مترجم: مهدی نیکوئی* به طور معمول، درآمد ناشی از گردشگری محلی حدود پنج‌ونیم برابر درآمدهای حاصل از گردشگری بین‌المللی است. به همین دلیل در بیشتر شرایط، توریسم محلی پیش‌برنده ماهیت و ساختار صنعت گردشگری یک کشور است. البته استثناهایی در این زمینه وجود دارد؛ مانند برمودا. اما غالبا، بیشتر محصولات گردشگری عرضه شده، توسط تقاضای بومی یا محلی مصرف می‌شود که یکی از مهم‌ترین مزایای آن، ثبات بیشتر و ناپایداری کمتر در قیاس با بازارهای جهانی است.
از این رو، تقاضای محلی سالم می‌تواند یک محیط رقابتی سالم و همچنین تقاضای عمده را که برای پشتیبانی از توریسم و بخش هتلداری ضروری است شکل دهد. همچنین تقاضای محلی قوی، شرایطی را پدید می‌آورد که توریسم ورودی تشویق شده و مانعی بر توریسم خروجی باشد (اثر جایگزینی واردات). البته همیشه این اظهارنظر قطعی نیست؛ زمانی که سفرهای خارجی تجربه‌ای منحصربه‌فرد و ویژه به ارمغان آورند و گردشگری محلی به دلایلی نتواند با آن رقابت کند، نمی‌توان این ادعا را مطرح کرد. با این وجود، توریسم ورودی و خروجی مفاهیمی متفاوت هستند و تقاضای محلی قدرتمند برای گردشگری اثرات مساعدی روی هر دو نوع توریسم فوق از طریق افزایش جاذبه مقاصد برای هر دو گروه ساکنان و بازارهای خارجی می‌گذارد.
ویژگی‌های گردشگری محلی چیست؟
برای توریسم محلی به خصوص در مقایسه با گردشگری بین‌المللی می‌توان سه ویژگی عمده در نظر گرفت:
۱. در مقایسه با توریسم بین‌المللی، گردشگران محلی با مقصد، زبان، رسوم، قوانین، آب‌وهوا و زمینه فرهنگی آن آشنایی دارند.
۲. مقاصد محلی نزدیک‌تر و دسترسی آسان‌تر است.
۳. به دلیل نزدیک‌تر بودن مقاصد و استفاده از حمل‌ونقل زمینی، هزینه سفر کمتر است.
مجموعه این سه ویژگی عمده باعث بروز نتایج متعددی می‌شود که به پنج مورد از آنها اشاره می‌شود:
• گردشگران ترکیب جمعیتی متنوع‌تری را شامل شده و از ثروتمندترین تا متوسط‌ترین اقشار جامعه (البته با درآمد باثبات) را در برمی‌گیرند.
• اشکال ویژه‌ای از طبقات اجتماعی در توریسم محلی بسیار بیشتر از توریسم بین‌المللی مشاهده می‌شوند: خانواده‌ها، کودکان و سالمندان، معلولان و خانوارهای با درآمد پایین اما باثبات.
• این تنوع اجتماعی باعث بروز طیف گسترده‌ای از تقاضا در اقامتگاه‌ها، محصولات گردشگری و فعالیت‌ها و مقاصد می‌شود.
• گردشگری محلی تنها در یک ناحیه متمرکز نیست و در کل قلمرو یک کشور پخش شده و در آن حضور خانواده‌ها نیز چشمگیرتر است.
• مخارج هر واحد به طرز چشمگیری نسبت به گردشگری بین‌المللی و به خصوص توریسم بین منطقه‌ای پایین‌تر است، اما حجم کلی مخارج بسیار بالاتر است.
تاثیرات عمده گردشگری محلی روی اجتماع و اقتصاد را نیز می‌توان اینگونه برشمرد:
• گردشگری محلی حساسیت کمتری نسبت به بحران‌ها (اقتصادی، طبیعی، سلامتی یا سیاسی) از خود نشان می‌دهد.
• به دلیل اثر توزیع مجدد درآمد (از گردشگران به جمعیت محلی) و اثرات مختلف ضریب فزاینده در طول زنجیره ارزش، گردشگری محلی، ابزار بسیار مناسبی برای توسعه سرزمینی است.
• گردشگری محلی ابزاری بسیار عالی برای کاهش تنش‌های اجتماعی و روشی مناسب برای آغاز به کار یک مقصد گردشگری است (برخی از قدیمی‌ترین تفریحگاه‌های گردشگری اروپا و تفریحگاه بسیار جدید مازاگان در مراکش در اکتبر ۲۰۰۹ از بازار محلی آغاز به کار کردند).
• از دیدگاه اقتصاد کلان این امکان را فراهم می‌کند که مخارج ملی را بر گردشگری بین‌المللی مستهلک کنیم.
چگونه می‌توان گردشگری محلی قوی داشت؟
پیش از مطرح کردن این بحث لازم است که دو نکته یادآوری شود: اول اینکه هیچ فرمول جادویی برای توسعه وجود ندارد و برنامه‌ریزی‌ها وابسته به زمینه ملی و ناحیه‌ای است. نکته دوم این است که توسعه گردشگری محلی نباید به عنوان مخالف یا جایگزین گردشگری بین‌المللی قلمداد شود. این دو نوع توریسم به‌رغم تفاوت‌هایی که با هم دارند، مکمل یکدیگر بوده و توجه به یکی نباید با نادیده گرفتن دیگری همراه شود. با این وجود، راهکارهایی کلی برای توسعه گردشگری محلی وجود دارد؛
تنوع بخشی و توسعه حمل‌ونقل و اقامتگاه‌ها: لازم است که به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ارزان و سریع (به خصوص هوایی و ریلی) توجه خاصی شود تا از این طریق یکی از مهم‌ترین مزایای مناطق تقویت شود. از طرف دیگر، توجه به توسعه انواع مختلف اقامتگاه‌ها برای گروه‌های مختلف گردشگران، در فصول مختلف و همچنین توجه به بهبود استانداردهای آن و موارد جانبی نظیر کیفیت و قیمت خوراک ضروری است.
انطباق اقامتگاه‌ها با نیاز محلی: به دلیل تقاضای بیشتر خانواده‌ها نیاز است که اقامتگاه‌ها بزرگ‌تر، با طبقات کمتر و با استقلال بیشتر (آشپزخانه، ماشین‌های ظرفشویی و...) باشند و همچنین امکان اقامت طولانی‌تر را نیز فراهم کنند. متعاقبا لازم است که به مسائلی همچون هزینه‌های زمین و توسعه، سرمایه‌گذاری بسیار بلند مدت بخش دولتی و نیمه دولتی و سیاست مالیاتی نیز توجه شود.
توسعه تقاضا: سیاست‌های افزایش تقاضا نیز یکی از روش‌های مهم توسعه انواع مختلف توریسم است که شامل موارد مختلفی مانند افزایش توان خرید گروه‌های خاصی از طریق اعطای یارانه یا تسهیلات و افزایش امکان دسترسی معلولان و... است.
همچنین توسعه ساختارها برای فعالیت سازمان‌ها و پیشبرد توریسم در سطوح ناحیه‌ای و ایالتی مهم است.
*nikoueimahdi@gmail.com