مریم کمالی کارشناس ارشد اقتصاد محیط زیست توسعه پایدار به معنی رشد و توسعه کشور و جامعه در کنار توجه به محیط زیست است. در حال حاضر صنعت گردشگری با رشد قابل توجهی رو‌به‌رو است و اقتصاددانان پیش‌بینی می‌‌کنند بر این سرعت نیز افزوده شود؛ اما آیا این رشد می‌تواند زنگ خطری برای محیط زیست و تنوع زیستی باشد؟ اگر در صنعت گردشگری به حفظ محیط زیست و اثرات اقتصادی-اجتماعی توجهی نشود، این افزایش رشد به معنی افزایش تخریب محیط زیست و به تبع آن اثرات مخرب بر جامعه و اقتصاد خواهد بود و کشور را با مشکلات جدی مواجه می‌کند.

برای رفع این معضل یکی از سیاست‌های لازم برای دستیابی به اقتصاد سبز و اقتصاد پایدار، دنبال کردن گردشگری پایدار است. گردشگری پایدار «بازدید از یک محل به عنوان گردشگر و تلاش برای ایجاد اثر مثبت بر محیط زیست، جامعه و اقتصاد» را شامل می‌شود که از طریق پنج راهکار اساسی، اثرات مخربی که ممکن است از طریق گردشگری ایجاد شود را کاهش می‌دهد:

• اطلاع‌رسانی به گردشگران در مورد فرهنگ، سیاست و اقتصاد جوامعی که در جریان گردشگری از آنها بازدید می‌شود.

• آشنا کردن گردشگران با فرهنگ محلی، آداب و رسوم و انتظارات جوامع مورد بازدید.

• حمایت از تمامیت فرهنگ‌های محلی با کمک به کسب‌و‌کارهای محلی که باعث حفظ میراث معنوی و ارزش‌های سنتی آن جامعه می‌شود.

• حمایت از اقتصاد محلی و کسب‌و‌کارهای کوچک محلی با خرید محصولات تولید شده در جوامع محلی.

• استفاده از محصولات دوستدار محیط زیست در طول سفر از جمله مواد قابل بازیافت.

راه عملی برای دستیابی به گردشگری پایدار «گردشگری مسوولانه» است. ارکان گردشگری مسوولانه مانند گردشگری پایدار عبارتند از حفظ محیط زیست، توجه به جامعه و توسعه اقتصادی. در گردشگری مسوولانه از افراد، سازمان‌ها و کسب‌و‌کارها به طور خاص درخواست می‌شود تا اعمال خود را به احساس مسوولیت در قبال محیط زیست و جامعه پیوند بزنند و اگر در حال ایجاد اثر مخربی هستند، مسوولیت آن را تمام و کمال بپذیرند. زیرا معمولا در مورد مشکلات محیط زیستی و اجتماعی افراد رفتار خود را درست می‌پندارند و کاستی‌ها را به دیگران نسبت می‌دهند. تاکید بر «مسوولیت‌پذیری» باعث می‌شود همه کسانی که در صنعت گردشگری حضور دارند از جمله دولت، تولیدکنندگان محصول، مسوولان صنایع حمل و نقل، سازمان‌های خدمات اجتماعی و سازمان‌های مردم نهاد همگی با علم به مسوولیت‌های خود دست به دست هم دهند و گردشگری پایدار را رقم بزنند.

گردشگری پایدار، کمک به اقتصاد جوامع محلی

امروزه با گسترش گردشگری محلی گام‌های بزرگی برای توسعه گردشگری پایدار و مسوولانه برداشته شده است زیرا یکی از اصول اساسی گردشگری پایدار این است که «هیچ‌کس برای حفظ یک منبع نمی‌تواند بهتر از مردمی که نزدیک آن زندگی می‌کنند عمل کند». در عین حال که مردم محلی بیشترین شناخت را از منبع زیست‌محیطی دارند، می‌دانند آسیب زدن و تخریب منبع در وهله اول به زندگی آنها آسیب وارد می‌کند. پس با توجه به اینکه گردشگری پایدار به حفظ منابعی که برای اهداف گردشگری مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌پردازد، افراد محلی می‌توانند با استفاده از کسب‌وکارهای پایدار که باعث حفظ منبع زیست محیطی می‌شود، مسوولیت حفظ و توسعه جامعه خود را به عهده بگیرند و در مسیر توسعه پایدار حرکت کنند. گردشگری پایدار اجتماع محور

(community based sustainable tourism) به‌طور خاص به حوزه‌ای از گردشگری پایدار می‌پردازد که با کمک جوامع محلی و ایجاد ارزش برای آنها به حفظ منبع زیست محیطی می‌پردازد. اگر امور حفظ محیط زیست برای جامعه محلی ارزشی ایجاد نکند، توجیه این موضوع که حفظ محیط زیست برای نسل‌های آینده آنها ارزش‌آفرین خواهد بود بسیار مشکل است اما اگر به نحوی جامعه محلی سود امروز خود را در حفظ منبع زیست محیطی ببیند در راستای حفظ آن از هیچ تلاشی فروگذار نخواهد کرد و این موضوع علاوه بر حفظ محیط زیست به اقتصاد آن جامعه نیز کمک می‌کند. الگویی که در حال حاضر نیز سازمان ملل در پروژه‌های خود به آن توجه کرده و گردشگری جامعه بنیاد را به عنوان مدل مطلوب گردشگری معرفی می‌کند. این امر را به‌ویژه در پروژه‌های دفتر توسعه عمران ملل متحد و دفتر کمک‌های کوچک سازمان ملل درایران شاهد هستیم.

قله اورست؛ قربانی گردشگری ناپایدار!

به عنوان مثال می‌توان به اورست اشاره کرد. قله اورست سالانه تعداد زیادی گردشگر را که با هدف فتح این قله به آن جا سفر می‌کنند، جذب می‌کند. اورست به عنوان یک میراث جهانی در فهرست سازمان یونسکو به ثبت رسیده است اما در سال‌های اخیر بی‌توجهی کوهنوردان و چرای بیش از حد دام‌ها باعث شده است محیط زندگی پلنگ برفی، پاندای کوچک، خرس تبتی و بسیاری از انواع پرندگان با خطر جدی مواجه شود. جوامع محلی و دولت نپال در حال تلاش برای جنگل‌کاری جهت جبران خسارات وارده هستند؛ آنها می‌دانند اگر نسل این‌گونه حیوانات از اجتماع آنها منقرض شود، دسته‌ای از گردشگران که شامل علاقه‌مندان به حیات وحش می‌شود را از دست خواهند داد و از سوی دیگر تخریب طبیعت این منطقه در درازمدت درآمدهای ناشی از ورود کوهنوردان از سراسر جهان را از آنها سلب خواهد کرد.