خطر سنگینی کفه تقاضای گردشگری بر عرضه

گروه گردشگری- عاطفه نبوی: اعضای انجمن علمی گردشگری ایران، برای ترسیم چشم‌انداز گردشگری ایران در سال ۹۴ نشستی را با حضور دانشجویان گردشگری و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی، در محل دانشگاه علم و فرهنگ برگزار کردند. به گزارش «دنیای اقتصاد»، دکتر محمدحسین ایمانی خوشخو، رئیس انجمن علمی گردشگری کشور در ابتدای این نشست با نگاهی کلی به وضعیت فعلی گردشگری ایران، تغییر نگاه‌ سیاستمداران کشور به این حوزه را مثبت ارزیابی کرد و گفت: اینکه توجه به گردشگری، حداقل در اظهارنظرهای مسوولان جزو سیاست‌های اصلی قرار گرفته و به اهمیت و ظرفیت ‌آن پی برده‌اند، جای امیدواری دارد.

وی با اشاره به نگاه جهانی مثبتی که نسبت به ایران با تغییرات سیاسی یکی، دو سال اخیر و نیز انعقاد تفاهم‌نامه لوزان در ماه گذشته به وجود آمده، اضافه کرد: مجموع این اتفاقات منجر به افزایش تقاضا برای ورود به ایران شده که این موضوع، مثبت است. اما در وضعیت فعلی و با ضعف زیرساخت‌ها به نظر می‌آید با افزایش تقاضا بر عرضه مواجهیم و این بسیار آسیب‌رسان است. در شرایطی که همه رقبای ما برای جذب گردشگر دست به فعالیت‌ها و اتخاذ سیاست‌های به روز شده در حوزه بازاریابی می‌زنند، ما همین معدود مشتاقان سفر به ایران را هم رد می‌کنیم! به عقیده ایمانی‌خوشخو نگاه داشتن این بازار و رشد در آن، در گرو استفاده از کارشناسان این فن و به فعلیت رساندن توان بالقوه کشور در این حوزه است.

مدیریت بحران به‌جای مدیریت سفر!

رئیس انجمن علمی گردشگری با اشاره به تعطیلات نوروز و حجم عظیم جابه‌جایی جمعیت در این تعطیلات که به نوعی شاید در دنیا بی‌نظیر باشد، گفت: این سفرهای انبوه داخلی با شکلی که در حال حاضر اجرا می‌شود، در درازمدت به گردشگری ضربه می‌زند و حتی ممکن است گردشگران را به‌دلیل کیفیت پایین سفرها از اصل سفر منصرف کند. راه حل دولت برای این مشکل مدیریت بحران است که مطمئنا بهترین راه نیست.

ایمانی خوشخو، گردشگری را در این شرایط که برنامه اقتصادی کشور بر محور اقتصاد مقاومتی استوار شده، دارای امکان‌های خوبی برای رشد ارزیابی و خاطرنشان کرد: اگر درصدی از سرمایه‌گذاری که در بخش‌های دیگر نظیر کشاورزی و صنعت می‌شود، به‌صورت کارشناسی‌شده در گردشگری انجام شود، بازدهی‌اش بیش از اینها خواهد بود.

وی در ادامه افزود: یکی دیگر از منابع اصلی که برای توسعه گردشگری تعریف می‌شود، عزم بخش عمومی در این حوزه است که همپای سایر منابع از زمین و زیرساخت و... بسیار پراهمیت به حساب می‌آید. بخش عمومی شامل مجموعه حاکمیتی، دولت و سایر سیاست‌گذاران و بخش‌های تاثیرگذار در این حوزه است. در کشورهایی که این عزم به وجود آمد تبدیل به یکی از منابع موثر در توسعه گردشگری شد.

افزایش تقاضا، حبابی یا پایدار؟

دکتر رکن‌الدین افتخاری، عضو هیات‌مدیره انجمن علمی گردشگری ایران نیز در این نشست با اشاره به فرصت‌های جدیدی که برای گردشگری کشور فراهم شده به ضرورت برنامه‌ریزی برای بهره‌گیری از این فرصت‌ها اشاره کرد و گفت: توافق لوزان با ثبات نسبی که به ارمغان ‌آورده و افزایش ناامنی در کشورهای منطقه که افزایش تقاضا را برای ایران فراهم کرده، از جمله فرصت‌های ایران برای توسعه گردشگری است؛ اما باید دید آیا وضعیت افزایش تقاضای شکل گرفته، یک حباب است یا یک جریان پویا و پایدار؟ وی افزود: نشانه‌هایی که بنده به‌عنوان یک کارشناس این حوزه در وضعیت شکل‌گرفته می‌بینم، شباهت زیادی به حباب دارد.

افتخاری شکاف بین این فرصت‌های شکل گرفته و برنامه‌ریزی‌هایی که در حال حاضر برای بهره‌گیری از این فرصت‌ها وجود دارد را دلیل اصلی حبابی و زودگذر بودن این وضعیت دانست و خاطرنشان کرد: به لحاظ اصول برنامه‌ریزی توریسم این دوره، دوره «ناهمگرایی» در برنامه‌ریزی است؛ چرا که برنامه نتوانست خود را با وضعیت منطبق کرده و به روز شود و به‌رغم وجود تقاضا، تغییری در شیوه برنامه‎ریزی دیده نمی‌شود. این مساله، آسیب‌زا است و اینجا است که مشاوره‌های انجمن‌های علمی می‌تواند این حباب را به جریان‌های پایدار تغییر دهد.

این استاد دانشگاه به مشکلات گردشگری داخلی نیز اشاره کرد و گفت: هم‌اکنون بر اساس مطالعات انجام شده ۱۶ درصد فعالیت‌های انسان برای کسب سلامتی بیشتر باید به اوقات فراغت اختصاص یابد که ۸ درصد از این میزان به گردشگری اختصاص دارد. اما متاسفانه هم‌اکنون برنامه‌ریزی درستی در ایران برای این امر نشده است.

مدیریت پروژه‌های جدید با رویکردهای قدیمی

دکتر محمود ضیایی، دیگر عضو هیات‌مدیره انجمن علمی گردشگری ایران هم با تایید سخنان دکتر افتخاری، افزود: نمی‌توان با رویکردهای قدیمی، پروژه جدید را مدیریت کرد. این رویکردها نمی‌توانند پدیده پویایی مانند گردشگری را همراهی کنند. وی خاطرنشان کرد: تغییرات دائمی در زندگی پویای امروزی، در توریسم نیز وجود دارد که در حوزه مقاصد، علایق و انگیزه‌های گردشگری قابل مشاهده است. در این وضعیت، مدیریتی که از چالاکی لازم برخوردار نیست مجبور به دنباله‌روی خواهد بود.

ضیایی، مدیریت پیشگیرانه و در عین حال آینده‌نگر را در خروج از این بن بست مفید دانست و افزود: در ایران به‌عنوان مثال در هر نوروز با توجه به تکرار وضعیت سونامی گردشگری، حجم تقاضاها و تراکم در بعضی از مقاصد کاملا قابل پیش‌بینی است. بنابراین می‌توان به جای مدیریت بحران که یک مدیریت جامانده از اتفاق است، از همین حالا برای نوروز بعد به مدیریت آینده‌نگر دست زد.

پیشنهاد این استاد دانشگاه، برای حل مشکل شکاف مدیریتی در حوزه گردشگری، تاکید روی مفاهیم اصولی و رسیدن به درک درستی از توریسم پایدار بود. وی با بیان این مطلب تاکید کرد: مفهوم‌‌سازی توسعه پایدار و شفاف کردن اصول، اهداف و شاخص‌های آن یکی از بحث‌های اصولی است که باید در میان دست‌اندرکاران و فعالان این حوزه جا بیفتد؛ زیرا ما هنوز می‌بینیم بحث غالب در گردشگری ایران نه گردشگری پایدار که پایداری گردشگری است.

این عضو هیات‌مدیره انجمن علمی گردشگری پرداختن به پایداری گردشگری را اشتباه دانست و اظهار کرد: با هدف پایداری گردشگری، هدف خود گردشگری است؛ درحالی‌که در برنامه‌ریزی برای گردشگری پایدار، با توریسم چنان‌که باید به عنوان یک مقوله فرابخشی برخورد و به همه حوزه‌های مرتبط از محیط‌زیست تا جامعه میزبان و... توجه می‌شود.

کارشناس بدون آمار، شناگر دست

و پا بسته

در ادامه این نشست ایمانی خوشخو در پاسخ به سوال «دنیای اقتصاد» درباره سردرگمی موجود در آمارهای ارائه شده از سوی دستگاه‌های مرتبط در گردشگری و امکان پیاده‌سازی سیستم آماری حساب‌های اقماری برای گردشگری ایران گفت: آمار ارائه‌شده در مورد گردشگران، محل اختلاف نظر است و این آشفتگی در آمار در وضعیتی که سازو کار

درست و دقیق وجود ندارد کاملا طبیعی به نظر می‌رسد. این آشفتگی موجب می‌شود تحلیل داده‌ها و برنامه‌ریزی برای کارشناسان هم مشکل باشد.

این استاد دانشگاه تاسیس مرکز آمار در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و همچنین پالایش آمارهای دریافتی از مراکز مختلف در این مرکز را، راه حل این مشکل برشمرد و افزود: آمارهایی که مرکز آمار یا حوزه راه و حمل و نقل، نیروی انتظامی و بخش‌های دیگر ارائه می‌دهند و سازمان آن را بازتاب می‌دهد، آمارهای ناخالصی است که باید دوباره عملیاتی روی آن انجام‌شده و پالایش شود. با این‌همه حتی در این صورت ما به آمارهای عادی و نه آمارهای تخصصی برای TSA یا همان حساب‌های اقماری گردشگری دست خواهیم یافت. وی تاکید کرد: اما باید توجه داشت که استفاده از حساب‌های اقماری حتی در کشورهایی که سازوکارهای دقیق‌تری از ما دارند و به خوبی برنامه‌ریزی شده‌اند هم با زحمت زیاد مستقر شده است. از نظر ضیایی نیز، اراده‌ای در میان سیاست‌گذاران برای ارائه آمار دقیق وجود ندارد چرا که در میان آمار مغشوش ،

درستی و غلطی هیچ تحلیلی را نمی‌توان اثبات کرد. وی سخنان خود را این‌گونه به پایان رساند: تا به حال چندین پروژه برای دقیق شدن آمار این حوزه تعریف شده که هیچ‌کدام به نتیجه نرسیده است. کارشناس نیز بدون آمار، ابزاری برای تحلیل ندارد. نمی‌توان دست و پای کسی را بست و از او انتظار شنا کردن داشت.

به گزارش «دنیای اقتصاد»، استادان و کارشناسان دانشگاهی در حوزه گردشگری در حالی معتقدند بدون احصای آمار دقیق در حوزه گردشگری نمی‌توان برنامه‌ریزی‌های موثر انجام داد که وعده استقرار نظام جامع آماری در این حوزه از سوی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری همچنان محقق نشده است. از این رو هنوز باید نگران تقاضای رو به رشد گردشگران خارجی در مقابل عرضه کمتر خدمات بود.