تمرکززدایی از نوروز با ساماندهی تعطیلات

گروه گردشگری، عاطفه نبوی: بعد از پایان تعطیلات طولانی نوروز بخش‌های مختلف مرتبط با سفر به استخراج آمارهایی از تعداد مسافران، مدت اقامت‌ها، مناطق پربازدید و... پرداختند. در کنار این رقم‎های بالای سفر و بازدید، آمارهای نهان و کمتر گفته‌شده‌ای نیز از میزان خسارات و تخریب حاصل از این موج سنگین، متمرکز و طولانی سفر در این روزها وجود دارد. آمار تصادفات جاده‌ای، تخریب‌های ناشی از انبوه بازدیدهای مسافران از اماکن تاریخی و طبیعی، کاهش کارآیی دانش‌آموزان بعد از این وقفه طولانی‌مدت دوهفته‌ای در میانه سال تحصیلی، تعطیلی درازمدت تولید و خدمات در کشور و... همه و همه از آثار قصدناکرده و مخرب این تعطیلات طولانی است که به نظر می‌آید تا زمانی که تصمیمی جدی برای ساماندهی تعطیلات گرفته نشود، وضع به همین منوال خواهد بود و تنها راه حذف این آثار نادیده انگاشتن آن و عدم تدقیق و ارائه آمار مشخص از ابعاد این خسارات است.

چگونه آثار مخرب سفر انبوه را کنترل کنیم

ساماندهی تعطیلات که با داعیه نظم بخشی (نه لزوما کاهش) تعطیلات کشور چندین سالی است که مورد نظر و موضوع چانه‌زنی فعالان حوزه گردشگری است، یکی از راه‌های منطقی حل این معضلات خواهد بود. تقسیم تقاضای سفر در طول سال و برداشتن تمرکز آن از روی عید نوروز و عید فطر می‌تواند سفر ایرانیان را از این وضعیت تراکمی و تخریبی درآورده و به مقاصد پربازدید و سنتی سفر داخلی نیز فرصتی برای تنفس و بازسازی خود بدهد. بنابر آمارهای موجود در نوروز ۹۴، نقش جهان در هر ۲۴ ساعت ۲۵۰ هزار بازدیدکننده داشته و تخت جمشید نیز پذیرای بیش از ۱۰۰ هزار نفر در روز بوده است، باغ فین کاشان روزانه بازدید بیش از ۲۷ هزار نفری داشته و وضعیت مشابهی نیز در چهل‌ستون، عالی قاپو و مکان‌های دیدنی در یزد و شهرهای بزرگ دیگر وجود داشته است.

از سوی دیگر مقاصد طبیعت‌گردی، مانند مازندران و گیلان نیز وضعیت مشابهی را تجربه کرده و به عنوان مثال استان مازندران طی این ۱۵ روز به تنهایی میزبان بیش از ۹ میلیون گردشگر بود که این آمار چیزی حدود سه برابر جمعیت ساکن در این استان است که خود از نقاط پرتراکم کشور محسوب می‎شود و این به معنی فشار بسیار زیاد به میزبانان و طبیعت این منطقه، ماندن در ترافیک و صف‌های طولانی بنزین، رستوران، پلاژ و... و کلافگی به جای لذت بردن از سفر است.

مطمئنا افزایش سفرهای ایرانی‌ها و ورود آن به سبد کالای آنان در درازمدت اتفاق مبارکی است و نشان از افزایش سطح رفاه عمومی دارد و در صورت طی شدن روال صحیح، آثار اقتصادی مثبتی نیز بر جای خواهد گذاشت. چنانچه بنابر گفته دکتر محمدرضا فرزین، استاد اقتصاد گردشگری دانشگاه علامه طباطبایی، توجه به سهم ۲/ ۵ درصدی مسافرت و گردشگری در GDP ایران، قابل ملاحظه است و این انگیزه وجود دارد که وقتی تعطیلات افزایش پیدا ‌کند تقاضای بخشی از کالاها و خدمات نیز افزایش پیدا ‌کند. طبیعی است که مسافرت آثار توزیع درآمدی خوبی دارد، زیرا افرادی که به مسافرت می‌روند توانایی مالی رفتن به سفر را دارند و سفرهای آخر هفته به‌دلیل افزایش سرانه خودرو و درآمد سرانه کشور و بهبود وضعیت جاده‌ها و خودروها و حتی تغییر نگاه مردم به سفر و آثار مثبت آن در سلامت فیزیکی و روحی در سال‌های اخیر از رشد مناسبی برخوردار بوده است.

اما کارشناسان معتقدند بررسی این پدیده با نیم نگاهی به آمار موجود نشان می‌دهد، که احتمالا کیفیت این سفرها بسیار نازل بوده است، چرا که اساسا در وضعیت موجود و با چنین تراکم بالایی نه در ایران که احتمالا در هیچ کجای دنیا با زیرساخت‌های فعلی امکان ارائه خدمات با کیفیت بالاتری وجود نخواهد داشت و به این ترتیب سفر کارکرد اساسی خود، یعنی ایجاد شادی و آرامش برای گردشگر را از دست خواهد داد، که این در کنار تخریب‌های جبران‌ناپذیر و گسترده‌ای که خواه ناخواه در آثار تاریخی و طبیعت ایجاد می‌شود، به شدت موجب نگرانی و قابل پیگیری است.

این درحالی است که مسعود سلطانی‌فر در روزهای اخیر با تاکید چندباره خود بر کارآ بودن این طرح قول پیگیری و بردن آن را به دولت داده است. وی پیش از این نیز اعلام کرده بود که در حال رایزنی با وزارتخانه‌های مختلف ازجمله وزارت آموزش و پرورش برای به نتیجه رسیدن آن است.

امکان‌سنجی توزیع تعطیلات در طی سال

با وجود هزینه پایین این طرح نسبت به سایر پیشنهادهای موجود، شاید از یکسو تعدد سازمان‎ها و وزارتخانه‌هایی که با این مساله درگیرند و از سوی دیگر بحث تعطیلات مذهبی که بر اساس تقویم قمری در حال تغییر است، موجب شده که تابه حال به نتیجه نرسد. دکترموسی غنی‌نژاد، اقتصاددان، در رابطه با امکان‌سنجی تعطیلات آخر هفته برای ساماندهی آن به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: معمولا در همه جای دنیا، تعطیلات دو روز در هفته است و از طرفی هم کم کردن تعطیلات رسمی، کار آسانی نیست. با توجه به اینکه بیشتر تعطیلات رسمی داخل هفته است، پدیده بین‌التعطیلین را به‌وجود می‌آورد و باعث می‌شود کل فعالیت‌های آن هفته کم شود و به اقتصاد لطمه وارد آید. بنابراین اگر ما تعطیلاتمان را منحصر به آخر هفته کنیم و تعطیلات وسط هفته را حتی‌الامکان کم کنیم از لحاظ اقتصادی منطق درست و قابل دفاعی است، ولی فقط به‌صورت شعاری مسائل را مطرح کردن و مسائل جانبی را در نظر نگرفتن، غیر از اینکه مشکلات را بیشتر می‌کند نتیجه‌ای نخواهد داشت. طرح باید پخته و جامع باشد و همه ابعاد در آن لحاظ شود.

در سایر جاهای دنیا چه کردند؟

در جاهای مختلف دنیا، از جمله در کشورهای مسلمان از الگوهای متفاوتی برای حل این مشکل استفاده شده است و به نظر می‌آید در پیاده کردن این الگوها تلاش شده است که هم بیشترین تناسب را با وضعیت داخلی آنها داشته باشد و هم به لحاظ ارتباط با سایر کشورها، کمترین محدودیت زمانی را ایجاد کند. بنابر این نگاهی به کشورهایی که وضعیت کم و بیش مشابهی با ایران دارند نیز می‌تواند الهام بخش و راهگشا باشد. به عنوان مثال، در میان کشورهای مسلمان فقط دو کشور ایران و افغانستان دارای تعطیلات آخر هفته یک روزه هستند. در این دو کشور روزهای جمعه تعطیل است و روزهای پنج‌شنبه نصف روز تعطیل است. در کشورهایی که مسلمانان اکثریت جمعیت را تشکیل می‌دهند، تعطیلات آخر هفته شنبه-یکشنبه است. اما روزهای جمعه یک تعطیلی میان روز برای عبادت مسلمانان اختصاص داده شده است. در اندونزی، روزهای جمعه زمان نهار به ۲ ساعت یا بیشتر افزایش می‌یابد. در لبنان، روزهای کاری از دوشنبه تا جمعه است و ساعات کار ۸ ساعت در روز یا ۴۰ ساعت در هفته است. پاکستان از استاندارد بین‌المللی ۴۰ ساعت کار در هفته و روزهای کاری دوشنبه تا جمعه پیروی می‌کند و شنبه و یکشنبه در این کشور تعطیل است، در برونئی روزهای کاری غیرمتوالی هستند یعنی از دوشنبه تا پنج‌شنبه به علاوه شنبه روز کاری محسوب می‌شود و روزهای جمعه و یکشنبه تعطیل است. برخی از شرکت‌های غیردولتی در این کشور روزهای کاری دوشنبه تا جمعه را پذیرفته‌اند و آخر هفته آنها روزهای شنبه و یکشنبه است. بسته به قوانین شرکت‌ها، کارکنان می‌توانند روزهای شنبه، نصف روز کار کنند.

بررسی را‌ه‌های اجرای این طرح و استفاده از آن برای سروسامان دادن حوزه سفر و کاهش مشکلات موجود، نیازمند کار کارشناسی دقیق و استفاده از تجربیات کشورهای دیگر است. توزیع زمانی و مکانی سفر در کنار افزایش محافظت‌ از اماکن تاریخی و محیط‌های طبیعی، فرهنگ‌سازی و کار روی ارتقای فرهنگ عمومی سفر و... مجموعه‌ای از راه‌حل‌ها است که برای عبور از این وضعیت ارائه می‌شود و پرداختن به هر کدام از آنان در جای خود و با طرح و اجرای دقیق و هماهنگ با سایر بخش‌ها، مطمئنا تاثیرات مثبتی برای کنترل و کاهش آثار مخرب خواهد گذاشت. در این میان به نظر می‌رسد توزیع زمانی سفر یا به عبارت دیگر ساماندهی و نظم‌بخشی تعطیلات و فرصت سفر ایرانیان از مستقیم‌ترین و کم‌هزینه‌ترین راه‌های حل این معضل باشد.