتری شهر سوسنگرد و در مسیر اصلی سوسنگرد- بستان قرار دارد. خانواده حیدری حدود سه سال پیش رسم قدیمی عرب‌ها را زنده و مُضیف یا همان مهمانخانه را از نو برپا کرده‌اند.

این خانه در کتاب «داستان‌های گردشگری» که از سوی سازمان جهانی گردشگری منتشر شده نیز آمده است. این کتاب افرادی را معرفی می‌کند که گردشگری و راه‌اندازی کسب و کارهای گردشگری بر زندگی آنها اثرات مثبتی داشته است.

مضیف در حقیقت بنایی است که عرب‌ها آن را تنها با استفاده از نی برای میزبانی از مهمانانشان در خارج از محیط خانه می‌ساختند و در قدیم بیشتر خانه‌های عرب‌های خوزستان مضیف داشت و ساخت خانه با نی از ویژگی معماری خانه‌های خوزستان در گذشته بوده است. آخرین مضیفی که خانواده حیدری داشتند در سال‌های جنگ که تانک‌های عراقی تمام منطقه را اشغال کرده بودند، از بین رفت. حالا پس از سال‌ها پسران خانواده مضیفی نو با کمک و راهنمایی پیرمردان روستا ساختند و برای ساختش حدود هشت میلیون تومان هزینه کردند که رونق خوبی هم گرفته است.

رونق این اقامتگاه و همچنین روستای گردشگری شیوند در استان خوزستان در ترغیب مردم روستاها و مالکان خانه‌های تاریخی و قدیمی به احیا و بازسازی خانه‌هایشان تاثیر بسزایی داشته اما به گفته کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری، این اشتیاق مردم اگر که همراهی دولت و دریافت تسهیلات را نداشته باشد به نتیجه نخواهد رسید.

وام کم‌بهره برای اقامتگاه‌های بومگردی

مدیرکل میراث فرهنگی، ‌صنایع دستی و گردشگری خوزستان درباره احیای بناهای تاریخی و معماری این استان به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «سازمان میراث فرهنگی برای مالکان خانه‌های تاریخی و روستایی که متناسب با اقلیم و بافت بومی و فرهنگی مناطق مختلف استان هستند اعتبارات بانکی کم‌بهره (۴ درصد) از طریق صندوق مهررضا(ع) تدارک دیده است که هم شامل احداث، توسعه و تکمیل اقامتگاه‌های بومگردی می‌شود و هم دفاتر و شرکت‌های خدمات مسافرتی. این طرح، برنامه‌ریزی، تدوین و اجرای گشت‌های طبیعت‌گردی و اکوتوریسم به مناطق و مقاصد داخل استان را شامل می‌شود.»

خسرونشان اضافه می‌کند: «با توجه به تنوع، تعدد، گستردگی و پراکندگی زیاد اماکن و بناهای تاریخی در استان، حفظ، نگهداری و مرمت این بناها به لحاظ اعتبار مالی و نیروی انسانی و سایر امکانات و تجهیزات، هزینه بسیار هنگفتی را به دولت تحمیل می‌کند که عملا امکان‌پذیر نیست. بنابراین یکی از بهترین راه‌های حفظ و نگهداری این بناهای ارزشمند مشارکت دادن مردم و نهادهای مردمی در این زمینه است.»

به اعتقاد وی، تغییر کاربری آنها به مراکز گردشگری می‌تواند از طریق درآمدزایی و اقتصادی کردن فعالیت این مراکز به مرمت، نگهداری و بهبود وضعیت آنها کمک شایانی کند.

نشان در پایان تاکید می‌کند: «قطعا یکی از شروط لازم برای پیشگیری از تخریب و نابودی بافت‌های تاریخی استان، مرمت و بازسازی ‌آنها توسط میراث فرهنگی است، ولی با توجه به کمبود شدید اعتبار میراث فرهنگی و همچنین کمبود نیروی انسانی متخصص و کارآزموده به نسبت تعداد بسیار زیاد این‌گونه بناها و بافت‌ها در استان، عملا نمی‌تواند شرط کافی برای نگهداری بناها باشد. بنابراین یکی از بهترین راه‌ها همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد افزایش مشارکت‌های مردمی در این زمینه است.»

لزوم شکل‌گیری فرهنگ احیا

مجتبی گهستونی، دبیر و سخنگوی انجمن تاریانا در خوزستان نیز در این‌باره به خبرنگار ما می‌گوید: «نوسازی خانه‌های شخصی باید با همکاری خود مردم انجام شود که نیاز به یک فرهنگسازی دارد. در چند سال اخیر و با نوسازی برخی خانه‌های قدیمی و تاریخی شخصی که تبدیل به اقامتگاه بومگردی شده‌اند و درآمدزایی خوبی هم برای مالک آن دارند، میل مردم استان به اینکه خانه‌ قدیمی خود را نوسازی کنند بیشتر شده و آنها به اینکه از دولت، شهرداری و سازمان میراث فرهنگی تسهیلاتی برای این کار بگیرند، علاقه بیشتری نشان می‌دهند.»

به گفته وی، با ترغیب مردم به مشارکت در این طرح‌ها، دولت باید امکانات و اختیاراتی را برای گروه‌های غیردولتی فراهم آورد و شرایط را برای آنها تسهیل کند.

گهستونی تاکید می‌کند که به‌دلیل آموزش ندیدن جوامع محلی، آنها به اهمیت این مساله و درآمدزا بودن آن پی نبرده‌اند. او با اشاره به تجربه احیای مضیف بردیه خاطرنشان می‌کند: «در یکی دو سال اخیر در چند مورد احیا و بازسازی خانه‌های تاریخی با همکاری صاحبان آنها صورت گرفته که نتیجه مثبت و تشویق بقیه مردم را نیز به همراه داشته است.»

خوزستان؛ استان فرصت‌ها و تهدیدها

استان خوزستان به‌دلیل موقعیت خاص تاریخی و جغرافیایی که دارد جاذبه‌های زیادی را در خود جا داده که این جاذبه‌ها در موارد بسیاری به‌دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب، نبود کارشناس کافی و نظارت‌های درست، تعارض‌های اجتماعی و مشکل سیستم حمل و نقل، چنان‌که باید مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند.

سخنگوی انجمن تاریانا در این باره می‌گوید: «سه اثر ثبت جهانی شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، موسیقی، تنوع اقوام و لباس و پوشاک، کوچ‌نشینان که ظرفیت گردشگری عشایری به صورت فصلی را دارند، جمعیت و نیروی جوان و کارآزموده که غالبا در تشکل‌های مردم‌نهاد فعال هستند، ارتباط استان با آب‌های آزاد، رودخانه‌ها و سدها، آب‌های جاری، جلگه‌ها، تالاب‌ها و تمام اینها ظرفیت‌های بی‌نظیری هستند که همه در استان خوزستان وجود دارند.» گهستونی اضافه می‌کند: «اما تمام این موقعیت‌ها به‌دلیل قرار نگرفتن در برنامه تورهای کلاسیک و مسیرهای اصلی گردشگری چندان که باید معرفی نشده، مورد توجه قرار نگرفته و موجبات سودرسانی از طریق گردشگری پایدار به جوامع محلی را فراهم نکرده است.»

به گفته او، با همه این مشکلات، استان خوزستان روند رو به رشد گردشگری را شاهد است؛ اما این با توجه به ظرفیت‌های استان، رضایت‌بخش نیست.

دبیر انجمن تاریانا با بیان اینکه مسائلی نیز گردشگری استان را تهدید می‌کند، می‌گوید: «زیرساخت‌های گردشگری در این استان یا از بین رفته‌اند یا بهینه نشده‌اند که اغلب هم به واسطه دور بودن از مرکز، قرار گرفتن در مرز، روی دادن جنگ و درگیری مستقیم این استان در آن رخ داده است.» گهستونی یادآور می‌شود که علاوه‌بر این، اعتبارات استانی برای پرداختن به زیرساخت‌های گردشگری کافی نیست؛ همچنین دهکده‌های گردشگری، بازارچه‌های خوداشتغالی و صنایع دستی و آموزش جامعه محلی هم شکل نگرفته‌اند.

او پایین بودن سطح کیفیت خدمات گردشگری و عدم ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در استان را از دیگر مشکلاتی عنوان کرد که گردشگری استان را تهدید می‌کنند.

به گزارش «دنیای اقتصاد» به نظر می‌رسد استان خوزستان و مردم آن در روستاها و شهرهای مختلف آن، با وجود تمام مشکلاتی که در زمینه گردشگری و میراث فرهنگی با آن درگیر هستند، اگر مورد حمایت دولت قرار گیرند آمادگی قرار گرفتن در جریان رشد گردشگری را دارند.