آثار تاریخی و طبیعی در گلوگاه «ثبت جهانی»

گروه گردشگری، نرگس لطیف‌پور: رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در سفرهای یک ماهه اخیر خود به مناطق و استان‌های مختلف، دست کم ۵ تا ۶ اثر تاریخی و طبیعی را نام برده که باید ثبت جهانی شود. به گزارش «دنیای اقتصاد»، کوه سبلان، جنگل‌های ارسباران، بافت تاریخی یزد، روستای کندوان، شهر توس، آرامگاه فردوسی، شهر تاریخی شوش و... بخشی از این آثار هستند که به گفته مسعود سلطانی‌فر در دستور کار سازمان میراث فرهنگی برای ارسال پرونده جهت ثبت جهانی قرار گرفته‌اند. گذشته از مثبت بودن اصل ثبت آثار در فهرست میراث جهانی، این پرسش پیش می‌آید که آیا تنها ثبت آثار در فهرست آثار جهانی است که اهمیت دارد یا مهم‌تر از آن، حفظ و صیانت از این آثار است که باید مورد توجه قرار گیرد؟ و دیگر اینکه این امر چه تاثیری بر جذب گردشگر و توسعه زیرساخت‌ها خواهد داشت؟

کشور ما در فهرست میراث جهانی یونسکو

۱۷ اثر تاریخی را به ثبت جهانی رسانده است که در سال‌های اخیر بحث حفاظت و مراقبت از این آثار برای اینکه در فهرست آثار در خطر قرار نگیرند نیز مطرح بوده است.

هر کشور با ثبت آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی خود در فهرست میراث جهانی در برابر حفاظت و صیانت از آن آثار متعهدتر از قبل می‌شود و این امر نیاز به سرمایه‌گذاری هم در بخش نیروی متخصص انسانی و هم در زمینه شناسایی و استفاده از آن اثر در درآمدزایی برای کشور دارد.

اما با توجه به آنچه در سایت‌های میراث جهانی کشور تاکنون شاهد بوده‌ایم، میراث فرهنگی کشور و دولت در زمینه معرفی این آثار به دنیا بسیار ضعیف عمل کرده، به‌گونه‌ای که جز چند اثر همچون تخت جمشید و میدان نقش جهان و پاسارگاد آثار دیگر معرف ایران برای گردشگران خارجی نیستند. در کمترین حد این مسوولیت شاهدیم که بیشتر پایگاه‌های جهانی حتی سایت‌های رسمی دو یا چند زبانه معتبر برای رجوع ندارند.

بنابراین در این شرایط مطرح کردن و پیشنهاد تعداد زیاد دیگری از آثار برای آماده‌سازی برای ثبت در فهرست میراث جهانی، در عمل سودی برای میراث فرهنگی و گردشگری که متاثر از این امر است، نخواهد داشت.

ثبت جهانی، زیرساخت می‌خواهد

در این باره احمد سبط حسینی، فارغ‌التحصیل معماری از یکی از دانشگاه‌های ایتالیا می‌گوید: «وقتی اثری ثبت ملی یا جهانی می‌شود لازم است تمام موارد مربوط به آن اثر بررسی شود؛ از این جهت که آیا ظرفیت ثبت شدن دارد یا خیر که این کار را کارشناسان می‌توانند پیش‌بینی کنند. همچنین امنیت و نگهداری و حفظ اثر نیز باید در نظر گرفته شود و نیروهایی که برای این کار تربیت شده‌اند و کارشناس و متخصص هستند به کار گرفته شوند؛ چیزی که در تمام کشورهای دنیا انجام می‌شود.»

به گفته این مدرس و محقق معماری و جهانگردی، به ثبت رساندن هر اثر تاریخی و طبیعی نتایجی به دنبال دارد که لازم است پیش‌بینی شوند: «امکانات و زمینه‌‌‌های پذیرایی از بازدیدکنندگانی که از دیگر کشورها برای بازدید از این آثار وارد کشور می‌شوند، در بسیاری از پایگاه‌های جهانی و آثار ثبت‌شده ما وجود ندارد. در واقع زمینه و زیرساخت‌های لازم در کنار ثبت جهانی و ملی آثار را در بسیاری موارد پیش‌بینی نکرده یا نادیده گرفته‌ایم.»

او می‌افزاید: «در ایران تنها چند سایت جهانی در آثار تاریخی داریم که مورد توجه جهان است و در جذب تورهای ورودی و کسب درآمد اهمیت بسیاری دارند؛ در حالی‌که قابلیت و زمینه افزایش این میزان وجود دارد به شرطی که امکانات مورد نیاز را فراهم آورده و شرایط را برای ورود گردشگر مهیا کنیم و مهم‌تر از آن، در زمینه معرفی این آثار و سایت‌ها نیز مطابق با استانداردهای بین‌المللی و نه داخلی، عمل کنیم.» سبط‌حسینی با بیان اینکه تنها تبلیغ برای ثبت ملی یا حتی جهانی آثار اهمیتی ندارد، می‌گوید: «زمانی این اقدام ارزش خواهد داشت که تامین زیرساخت‌ها، فراهم آوردن زمینه برای ارائه خدمات صحیح و در شأن آثار و کشور و به‌کار بستن نیروهای متخصص و کارشناسان برای حفاظت از این آثار را نیز در نظر بگیریم. چیزی که در ایران و در مورد آثار تاریخی ثبت شده ملی و جهانی چنانکه باید اتفاق نمی‌افتد و همچنان در این زمینه عملکرد ضعیفی داریم.»

او ادامه می‌دهد: «اینکه آثار تاریخی و طبیعی ما در فهرست آثار جهانی قرار گیرند مایه خوشحالی است و از این امر استقبال می‌کنیم اما تجربه در ایران از سال‌های گذشته تاکنون نشان داده که در زمینه تعهداتی که ثبت آثار در فهرست میراث جهانی داشته، ضعیف عمل کرده‌ایم و نتایجی را که باید این امر به دنبال داشته باشد، نداشته‌‌ایم.»

سبط‌حسینی بر تاثیر مستقیم معرفی صحیح آثار و تامین زیرساخت‌ها بر افزایش درآمد از طریق گردشگری در کشور تاکید کرده و می‌گوید: «سرمایه‌‌گذاری کلان چیزی است که در این مورد مغفول مانده و همان چیزی است که بسیاری از کشورها برای حفظ آثار تاریخی و طبیعی‌شان مورد توجه قرار می‌دهند. فراهم آوردن ابزار لازم، استفاده از متخصصان برای مرمت، احیا و نگهداری آثار و حتی دعوت از متخصصان خارجی و استفاده از تجارب کشورهای موفق در این زمینه و سرمایه‌گذاری در معرفی بهتر و گسترده‌تر و کارآمدتر این آثار می‌تواند تاثیر مثبتی در این روند و درآمدزایی از این طریق داشته باشد.»

پیشنهادهای ثبت جهانی کارشناسی شده است

قائم‌مقام ایکوم اما در این باره معتقد است: «بخش پژوهشی میراث طبیعی و فرهنگی سازمان میراث فرهنگی وظیفه کارشناسی صلاحیت و قابلیت آثار برای ثبت در فهرست میراث جهانی را دارد و زمانی که این پیشنهادها مطرح می‌شود حتما اطلاعاتی از کارشناسان مربوط دریافت شده و این آمادگی و قابلیت در آثار دیده شده است.»

احمد محیط طباطبایی با بیان اینکه باید از این موضوع خوشحال بود که بتوانیم آثار بیشتری را در فهرست میراث جهانی به ثبت برسانیم، می‌افزاید: «در مورد جنگل‌های ارسباران که یکی از موارد پیشنهادی رئیس سازمان برای ثبت در فهرست میراث جهانی بوده است، باید گفت که این جنگل‌ها از جمله جنگل‌های نادر باقی مانده جهان هستند که توجه به آن برای ثبت در فهرست میراث جهانی را باید به فال نیک و برای حفظ آنها باید از بنیه علمی و منابع طبیعی کشور کمک گرفت.»

شورای سیاست‌گذاری ثبت جهانی وجود دارد

مدیرکل دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی نیز پیشنهاد آثار برای ثبت در فهرست میراث جهانی را حرکتی مثبت و البته لازم دانسته و می‌گوید: «سازمان میراث فرهنگی یک شورای سیاست‌گذاری دارد که بررسی می‌کند کدام آثار شرایط ثبت شدن را دارند و با توجه به این شرایط، کدام اثر را می‌توان سریع‌تر در فهرست آثار جهانی به ثبت رساند. بنابراین این پیشنهادها با کار کارشناسی بوده و باید از این موضوع خوشحال باشیم که آثار بیشتری از ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شود.»

فرهاد نظری درباره حفظ و نگهداری آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی نیز اظهار می‌کند: «در این زمینه کشور ما خوب عمل کرده و جز ارگ بم که به خاطر خسارات ناشی از زلزله در فهرست آثار در خطر قرار گرفته بود و در حال حاضر این مشکل نیز برطرف شده، مشکل دیگری در مورد دیگر آثار تاریخی ثبت جهانی شده نداریم.» همه اینها در حالی است که به گزارش «دنیای اقتصاد» حفاظت از آثار تاریخی و طبیعی ثبت شده در فهرست میراث ملی و حتی جهانی همواره مورد انتقاد کارشناسان و فعالان حوزه میراث فرهنگی بوده است و حتی برخی پرونده‌های ثبت جهانی، از لیست خارج شده و در لیست آثار در معرض خطر قرار گرفته‌اند. به نظر می‌رسد هر جاذبه طبیعی و تاریخی پیش از آنکه به ثبت جهانی برسد -و اساسا برای آنکه مورد تایید یونسکو واقع شود- نخست نیاز به تقویت زیرساخت‌ها دارد. بنابراین لازم است همزمان یا پیش از در دستورکار قرار دادن ثبت جهانی یک منطقه، به اولویت‌های زیرساختی آن نیز دقت کرد.