رویدادهای نمایشگاهی و رونق گردشگری شهری

محمدرضا رضوانی صدرالله طیبی حسین حاتمی‌نژاد گردشگری شهری، یکی از عوامل مهم توسعه‌‌ اقتصادی و فرهنگی شهرها محسوب می‌شود. نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران‌ به عنوان ‌یکی از معتبرترین نمایشگاه‌های فرهنگی در تقویم نمایشگاه‌های جهان ثبت شده است، از این رو، شناخت اثرات اقتصادی نمایشگاه بین‎المللی کتاب تهران، ضروری و مهم است. برگزاری این نمایشگاه در شهر تهران، با جذب بیش از پنج میلیون بازدیدکننده می‌تواند فرصت مناسبی باشد تا زیرساخت‌های اقتصادی، توان‎های گردشگری و همچنین محدودیت‌‌ها و امکانات شهر تهران بهتر مطالعه و بررسی شود و از این رهگذر، راهکارها و سیاست‌های مناسب‌تری در زمینه‌ توسعه‌ گردشگری آن مد نظر قرار گیرد.

به‌طور معمول، گردشگری شهری با دو انگیزه و هدف اصلی شناخته شده است؛ اول تجارت (اقتصاد) و دیگری فرهنگ. گردشگری شهری به عنوان یکی از زیربخش‌های مهم فعالیت گردشگری، به میزان زیادی مورد توجه قرار گرفته و در فرآیند جهانی شدن، اهمیت روزافزونی یافته است؛ چرا که این نوع از گردشگری، با امکان حفظ ارزش‌ها، باورها و رسوم باستانی به نحو مطلوبی می‌تواند ارزش‌ها و سنن جوامع در سطح محلی و ملی را اشاعه دهد و با ایجاد ساختارهای زیربنایی، امکان توسعه‌ پایدار و یکپارچه‌ شهری را فراهم آورد و همچنین پویایی اقتصاد شهری را به ارمغان می‌آورد. یکی از انگیزه‌هایی که گردشگران را به شهر جذب می‌کند، شاخص‌های فرهنگی آن شهر است. به این ترتیب، شهری که برای برنامه‌های فرهنگی از جمله جشنواره‎ها و نمایشگاه‌ها آمادگی پیدا می‌کند، زمینه‌ پویایی خود را فراهم می‌سازد و البته سبب تسهیل جریان‌های مولد اقتصادی نیز می‌شود.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران می‌تواند نقش یک فرصت گردشگری شهری را ایفا کند. از آنجا که هر ساله چندین میلیون نفر را به عنوان بازدیدکننده به شهر تهران جذب می‌کند، تاثیراتی در حوزه‌ اشتغال، درآمد، ارزآوری، پویایی جریان‌های مولد اقتصادی و تقویت فرهنگ اعمال می‌کند. نکته‎ مهم این است که نه تنها مصرف این پول‎ها موجب سودآوری می‌شود که نقش سرمایه‎گذاری و فعال کردن جریان‌های مولد اقتصادی را هم ایفا می‌کند.

گردشگری و درآمدزایی

درآمدزایی گردشگری یکی از مهم‌ترین بحث‌هایی است که توجه سازمان‌هایی نظیر شهرداری‌ها را به خود جلب کرده است و از این طریق باعث ارزش‌آفرینی اقتصادی می‌شود؛ یعنی با گردش اقتصادی در شهر باعث توسعه‎ توریسم که به اقتصاد ملی هم کمک می‌کند، می‌شود؛ چه از طریق پرداخت‌های مستقیمی که منفعت واحدهای خدماتی مانند شهرداری‌ها است، و چه از طریق منفعتی که برای سایر دستگاه‌ها به‌دست می‌آید. این همان گردش اقتصاد ملی است. بنابراین فعالیت در توسعه‌ گردشگری شهر برابر است با افزایش درآمد، پس‌انداز و سرمایه‎گذاری.

با توسعه‌ گردشگری و بازدید گردشگران از حوزه‌های جذاب شهری نیاز گردشگران به بخش‌های شهری و گردشگری بیشتر می‎شود. بدیهی است اقتصاد هر یک از بخش‌های گردشگری با سایر بخش‌ها در ارتباط خواهد بود به طوری که توسعه‌ گردشگری باعث پویایی اقتصاد سایر بخش‌های شهری می‌شود. این بخش‌ها شامل: هتل‌ها، رستوران‌ها، خطوط هوایی، خودروهای اجاره‌ای، کشتی‌ها، آژانس‌ها، پارک‌ها، اردوگاه‌ها، راه‌های ارتباطی و... هستند. سود اقتصادی و درآمد حاصله از فعالیت گردشگری به صورت مستقیم و غیر مستقیم قابل بررسی است.

رشد اقتصادی که خود ناشی از سرمایه‌گذاری است در آینده می‌تواند ایجاد درآمد و اشتغال کند. منافع و درآمد مستقیم در فعالیت گردشگری پول‌هایی است که گردشگران و مسافران مستقیما صرف خرید کالا و خدمات می‎کنند و سازمان‌های ارائه‌دهنده، محصولات و خدمات آن را دریافت می‌کنند. مزایای غیرمستقیم هم از طریق گردش وجوهی است که مسافر در مقصد خرج می‌کند. این پول در سامانه اقتصادی محل به جریان می‌افتد و باعث تحرک چندباره‌ اقتصادی و افزایش سطح درآمد مردم می‌شود. بی‌شک یکی از تاثیرات مهم اقتصادی نمایشگاه کتاب، اشتغالزایی و در نتیجه درآمدزایی برای شهروندان مشغول در بخش خدمات است.

سایرنتایج حاصل از این رویداد فرهنگی، عبارت است از:

۱. پویایی اقتصاد شهری و سرمایه‌گذاری در بخش‌های خدماتی گردشگری و نهایتا توسعه‌ گردشگری شهری؛

۲. توجه به میراث فرهنگی، آثار تاریخی و جاذبه‌های شهری.

۳. توجه به گذران اوقات فراغت از کار خاص شهروندان تهرانی که نمایشگاه کتاب بهترین فرصت است برای گذران این اوقات است.

۴. فعال شدن بخش‌های گردشگری و جریان‌های مولد اقتصادی.

۵. آگاهی از محدودیت‌ها، تنگناها، پتانسیل‌ها، نقاط قوت و ضعف در زمینه گردشگری شهری.

۶. جمع‌آوری اطلاعاتی در خصوص میزان استفاده از وسایل نقلیه عمومی، اقامتگاه‌ها و همچنین برنامه سازمان‌ها و نهادها و...

۷. مشخص شدن سطح دستیابی ضریب تکاثری گردشگری در تهران نسبت به دیگر شهرهای توریستی جهان.

مشکلات موجود در مکان نمایشگاه

مصلای امام خمینی (ره) به‌رغم دارابودن مساحت و امکانات بسیار زیاد و همچنین پتانسیل‌های لازم برای برگزاری، دارای یک‌سری چالش‌های اساسی است که مدیریت شهری باید با درایت به آن توجه کرده و سعی در ترفیع محدودیت‌ها کند.

عدم استاندارد بودن مکان برگزاری به لحاظ چیدمان غرفه‌ها، حمل‌ونقل درون نمایشگاهی، سردرگمی بازدیدکنندگان برای دسترسی به انتشارات مورد نظر و همچنین ترافیک بسیار بالا به‌دلیل موقعیت جغرافیایی مصلی در شهر تهران از مهم‌ترین چالش‌هایی است که منجر شده تا از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به عنوان یک فرصت با پتانسیل بالای گردشگری استفاده نشود. ویژگی‌هایی چون متفاوت بودن، نوگرایی، بازسازی و عرضه (تسهیلات رفاهی)، حمل‌ونقل و ارتباطات قوی، پیوستن و ارتباط، اطلاع‌رسانی و تبلیغات، مسیری را برای برنامه‌ریزی درست برای رسیدن به هدف از طریق توریسم شهری برای ما مشخص می‎کند.

مسافرت شهری پله اول توسعه‎ اقتصادی در بخش گردشگری است، شهر تهران روزانه بیش از چند میلیون سفر درون شهری را تجربه می‎کند که این پتانسیل خوبی برای تورهای گردشگری شهری است. خصوصا از آنجا که یکی از فرصت‎های گردشگری شهری تهران نمایشگاه بین‎المللی کتاب است. بنابراین مدیران شهری باید در کنار برگزاری نمایشگاه‌ها سعی کنند با ایجاد جاذبه و وسایل و امکانات نمایشی علاوه‌بر تامین خواست و تقاضای مسافران، اطلاع‌رسانی مناسب، هماهنگ سازی و حمایت ارگان‌های مربوطه از جمله سازمان گردشگری، میراث فرهنگی، شهرداری‌هاو...، ایجاد استراحتگاه‌ها و اسکان مناسب و حتی بیتوته در کنار نمایشگاه، استقرار غرفه‎های ویژه‎ جاذبه‎های گردشگری شهر تهران در نمایشگاه، تصویری فعال و زنده از فضای شهری و بناهایی که جنبه‎ نمادین و کارکردی دارند به نمایش بگذارند و زمینه جذب بیشتر گردشگر را فراهم کنند.