گردشگری حلال مزیت رقابتی ایران

ساسان قاسمی، علی صمیمی سده: امروزه گردشگری یکی از پردرآمدترین صنعت‌ها به شمار می‌رود که کشورهای مختلف هر یک با مزیت‌های رقابتی خاص خود سعی در ورود به کارزار رقابتی این صنعت و ارائه پیشنهادهای جذاب برای گردشگران دارند. کشورها و شهرها به عنوان عرضه‌کنندگان در این صنعت هر یک خدمات خاصی را مخصوص دسته خاصی از مشتریان با توجه به ایدئولوژی‌ها و ارزش‌های فرهنگی و مذهبی خود ارائه می‌دهند تا بتوانند با جذب گردشگران مورد نظر خود از مزایای این صنعت استفاده کنند. یکی از انواع گردشگری که به تازگی بر سر زبان‌ها افتاده گردشگری حلال است. تاکیدات اخیر مقاماتی چون رئیس سازمان گردشگری و میراث فرهنگی و همچنین رئیس‌جمهور و وزیران محترم و اختصاص بودجه برای این نوع گردشگری بازار بحث و گفت‌وگوی موافقان و مخالفان را بر سر این موضوع گرم کرده است، اما اولین پرسش‌هایی که به نظر می‌رسد این است که گردشگری حلال چیست؟ چرا به وجود آمد؟ و تفاوت آن با سایر انواع گردشگری در چیست؟ برند حلال و توسعه گردشگری مسلمانان

یکی از مشکلات موجود برای مسلمانان در صنعت توریسم همواره این بوده است که به‌رغم اینکه دین اسلام افراد را ترغیب به سفر و دیدن عالم می‌کند، اما ساختار فرهنگی بسیاری از کشورها به گونه‌ای است که قوانینی بسیار متفاوت از قوانین موجود در دین اسلام و موارد منع شده در آن دارند و اساسا قصد سفر در دیدگاه اسلام در جنبه‌هایی متفاوت است. با داشتن چنین اهداف و انگیزه‌هایی مسلمانان در بسیاری از سفرها با محدودیت‌هایی مواجه هستند که از آن جمله می‌توان به مواردی مانند یافتن غذای حلال، سرو گسترده نوشیدنی‌های الکلی و اختلاط زن و مرد موجب ایجاد محدودیت‌هایی برای آنان اشاره کرد که این موارد موجب ایجاد محدودیت‌هایی در سفرهای آنان می‌شود، اما از سوی دیگر تعداد زیاد مسلمانان موجب ایجاد جنبش‌هایی در حل این مشکلات و استفاده از این بخش بازار در صنعت گردشگری شده است. ظهور برند حلال یکی از راه‌حل‌های این موضوع بود که با کمک سازمان کنفرانس اسلامی و ایجاد استانداردهایی برای آن به وجود آمد. این برند نوعی استاندارد است که با بررسی کالاهایی که استفاده از آنها حلال است این استاندارد را به آنها می‌دهد و وجود آرم این استاندارد نشان‌دهنده آن است که استفاده از این کالا مانند غذا از نظر قوانین شرعی حلال محسوب می‌شود. در ادامه استفاده از لوگو و آرم حلال روی رستوران‌ها و برخی مراکز تفریحی به‌عنوان نشانه‌ای برای منطبق بودن این مکان با قوانین حلال رواج یافت. استقبال گسترده مسلمانان از این برند و وجود مشکلات آنها در گردشگری موجب تعریف حوزه‌های گردشگری اسلامی و گردشگری حلال شد؛ آن قسم از گردشگری که در آن مکان‌های پیشنهاد شده به مسلمانان منطبق بر اصول شریعت و حلال است. نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد آن است که منظور از گردشگری حلال تنها استفاده از مکان‌های مذهبی در طول سفر نیست بلکه منظور آن است که مسلمانان بتوانند از همه انواع تفریحات استفاده کنند به شرطی که این تفریحات مغایر با اصول شریعت نباشد.

ترکیه؛ نمونه موفق

استفاده از این نوع گردشگری و بازاریابی مناسب برای آن، توانسته موجب جذب مسلمانان زیادی به کشورهای پیشنهاددهنده مانند مالزی و ترکیه شود که الگوهای مناسبی را در ایجاد محیط مناسب برای استفاده از این نوع گردشگری ایجاد کرده‌اند. ترکیه از کشورهایی است که در سال‌های اخیر در زمینه گردشگری موفق عمل کرده و جزو ۱۰ کشور برتر در ورود گردشگر در سال‌های اخیر بوده است و از کشورهایی است که گردشگری حلال را پیشنهاد می‌دهد. این کشور پتانسیل بالایی مانند موقعیت جغرافیایی، آب و هوا، طبیعت، ساختار دموگرافیک چندفرهنگی و تنوع تاریخی دارد که وجود عوامل متعدد موجب پتانسیل بالای این کشور در جذب گردشگر شده است. یکی از انواع گردشگری که این کشور به آنها پرداخته است گردشگری حلال است. این کشور به این منظور هتل‌های مخصوصی را تعبیه کرده است که در آنها قواعد شرعی رعایت می‌شود؛ مواردی چون وجود ساحل‌های جداگانه برای مرد و زن، سرو غذاهای حلال، عدم سرو نوشیدنی‌های الکلی در کافی شاپ و ممنوع بودن عکسبرداری در ساحل.

متغیرهای مهم و مزیت‌های ایران

اما هتل‌ها تنها یکی از متغیرهای حلال است. صاحب‌نظران ۶ متغیر را برای ایجاد محیط حلال ایجاد کرده‌اند که به شرح زیر است: پذیرایی، هتلداری، جاذبه‌های دیدنی، کالاها و بازارها، خدمات مسافرتی و حمل‌ونقل. کشورهایی که خدمات گردشگری حلال ارائه می‌کنند تمام این موارد را در جهت قوانین اسلامی قرار می‌دهند.

آمار سازمان گردشگری جهانی نشان می‌دهد استقبال از این نوع گردشگری مناسب بوده و در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. با دانستن این رشد سوالی که به ذهن می‌رسد این است که آیا ایران مکان مناسبی برای توسعه این نوع گردشگری هست یا خیر؟ با بررسی دقیق مزیت‌های رقابتی ایران در گردشگری می‌توان گفت ایران گذشته از سرمایه‌گذاری ناکافی در توسعه زیرساخت‌های لازم، در مقایسه با کشورهایی چون ترکیه و مالزی، در سه بُعد مکان‌های مذهبی، مکان‌های تاریخی و طبیعت چهار فصل می‌تواند عرضه‌کننده خدمات گردشگری باشد.

مزیت رقابتی که ایران در ارائه گردشگری حلال و خدمت‌رسانی به بازار مشتریان دارد آن است که ایران به علت برقراری قواعد اسلامی در کشور نیاز کمتری به برنامه‌ریزی هتل‌ها و رویداد‌های خاص به این دسته از گردشگران دارد چرا که تمام هتل‌ها، رستوران‌ها و تفریحگاه‌ها در واقع به‌طور پیش‌فرض قوانین حلال را رعایت می‌کنند. به این طریق ایران می‌تواند اماکن مذهبی، تاریخی و تفرجگاه‌های طبیعی خود را به این قسمت از گردشگران پیشنهاد دهد. یکی از موارد دیگر قابل ارائه به این دسته از مشتریان برگزاری رویدادهای خاص به مناسبت‌های مذهبی مانند ماه رمضان و محرم است که البته باید و در این رویدادها و برنامه‌های گردشگری باید اصل بر وحدت بین مذاهب اسلامی باشد چرا که عدم رعایت این اصل موجب کاهش بازدید گردشگران دیگر مذاهب اسلامی از ایران خواهد شد.

نکته مهم در ارائه برنامه‌های گردشگری حلال این است که در پرداختن به این مشتریان نباید همه تخم مرغ‌ها را در این سبد گذاشت چرا که جاذبه‌های دیگر کشور ایران به‌خصوص جاذبه‌های فرهنگی و ملی و تاریخی خود از قوت‌های منحصربه‌فرد ایران محسوب می‌شود که قابلیت جذب بالای گردشگران را از سراسر جهان دارد. امید است سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب در این بخش بتواند راهگشای صنعتی باشد که می‌تواند آینده را از آن ما سازد.