بلوغ فرهنگ احیای بناهای تاریخی نمایی از کاروانسرای سعدالسلطنه

کاروانسرای سعدالسلطنه دارای محوطه تاریخی بسیار زیبا است که در حال حاضر بزرگ‌ترین مجموعه کاروانسرایی شهری قزوین محسوب می‌شود و در عهد قاجار (زمان ناصر الدین شاه) توسط سعدالسلطنه، فرماندار وقت قزوین بنا شده است. کاروانسرای سعدالسلطنه بزرگ‌ترین کاروانسرای سر پوشیده و بزرگ‌ترین کاروانسرای درون شهری ایران و یکی از معدود کاروانسراهای کشور است که دارای چند حمام، سرا، تیمچه، شترخان، راسته، چهارسوق، مسجد و چایخانه است. نقش این کاروانسرا در گذشته به‌عنوان یک سرای بازرگانی بوده است.

ارزشمندترین قسمت این بنا، چهارسوق آن است که از تقاطع قائم دو راسته ایجاد شده و بر فراز آن گنبد بزرگ کاشیکاری شده‌ای قرار دارد. چهار طرف گنبد را، چهار نیم‌گنبد با رسمی‌بندی و نورگیر فراگرفته‌اند که فضا را بزرگ‌تر نشان می‌دهند. این کاروانسرا که وسعتی بیش از ۶ هکتار دارد به سرای سعدالسلطنه، سرای سعدیه، سرای سعادت و بازارچه سعدالسلطنه نیز معروف است و در مرکز شهر قزوین در خیابان امام خمینی (ره) (رشت سابق) قرار دارد.

گـروه گـردشگـری، نـرگس لطیف‌پـور: کاروانسرای سعدالسلطنه قزوین یکی از بناهای تاریخی است که با هدف تبدیل شدن به مقصد گردشگری و مکانی فرهنگی، در راه بازدهی اقتصادی طولانی‌مدت قرار گرفته تا صحه‌ای بر این امر باشد که سرمایه‌گذاری در این زمینه یک سرمایه‌گذاری مطمئن است؛ اگرچه سوددهی آن زمانبر باشد. یکی از اعضای هیات‌مدیره سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین - سازمانی که احیای این بنا را به‌عهده داشته- معتقد است فعالیت‌های فرهنگی و گردشگری دیربازده اماسودده هستند و سرمایه‌گذارانی وجود دارند که می‌خواهند یک سرمایه‌گذاری مطمئن داشته باشند؛ حتی اگر بازده اقتصادی آن طولانی‌مدت باشد.

به گزارش «دنیای اقتصاد» عملیات مرمت، احیا و بازسازی این مجموعه در قالب تفاهم‌نامه از طریق صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی از سال ۸۷ به سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری قزوین واگذار شد.

احیا در برنامه سوم و چهارم تصریح شده

معاون برنامه‌ریزی توسعه شهرداری قزوین و عضو هیات‌مدیره سازمان نوسازی و بهسازی این شهر در این‌باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «در برنامه سوم و چهارم توسعه بر حضور نهادهای غیردولتی عمومی در بافت‌های تاریخی تاکید شده بود که در همین راستا پروژه بازسازی و مرمت کاروانسرای سعدالسلطنه در یک دوره ۲۰ ساله به شهرداری قزوین واگذار شد.»

علیرضا خزائلی تاکید می‌کند: «بر اساس سیاست‌های کلان شورای اسلامی شهر قزوین و شهرداری، نگاه به این پروژه صرفا اقتصادی نبوده و هدف از اجرای آن، رونق گردشگری، تبدیل‌شدن این مرکز به مقصد گردشگری و رونق کسب‌وکار در آن برای مردم و بخش خصوصی بوده است که در همین راستا بخش‌هایی از کاروانسرا که مرمت شده در قالب بازارچه سوغات و صنایع دستی قزوین یا برای پذیرایی اجاره داده

شده است.»

به گفته او، بیش از ۹۰ درصد عملیات مرمت و بازسازی انجام شده و تاکنون حیاط بهشتیان، راسته وزیر، راسته قیصریه، حیاط و مجموعه شترخان، نگارالسلطنه و حیاط نگار، حیاط سعدالسلطنه، حیاط سعدیه و حیاط قهرمانی مرمت شده‌اند و در بازه‌های زمانی مختلف با کاربری‌های مختلف برای مدت معین به بخش خصوصی واگذار می‌شوند.

خزائلی معتقد است که مشارکت بخش خصوصی در احیای بناهای تاریخی به یک بلوغ فکری نیاز دارد که به این بلوغ رسیده‌ایم و سیاست‌گذاری‌های کلان سازمان میراث فرهنگی، وزارت راه و شهرسازی، وزارت کشور و شهرداری‌ها نیز در همین راستا است و در این تحول و بلوغ، شهرداری‌های سراسر کشور در این حوزه ورود پیدا کرده‌اند.

به گفته معاون برنامه‌ریزی توسعه شهرداری قزوین، مرمت و بازسازی حدود ۳ هکتار از کاروانسرای سعدالسلطنه با تاکید بر نگاه گردشگری به عهده شهرداری قزوین است که در این زمینه تاکنون با احتساب قیمت سال ۱۳۹۳، حدود ۵۰میلیارد تومان هزینه شده است.

رابطه احیا و رشد زیرساخت گردشگری

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قزوین نیز معتقد است بازسازی و تغییر کاربری بناهایی که قابلیت احیا و بهره‌برداری دارند می‌تواند به رشد زیرساخت‌های گردشگری کمک کند.

آرش ضیاءآبادی در گفت‌وگو با خبرنگار ما اضافه می‌کند: «در این راستا بخشی مستقل در سازمان به وجود آمد که همان صندوق احیا است و در بخش‌های حفاظتی، بهره‌برداری و کنترل کیفی و جذب سرمایه‌گذار فعالیت می‌کند.»

به گفته او، امکان، اختیار، توان نگهداری و بهره‌برداری از تمام آثار تاریخی در کشوری با این گستره تمدن برای سازمان میراث فرهنگی به تنهایی وجود ندارد و در این زمینه لازم است که عموم مردم و بخش خصوصی همکاری داشته باشند. معاون میراث فرهنگی قزوین خاطرنشان می‌کند: «برای نمونه در قزوین به صورت مشخص هفت کاروانسرا وجود دارد که عملکرد و کارآیی قبل را ندارند و قابلیت بازسازی و تغییر کاربری دارند اما تمام اینها از عهده سازمان میراث فرهنگی خارج و نیاز به همکاری و مشارکت بخش خصوصی است.»

ضیاءآبادی تاکید می‌کند: «مرمت و احیای بناهای تاریخی علاوه بر سود بلندمدتی که برای سرمایه‌گذار دارد، می‌تواند به اقشار مختلف مردم و جامعه بافت تاریخی نیز سود برساند. در واقع با این کار مردم از ثروت ملی بهره‌مند می‌شوند؛ بنابراین احساس مسوولیت بیشتری نیز برای حفظ و نگهداری آثار خواهند داشت. این امر از طرفی به نفع سازمان میراث فرهنگی نیز است چراکه همان‌طور که گفتیم سازمان توان و امکان محافظت از تمام آثار و بناهای تاریخی را ندارد و از اینرو نیاز به کمک و همراهی مردم و جامعه است.»

به گفته او، با توجه به اینکه بازگشت سرمایه در این نوع فعالیت‌ها برای سرمایه‌گذار اهمیت دارد بنابراین سرمایه‌گذار نیز به انحای مختلف از صدمه دیدن آثار و بناهایی که در دست مرمت و بازسازی دارد، جلوگیری می‌کند و از این طریق جلوی هزینه‌های ناشی از آسیب رساندن به آثار یا بنا را می‌گیرد که همین امر نیز به حفاظت بخشی از آثار و بناهای تاریخی ما کمک می‌کند.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، عملیات اجرایی مرمت در این کاروانسرا همچنان ادامه دارد و این بنا روند مطلوبی را در حوزه مرمت و بازسازی طی می‌کند. این عملیات با استفاده از منابع مالی سازمان بهسازی و نوسازی و زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در دست انجام است. سهام آن در اختیار شهرداری و غیرقابل انتقال به غیر است. به همین دلیل برای بهره‌وری از این بنا، بخش‌های مرمت شده و آماده واگذاری را به مردم و بخش خصوصی اجاره می‌دهد تا هم در زمینه اشتغال‌زایی و درآمدزایی از طریق جذب گردشگر به این کاروانسرا گامی برداشته شود و هم هدف حفاظت از بنا تامین شود.

با توجه به تجربه‌های موفق شهرهایی همچون کاشان، اصفهان و یزد در این زمینه، میراث فرهنگی قزوین نیز در تلاش است تا در جذب سرمایه‌گذار برای مرمت، بازسازی و احیای بناهای تاریخی این شهر گام برداشته و مردم را از سود و بازده اقتصادی بلندمدت آن منتفع کند.