44 بنای تاریخی شیراز در بلاتکلیفی واگذاری خانه سعادت شیراز؛ از بنا‌های واگذار شده

گروه گردشگری، نرگس لطیف پور: تکلیف ۴۴ خانه‌ تاریخی در تملک میراث فرهنگی فارس که ۳۱ فروردین امسال به طور ناگهانی و با پیشنهاد شهردار شیراز به این نهاد برای بهره‌برداری و تغییر کاربری واگذار شد، هنوز با گذشت حدود ۲ ماه از آن به طور دقیق مشخص نیست و تنها چیزی که اعلام شده این است که ۳۶ خانه از سوی کارشناسان صندوق احیا بررسی شده و برآورد ریالی و میزان مرمت آنها به‌صورت مکتوب به شهرداری اعلام شده است. به گفته مدیرکل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس، این اداره کل منتظر پاسخ از سوی شهرداری است تا تفاهم‌نامه قانونی میان این دو نهاد منعقد شود؛ در حالی که شهرداری خود داوطلب این کار بوده‌است. به گزارش «دنیای اقتصاد»، ۴۴ خانه تاریخی شیراز که در تملک میراث فرهنگی استان فارس است درحالی به شهرداری این شهر واگذار شد که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هدف از این اقدام را احیا، مرمت و تغییر کاربری این اماکن تاریخی اعلام کرده بود.مصیب امیری، مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس، به خبرنگار ما گفت: بیشتر این بناها، خانه‌های تاریخی هستند که به مرمت، مراقبت و حفاظت نیاز دارند.

او اضافه کرد: «بعد از تفاهم اولیه که در استانداری صورت گرفت، شهرداری شیراز اعلام کرد که برای مرمت و بهره‌برداری از این آثار آمادگی دارد و در همان جلسه بر سر این موضوع توافق شد که برای ساماندهی، مرمت و حفاظت بافت تاریخی لیست ۴۴ خانه تاریخی در تملک میراث فرهنگی را در اختیار شهرداری قرار دهیم تا کار را انجام دهد. پس از جلسه مذکور، با هماهنگی دفتر معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و صندوق احیا، کارشناسانی به شیراز آمدند و ۳۶ خانه تاریخی را که سند مالکیت آنها قطعی بود، بررسی کردند و برآورد ریالی انجام دادند.

میزان آسیب‌دیدگی این خانه‌ها، مرمتی که نیاز دارند و هزینه‌های آنها برآورد و اوایل خردادبه شهرداری اعلام شد که در این مرحله منتظر پاسخ شهرداری برای انعقاد قرارداد رسمی هستیم.» امیری، خاطرنشان کرد: «۵ خانه از این لیست در شهرستان‌ها قرار دارند و برخی از این خانه‌ها که در این لیست هستند پیش از این بهره‌برداری شده و حتی کاربری دارند همچون «خانه سعادت» که در حال حاضر به‌عنوان خانه صنایع دستی کاربری دارد.»

او در پاسخ به این سوال که دلیل واگذاری تمام این خانه‌ها به شهرداری حتی با وجود نیاز نداشتن به مرمت، بازسازی یا بهره‌برداری چیست، گفت: «شهرداری امکانات خوبی دارد و می‌تواند با بخش خصوصی و ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذار، به رونق بافت تاریخی کمک کند. همچنین بافت تاریخی یک بافت منسجم است که تلاش سازمان میراث فرهنگی این است که از کلیت این بافت حفاظت کند. در همین راستا برخی خانه‌هایی را که در این بافت قرار دارند و فاقد ارزش تاریخی هستند، نیز خریداری کرده تا به خانه‌های تاریخی همجوار و بافتی که این خانه‌ها در آن قرار دارند، آسیبی وارد نشود.»به گفته او، تمام خانه‌هایی که در تملک سازمان میراث فرهنگی است بر اساس این تفاهم‌نامه به شهرداری واگذار می‌شود تا از آنها بهره‌برداری شود. بخشی از خانه‌های تاریخی که مالک خصوصی دارند توسط بخش خصوصی مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند و برای رونق بافت تاریخی، در بخشی از آنها نیز سازمان عمران و بهسازی و اداره کل راه و شهرسازی ورود پیدا کرده است.

گزارش پیش‌بینی کاربری‌ها به سازمان رفته

احسان ایروانی، مدیر سابق صندوق احیا که واگذاری خانه‌های تاریخی شیراز به شهرداری، در زمان مدیریت او صورت گرفته نیز به «دنیای اقتصاد» گفت: «پس از جلسه‌ای که رئیس سازمان میراث فرهنگی با شهردار شیراز و مدیرکل میراث فرهنگی استان فارس برای واگذاری ۴۴ خانه تاریخی شیراز داشتند، یک تیم تخصصی از سوی صندوق احیا برای کار میدانی و امکان‌سنجی اولیه به شیراز رفته و این کار را انجام دادند. گزارش مفصل این کار میدانی و پیش‌بینی کاربری‌های مناسب برای این بناها به معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ارائه شده است.»این در حالی است که پیش از این، هیچ اطلاعاتی از جزئیات موضوع از سوی نهادها یا مسوولان مرتبط اعلام نشده بود.

تغییر کاربری، خانه‌های تاریخی را حفظ می‌کند

عبدالرضا نصیری، مدیر پایگاه بافت تاریخی شیراز که با اجرایی شدن این طرح موافق است نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ما، از جزئیات طرح اظهار بی‌اطلاعی کرد.

او در این خصوص گفت: «با هر کاری که به حفاظت از بناهای تاریخی منجر شود موافق است. برخی از خانه‌های تاریخی در بافت تاریخی شیراز وجود دارند که میراث فرهنگی به هر دلیلی توان و امکان حفاظت از آنها را ندارد. یکی از راه‌هایی که به حفاظت از این بناها کمک می‌کند احیا و تغییر کاربری از آنها است که اگر این کار در چارچوب قانون و بر اساس ضوابط صندوق احیا صورت گیرد، بسیار خوب و کمک‌کننده است.»

ابراهیم قزلباش، معاون میراث فرهنگی فارس نیز پس از مطرح شدن موضوع، ادامه گفت‌وگو را منوط به مصاحبه حضوری کرد، در حالی که بسیاری از مدیران ارشد و مسوولان حوزه، همه روزه به صورت تلفنی با خبرنگاران مصاحبه می‌کنند.

در همین حال، به اعتقاد برخی کارشناسان، واگذاری این حجم از خانه‌های تاریخی که تمام خانه‌های تحت تملک میراث است، آن هم تنها به یک نهاد جای بحث دارد؛ هرچند این نهاد در راستای ترغیب سرمایه‌گذاران خصوصی برای بهره‌برداری از این خانه‌ها تلاش کند، این مساله می‌تواند ضعف سازمان میراث فرهنگی در جذب سرمایه‌گذاران بخش خصوصی را آشکار کند.

موضوع دیگر، زمان بهره‌برداری از این خانه‌ها است. بر خلاف آنچه در ابتدا عنوان شد که در زمان معین باید این امر صورت پذیرد، هنوز این زمان مشخص اعلام نشده و به گفته مدیرکل میراث فرهنگی فارس زمان بهره‌برداری از این خانه‌ها متناسب با میزان نیاز هر خانه به مرمت یا بازسازی و البته مساحتشان متفاوت خواهد بود.

امین طباطبایی مدیر خانه فرهنگ جاودان شیراز نیز در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: «نگرانی درباره واگذاری‌هایی که با این حجم صورت می‌گیرد، همیشه وجود دارد؛ آن هم در شهری همچون شیراز که بافت تاریخی آن بالقوه در معرض تخریب است. تفاهم‌نامه‌هایی که در این سطح و بدون اعلام جزئیات از سوی متولیان و بدنه کارشناسی صورت می‌گیرد، نگران‌کننده است.»

به گفته او، «وقتی بخش‌های کارشناسی یا مسوولان امر از جزئیات چنین تفاهم‌نامه‌ای اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند یا واقعا در جریان نیستند، این سوال پیش می‌آید که این بدنه کارشناسی و مسوول قرار است بر چه چیزی نظارت داشته باشد، بر چیزی که هیچ اطلاعی از آن ندارد؟! این در حالی است که مرمت، احیا یا بهره‌برداری و هر گونه دخل و تصرف در بافت، خانه و بناهای تاریخی باید با نظارت کارشناسان و مسوولان سازمان میراث فرهنگی صورت گیرد و براساس ضوابط صندوق احیا و قانون باشد.» طباطبایی خاطرنشان کرد: «دلیل این عدم اطلاع‌رسانی چیست؟ با توجه به اینکه این خانه‌ها ثبت ملی شده‌اند، به نوعی بیت‌المال به حساب می‌آیند و حفظ آنها حق ملت است و باید بدانند که چه بر سر آنها می‌آید یا چه سرنوشتی برای آنها رقم زده می‌شود.‌»

به گزارش «دنیای اقتصاد»، شیراز دارای ۳۶۰ هکتار بافت تاریخی است که این بافت بیش از ۴۰۰ بنا شامل امامزاده، مسجد، مدرسه و خانه مسکونی را در خود جا داده است. برخی خانه‌های مسکونی این بافت تاریخی در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده و برخی دیگر به‌دلیل قرار گرفتن در بافت، ارزشمند شناخته می‌شود. همچنین بخشی از این خانه‌های تاریخی که در مالکیت دولت است، طی سال‌های گذشته مورد مرمت قرار گرفته و با تغییر کاربری به موزه یا کارگاه صنایع‌دستی تبدیل شده است. تجربه‌ کشورهای دیگر در این زمینه و حتی در برخی موارد تجربه‌هایی در داخل کشور نشان داده که بهره‌برداری و تغییرهای کاربری ضابطه‌مند با رعایت این که آسیبی به ارزش بافت تاریخی یا خانه و مکان تاریخی مورد نظر نرسد، می‌تواند علاوه بر حفظ اثر تاریخی موجب رونق بافت و مکان بازسازی شده شود.