رضا مافی / مشاور توسعه بازار

در همه کسب‏وکارها، شناخت و تحلیل روند گذشت زمان و شیوه شکل‏گیری آینده اهمیت بسزایی دارد؛ تا آنجا که صاحبان سرمایه با تحلیل عناصر مختلف و کمک آینده‏پژوهان، هر لحظه درصدد رمزگشایی از اتفاقاتی هستند که ممکن است بر کسب‏وکار آنان اثرگذار باشد. البته که این گمانه‏زنی‏ها همیشه منطبق بر واقعیت محض نخواهد بود و گاه چند سناریو برای آینده متصور می‏شوند که یکی از آنها احتمالا نزدیک به رخداد واقعی خواهد بود.

آینده‏پژوهی در زمینه‏ای خاص معمولا با روش‏های مشخصی صورت می‏پذیرد. یکی از این روش‏ها پایش مستمر و دقیق تحولات و پیشرفت‏های فناوری، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی است. مسلما با در نظر گرفتن این روش، تعقیب تحولات بازار گردشگری می‏تواند پارامترهای فراوانی را مشخص کند. با توجه به این نگرش اگر فناوری را یک عامل مطلقا رو به رشد بدانیم، عوامل فرهنگی، سیاسی و موارد نظیر اینها ارتباط مستقیم با مقصد گردشگری دارد. به‏عنوان مثال اگر زمینه‏های وقوع جنگ بین ملت‏ها محدودتر باشد، حجم گردشگران بیشتر خواهد بود. همچنین می‏توان پیش‏بینی کرد اگر قیمت سوخت با توجه به عوامل سیاسی، طبیعی و اقتصادی افزایش یابد، تعداد گردشگران به نسبت جمعیت کاهش خواهد یافت.

روش دیگر، روش برون‏یابی است که برگرفته از شیوه‏ای قدیمی مبنی بر تعمیم مسیر گذشته است؛ در واقع متخصصان این شیوه بر این عقیده‏اند که آینده برگرفته از گذشته است و گذشته مسیر خود را به صورتی قابل پیش‏بینی رو به آینده ادامه خواهد داد. گردشگری نیز می‏تواند شکلی از این آینده‏پژوهی را در خود داشته باشد. به‏عنوان نمونه می‏توان پیش‏بینی کرد که در آینده و با توجه به توافقات و برداشته شدن تحریم‏ها، گردشگران خارجی اقبال بیشتری به سفر به ایران خواهند داشت.

اما روش سوم به تحلیل‏های چرخه‏ای مشهور شده است؛ در این روش رخدادهای گذشته شناسایی و از آنها الگوبرداری می‏شود. به طور مثال اگر در تاریخ کشور پس از یک رکود اقتصادی، یک گشایش گردشگری و رونق توریستی به وجود آمده است، می‏تواند دلیل موجهی برای گشایش گردشگری پس از رکود اقتصادی جاری باشد. در مدل بعد، معمولا به تحلیل می‏پردازند؛ این روش شامل مجموعه‏ای از راهکارها همچون تحلیل شرایط، تحلیل تاثیرات پارامترها، تحلیل رشد تکنولوژی و تغییرات دست‏اندرکاران کسب‏وکار است؛ برآیندی از اثرات عوامل گوناگون نقشه آینده را ترسیم می‏کند که تحلیل این اقدامات می‏تواند راهگشا باشد. روش آخر که به همگرایی شهودی مشهور است، بر گردآوری گسترده اطلاعات و تکیه بر فرآیندهای ناخودآگاه و شهودی پردازش اطلاعات و در نتیجه دستیابی به نتایج اثربخش و راهکارهایی برای اجرای صحیح نتایج تاکید دارد. بنابراین می‏توان با کمک آمارهای موجود و اطلاعاتی که هر لحظه شکل تازه‏ای به خود می‏گیرد و بررسی این اطلاعات در حوزه گردشگری نتایج جدیدی را برای ترسیم آینده استخراج کرد.

خطر یکسویه‏گرایی در تحلیل آینده

با فرض اینکه تمامی نظریه‏های آینده‏پژوهی به نوعی بخشی از تئوری صحیح آینده را تدوین می‏کنند، می‏توان از آنها برای گمانه‏زنی‏های نزدیک به واقعیت استفاده کرد اما در صورتی این تحلیل‏ها منطبق بر رویدادهای آتی خواهند بود که تمامی جوانب و جزئیات به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفته و مطالعات کاملی در خصوص چگونگی اتفاقات انجام شود؛ در غیر این صورت، عناصر دخیل در تحلیل آینده می‏تواند منجر به نتایج بعضا متناقض شود. به عنوان مثال یکی از نظریه‏ها اذعان دارد که با رشد جمعیت و تکنولوژی، مسلما روش‏های سفر، شکل سفر و میزان گردشگران افزایش خواهد یافت؛ همچنین تکنولوژی کمک می‏کند تا سفر مطمئن‏تر، سریع‏تر و با هزینه کمتر صورت پذیرد و به نظر نمی‏رسد در درازمدت کمبود سوخت‏های فسیلی بتواند مانع بزرگی در راستای رشد توریسم باشد. از طرفی مسلما جمعیت تکنولوژیک‏گرا سلایق و رفتارهای بسیار متنوعی خواهد داشت و از همین‏رو آژانس‏های مسافرتی برای رفع نیاز مشتریان، ارائه خدمات بسیار خلاقانه و متنوعی را پیش‏بینی می‏کنند و در جهت ایجاد تجربه‏های منحصربه فرد و شخصی برای مشتریان خود می‏کوشند. در واقع شاخص‏های جمعیت، میزان درآمد افراد و تغییرات آب و هوایی و جغرافیایی تاثیر بسزایی در انتخاب مقاصد گردشگری خواهد داشت و برندینگ مقاصد گردشگری با دقت و ظرافت بیشتری صورت خواهد گرفت.

اما اگر از منظری دیگر، تاثیر رشد جمعیت و تکنولوژی را بر تغییرات کسب‏وکار گردشگری بررسی کنیم، همین افزایش می‏تواند باعث کاهش نرخ رشد گردشگری شود؛ به این ترتیب که هزینه‏های سفر به دلیل کمبود منابع انرژی افزایش خواهد یافت و بسیاری از مقاصد گردشگری به دلیل تغییرات آب و هوایی از رونق می‏افتند. همچنین پیشرفت تکنولوژی می‏تواند تعداد سفرهای مجازی را افزایش دهد و افرادی که حالا با بحران جمعیت دست به گریبان هستند، ترجیح می‏دهند مقاصد مشخص و برنامه‏ریزی‏شده‏ای را انتخاب کنند تا در هزینه‏ها صرفه‏جویی کنند، بنابراین مشخص است که اگر بخواهیم با نگاهی بسته و یکسویه به اتفاقات بنگریم، نمی‏توانیم تحلیل مناسبی از آینده داشته باشیم. با این حال، با تحلیلی همه‏جانبه و درست می‏توان تا حدود زیادی برنامه‏ریزی و بسترسازی لازم را انجام داد. تخمین تعداد مسیرها، خطوط حمل‏ونقل، هتل‏ها و اقامتگاه‏ها، مراکز تفریحی و مراکز درمانی همگی پس از تدوین استراتژی کلی و براساس بررسی‏های آینده‏محور صورت می‏پذیرد. آینده‏پژوهی یک میان رشته‌ای مکثر از تمام علومی است که انسان با آن سر و کار دارد. در این میان گردشگری نیز به‏عنوان یک کسب وکار می‏تواند سوژه‏ای برای آینده‏پژوهی باشد؛ سوژه‏ای مناسب برای تغییر و برنامه‏ریزی آینده اقتصادی یک کشور.