گردشگری ارمغانی برای جوامع بومی

گروه گردشگری، پرستو فخاریان: شنبه آینده، روز جهانی مردم بومی است؛ مردمی که امروزه بیش از پیش روی توان و قدرت آنها برای پیشبرد اقتصادهای محلی و ملی حساب می‌شود. گردشگری نیز یکی از ارکان مهم و اساسی است که سال‌ها است مردم بومی را برآن داشته تا با بهره‌گیری از آن، وضعیت اقتصادی و معیشتی خود را بهبود ببخشند. حالا بسیاری از کشورهای در حال توسعه، اقتصادهای محلی و توسعه آن را به مردم بومی و محلی سپرده‌اند که حتی می‌توانند در ابعاد گسترده‌تر نقش‌آفرین باشند. رئیس سازمان ملل متحد نیز سال گذشته در پیامی به مناسبت این روز، به نقش مردم بومی در این زمینه تاکید کرده بود. این سازمان برنامه‌های مختلفی درخصوص توسعه جوامع بومی با بهره‌گیری از گردشگری و کسب‌وکارهای مرتبط با آن داشته و دارد که توانسته رونق را به همراه خود به ارمغان بیاورد.

دکتر بهرام امیراحمدیان، استاد دانشگاه و پژوهشگر اقتصادی، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» نیز بر اهمیت کسب‌وکارهای گردشگری مردم بومی در اقتصاد ملی تاکید کرد و گفت: در پژوهشی که اواسط دهه ۸۰ در وزارت ارشاد انجام دادیم، ۴۰۰ روستای نمونه گردشگری را شناسایی کردیم.

طی این پژوهش دریافتیم که در میان این روستاها، بسیاری از آنها می‌توانند کانون جذب گردشگر باشند و در این میان مردم بومی تاثیر بسزایی دارند. این کارشناس مسائل قفقاز و آسیای مرکزی افزود: تجارب بسیار خوب و موفقی در کشورهای جهان سوم و حتی اروپا وجود دارد که موید این امر است که گردشگری بومی می‌تواند در اقتصاد ملی نقش موثری داشته باشد؛ برای مثال در روسیه صنایع‌دستی و گردشگری توانسته است در توسعه بومی روستاها کارگشا باشد.

وی همچنین با ذکر نمونه‌هایی از فعالیت مردم بومی در توسعه گردشگری نواحی روستایی در کشورهای در حال توسعه‌ای مانند هندوستان، اظهار کرد: بسیاری از این کشورها توانسته‌اند در این عرصه فعالیت‌های موثری انجام دهند و از این طریق اقتصاد محلی و ملی خود را توسعه بخشند. به گفته امیر احمدیان در برخی جزایر یونان نیز مردم در امر اقامتگاه‌ها و ساماندهی کلبه‌های بومی برای پذیرش گردشگر اقدامات مورد توجهی داشته‌اند؛ اقامتگاه‌هایی که کم و بیش ما در کشورمان نیز آنها را با عنوان اقامتگاه‌های بومگردی می‌شناسیم.

این پژوهشگر اقتصادی تاثیرات ناشی از گردشگری را در مناطق روستایی و بومی، به دو دسته فرهنگی و اقتصادی تقسیم و تصریح کرد: بعضا ممکن است برخی مردم بومی به‌دلیل آنکه با تغییرات فرهنگی و تاثیرپذیری روستا و شهر کوچک خود که به موجب حضور گردشگران رخ می‌دهد مخالف هستند، انگیزه‌ای برای رشد این صنعت در جامعه خود نداشته باشند. وی از نمونه‌هایی نظیر روستای ابیانه (در استان اصفهان) و روستای کندوان (در استان آذربایجان شرقی) یاد کرد و افزود: در چنین روستاهایی بافت فرهنگی و تاریخی به مرور زمان دچار آسیب شد و این به‌دلیل عدم مدیریت صحیح برای توسعه پایدار آن بود. دکتر امیراحمدیان با اشاره به رشد کسب‌وکارهای کوچک گردشگری در روستاهای هدف، گفت: وقتی می‌گوییم گردشگری در توسعه اقتصادی جامعه نقش‌‌آفرینی می‌کند، این به معنای بهره‌گیری از همه کسب‌وکارها در راستای پذیرش گردشگر است و در این میان تمام مردم می‌توانند سهم خود را داشته باشند و از عواید آن بهره ببرند. او تصریح کرد: در رابطه با سرمایه‌گذاری برای کسب‌وکارهای کوچک نیز علاوه‌بر بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری باید به کمک مردم بومی بیایند و در امر توسعه -با رعایت اصول گردشگری پایدار- شرکت کنند.

آموزش مردم بومی برای گردشگری

به باور این استاد دانشگاه در هر روستا باید کانون‌هایی برای رشد گردشگری صورت بگیرد که مردم بومی نقش محوری در آن ایفا کنند. دکتر امیراحمدیان افزود: برای آماده‌سازی این کانون‌ها هم ابزار فیزیکی لازم است و هم ابزار فرهنگی. زمانی که از ابزار فیزیکی صحبت می‌کنیم، باید توجه خود را به زیرساخت‌ها معطوف کنیم؛ توسعه شبکه راه‌ها، ایجاد تابلوها و نشانه‌های گردشگری و مهم‌تر از همه ایجاد اقامتگاه‌هایی که بتواند گردشگران را در خود جای دهد. این استاد دانشگاه بر لزوم آموزش مردم بومی درخصوص پذیرایی از گردشگران داخلی و خارجی تاکید کرد و افزود: به لحاظ فرهنگی چنانچه اشاره کردیم ممکن است برخی مردم بومی مخالف توسعه گردشگری در جامعه خود باشند؛ بنابراین حتی در صورتی که تمام زیرساخت‌ها هم فراهم باشد، این توسعه حاصل نمی‌شود. بنابراین باید آنها را به اهمیت اقتصادی و فرهنگی گردشگری آگاه کرد.

وی تصریح کرد: میزبانان گردشگران در جوامع بومی باید بدانند که گردشگری چه مزایایی برای آنها خواهد داشت. بنابراین باید با آموزش آنها راه را برای توسعه هموار کرد. او ادامه داد: برای مثال ما چندی پیش در راستای توسعه یکی از روستاهای استان فارس، با مردم آنجا وارد گفت‌وگو و مشکلات آنها را جویا شدیم و به‌تدریج برای توسعه بسترسازی کردیم. علاوه‌بر این باید مردم بومی بدانند که ورود گردشگر به جامعه آنها می‌تواند مبادلات فرهنگی را موجب شود و فرهنگ‌های فراموش شده روستایی را به شهرها ببرد.

امیراحمدیان خاطرنشان کرد: به این دلیل که مناطق روستایی و بومی به هر روی، نسبت به مناطق شهری توسعه کمتری را تجربه کرده‌اند، دولت‌ها سعی می‌کنند برخی امکانات مناطق شهری نظیر ارتباطات مخابراتی و شبکه راه‌ها را در این مناطق توسعه ببخشند تا از این طریق بتوانند مهاجرت از روستا به شهر را کاهش دهند. همچنین آنها برای ایجاد کانون‌های اشتغال در جوامع بومی می‌کوشند. اقتصاد روستاها مبتنی بر کشاورزی است و این موجب بیکاری فصلی در روستاها می‌شود. به اعتقاد این استاد دانشگاه، گردشگری می‌تواند خلأ این بیکاری را برطرف کند؛ چراکه در مدت بیکاری فصلی مردم بومی روستاها مجبور به ترک روستا برای کار در شهرها هستند و این همراه با خود آسیب‌هایی دارد؛ این درحالی است که گردشگری در مناطق بومی می‌تواند موجبات اشتغال آنها را در جامعه خودشان فراهم کند. وی با اشاره به مشکلات فرهنگی که ممکن است محصول حضور گردشگران در روستاهای توریستی باشد، خاطرنشان کرد: در کشورهای دیگر نیز توریست‌ها زمانی که به جوامع میزبان وارد می‌شوند، سعی می‌کنند در ساختار روستایی حل شوند و در مدت اقامت، فرهنگ آنها را تحت‌الشعاع قرار ندهد. این یک معامله دوطرفه و دو سر سود برای میهمانان و میزبانان است. براین اساس گردشگری و مردم بومی، رابطه‌ای دو طرفه باید داشته باشند؛ هم گردشگری به مردم بومی سود خواهد رساند و هم مردم بومی در توسعه گردشگری نقش موثری خواهند داشت. از این رو شایسته است این موضوع در میان موضوعات مهم دیگر درخصوص توسعه گردشگری مغفول نماند و توجه بیشتری به آن صورت گیرد.