تعاونی‌ها؛ بنگاه‌های مردمی مدیریت گردشگری

گروه گردشگری، فاطمه باباخانی: در سال ۱۸۸۴ میلادی، ۲۸کارگر کارخانه پارچه‌بافی راچدیل انگلیس تصمیم گرفتند برای بهبود شرایط اقتصادی خود شرکتی را تاسیس کنند که بعدها با عنوان اصول مکتب شرکت‌های راچدیل الگویی برای تاسیس شرکت‌های تعاونی نام گرفت. با گسترش کمی شرکت‌های تعاونی، نخستین اتحادیه بین‌المللی تعاون در سال ۱۸۹۵ به وجود آمد. این اتحادیه به‌عنوان یکی از نهادهای رسمی سازمان ملل متحد به ۸۵۷ میلیون نفر در سراسر جهان خدمات مالی ارائه می‌کند. تعاونی‌ها به گفته بانکی‌مون، دبیرکل سازمان ملل متحد در پیامی که به مناسبت این روز در ۱۴ تیر ۲۰۱۴ منتشر کرد یکی از بخش‌های پراهمیت در امنیت غذایی و توسعه روستایی هستند و این توان را دارند که عدالت اجتماعی و برابری را در مرکز پیشرفت اقتصادی قرار دهند و تضمین کنند که تولید کالا و خدمات مناسب با نیازها و خواست جامعه صورت گیرد.

خدمات تعاونی‌های گردشگری

در ایران اولین تعاونی‌ها در موج دوم اصلاحات ارضی و در میانه دهه ۴۰ شکل گرفتند و پس از آن در حوزه‌های مختلف توسعه یافتند. تعاونی‌های گردشگری و هتلداری از انواع این تعاونی‌ها هستند. آنها در حال حاضر با حدود ۱۷۰۰ مورد و اشتغال‌زایی نزدیک به ۱۰ نفر در هر تعاونی، اشتغال نزدیک به ۱۷ هزار نفر را تامین می‌کنند. از مزیت‌های تشکیل چنین واحدهایی تجمیع سرمایه‌های اندک و راه انداختن آنها در یک فعالیت اقتصادی و سودآور است. استقلال تعاونی‌ها از دولت از دیگر ویژگی‌های مثبت چنین بنگاه‌هایی است که به گفته معاون امور تعاون اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان اصفهان، بهترین قالب را برای حضور و مشارکت مردم و ایجاد ابتکار و پدید آمدن ایده‌های نو از بین مردم در زمینه گردشگری فراهم می‌کند. به گفته این مقام مسوول استفاده از ظرفیت روستاهای گردشگری و افزایش زیرساخت‌های مناسب و ایجاد فضاهای محلی و بومی از جمله اقداماتی است که تعاونی‌های گردشگری با همکاری دهیاری‌ها می‌توانند در روستاهای گردشگری انجام دهند. تعاونی‌های گردشگری قادرند تمام مراحل این صنعت را از تبلیغات، پذیرش و راهنمایی، اسکان گردشگر، تامین وسیله حمل‌ونقل، تهیه صنایع‌دستی و سایر موارد مرتبط انجام دهند، حتی ممکن است در این حوزه تعاونی‌های متعدد شکل بگیرد و هرکدام از تعاونی‌ها بخشی از امور مرتبط با این صنعت را به انجام برسانند.

رکود، بلای جان تعاونی‌های گردشگری

تعاونی‌های مرتبط با این حوزه تاکنون نتوانسته‌اند با وجود تحرک و پویایی بالا به واسطه مردمی و خصوصی بودن، نقش مهمی را در عرصه گردشگری ایران ایفا کنند و بخش بزرگی از آنها به شکل غیرفعال و راکد یا با دایره محدود فعالیت می‌کنند. شاهد این امر نقش بین ۸/۳ تا ۸ درصدی کل تعاونی‌ها در اقتصاد ملی است که به نظر می‌‌رسد بخش گردشگری نیز مشابه سایر حوزه‌ها بسیار محدود باشد. برخی کارشناسان معتقدند عدم فعالیت ثابت افراد شاغل در این حوزه موجب نگریستن به عرصه تعاونی گردشگری از یک فعالیت سودآور به سرگرمی شده است. عدم توانایی در مدیریت و بهره‌گیری از آموزش‌های روز و مجهز نبودن به استانداردهای تعریف شده از دیگر عواملی است که در استدلال کارشناسان در باب ناکارآمدی بخش اعظم تعاونی‌های گردشگری به چشم می‌خورد. رقابت‌های ناسالم نیز گاهی موجب افتراق در میان اعضای تعاونی شده و در نهایت به قدرت و اعتبار تعاونی لطمه‌های جدی وارد می‌کند. در این حالت هرکدام از اعضای تعاونی‌ها به شکل شخصی اقدام به فعالیت اقتصادی در حوزه گردشگری می‌کنند و حاضر نیستند سود حاصله را در اختیار تعاونی قرار دهند. نمونه این امر در بسیاری از روستاهای کشور به چشم می‌خورد. این در حالی است که به گفته دکتر محمدرضا فرزین در هندوستان به‌عنوان یکی از نمونه‌های موفق این نمونه از تعاونی‌ها، روستاییان در زمینه‌های طبیعت‌گردی، فرهنگ محلی، صنایع دستی، اماکن درمانی و حیات‌وحش به شکل موفقی در قالب تعاونی‌های گردشگری عمل می‌کنند. در تایلند نیز به گفته این استاد دانشگاه علامه طباطبایی تعاونی‌های گردشگری علاوه‌بر سازمان‌های ملی با کشورهای خارجی جهت کمک‌های فنی در ارتباط هستند و در سه حوزه گردشگری روستایی، طبیعت‌گردی و گردشگری سلامت فعالیت می‌کنند. چنین نمونه‌هایی نشانگر آن است که چگونه می‌توان از ظرفیت‌های این بنگاه‌های کوچک در راه توسعه روستایی و اشتغال بهره گرفت، آن هم زمانی که ایران به واسطه دارا بودن ظرفیت‌های ویژه در طبیعت‌گردی قابلیت تبدیل شدن به یکی از قطب‌های گردشگری در این حوزه به‌ویژه در منطقه خاورمیانه دارد. تعاونی‌ها در شرایطی که سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از فقدان سرمایه‌های لازم در حوزه‌های تحت فعالیت خود گله دارند، می‌توانند مکمل مناسبی برای جذب سرمایه‌ تلقی شوند، آنها قادرند منابع محدود را جمع‌آوری و آنها را برای رونق گردشگری ساماندهی کنند. اختصاص تخفیف ویژه در ایام غیر پیک سفر مشابه آنچه در یونان در خصوص جزیره کرت در این کشور انجام می‌شود، (در ایام تابستان به واسطه کمبود مسافر، تعاونی موجود در این جزیره هزینه بلیت مسافران را می‌پردازد) از دیگر توانمندی‌های چنین بنگاه‌هایی است که می‌تواند به مدیریت سفر در چنین مناطقی منجر شود.