اکوتوریسم بر دوش لاک‌پشت‌های پوزه عقابی
نیما آذری* اکوتوریسم یکی از انواع گردشگری است که طبق تعریف در محیط‌های طبیعی اتفاق می‌افتد و دارای دو ویژگی خاص و منحصر به فرد است که آن را از سایر انواع گردشگری طبیعت‌محور، جدا و متمایز می‌سازد:
حفاظت از طبیعت و حمایت از بقای ارزش‌های زیستی، بومی و سنتی جوامع محلی. با توجه به تعریف فوق، بسیاری از فعالیت‌های گردشگری در طبیعت الزاما از نوع اکوتوریسم نیست و فاقد ارزش‌های ویژه اکوتوریسم است؛ گرچه در محیط طبیعت هم انجام گیرد. در روستای شیب دراز واقع در جزیره قشم، یکی از این فعالیت‌ها بر اساس تعاریف ارزشی اکوتوریسم در حال انجام است.
در این روستا بر پایه تخم‌گذاری لاک‌پشت‌های منقار عقابی و با توجه به در خطر انقراض بودن این گونه، فعالیتی زیست محیطی- اکوتوریسمی در حال انجام است. مردم محلی به جای خوردن تخم لاک‌پشت‌ها از آن محافظت می‌کنند و به جای آن جریان اکوتوریسمی ایجاد شده بر پایه این پدیده دیدنی و زیبا در روستا به معیشت مردم کمک می‌کند، بنابراین ضروری است تا اولا گردشگران کنترل شوند و اثرات منفی حاصل از وجود گردشگران و فعالیت‌های توریستی کاهش یابد تا نقض غرض نشده و به جریان حفاظت و ارزش‌های زیستی این گونه آسیب نرسد و این نظارت توسط خود مردم محلی انجام می‌شود و در مرحله بعد نیز مردم خود در خدمات‌رسانی و راهنمایی توریست‌ها و درآمدهای پایدار حاصل از این خدمات سهیم می‌شوند. به این ترتیب بحث اقامتگاه‌های محلی در راستای خدمات‌رسانی و تامین معیشت پایدار محلی نقش بازی می‌کند.

کسب‌و کار کوچک و پایدار
۶-۵ سالی می شود که ابتدا چند خانه محدود و سپس جمع بیشتری از خانه‌های روستای شیب دراز تشکیل شبکه‌ای از اقامتگاه‌های محلی در این روستا را داده‌اند. با توجه به دوری نسبی شیب دراز از شهر قشم به عنوان مرکز تجمع تمام امکانات اقامتی و پذیرایی در این جزیره از جمله هتل، مهمانپذیر، رستوان و... و نیز نبود امکانات فوق در بخش‌های مرکزی و غربی جزیره، امکان اقامت و در نتیجه تقسیم و توزیع مناسب زمان برای بازدید مناسب از جاذبه‌های جزیره که عمدتا در بخش‌های غربی و مرکزی قرار گرفته‌اند، بسیار کم و محدود است. از سوی دیگر، وجود پدیده تخم‌گذاری لاک‌پشت‌ها در ساحل شیب‌دراز که شب‌ها اتفاق می‌افتد و نیازمند انتظار چندین ساعته در لب ساحل است، لزوم وجود اقامتگاه در روستای شیب‌دراز را بیشتر می‌کند.
همچنین با توجه به هدف‌گذاری اولیه این پروژه که قرار است روستای شیب دراز به نوعی خودگردانی مالی و سیکل اقتصادی پایدار برسد و در این راه بخشی از کلیه درآمدهای حاصل از جریان گردشگری روستا مجددا به حفاظت از لاک پشت‌ها کمک کند، اقامتگاه‌ها نیز در این راستا تعریف شدند و بخشی از درآمد آنها به صندوق پروژه محیط زیست- اکوتوریسم وارد می‌شود تا بخشی از هزینه‌های پروژه‌ها را تامین کند. به این ترتیب جریان ایجاد شده توسط این اقامتگاه‌ها مخصوصا سیکل مالی ایجاد شده در راستای اهداف اکوتوریسم در این روستا عمل می‌کند.
اقامتگاه‌های روستایی اثرات بسیاری در ارتباط با رشد و توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و زیست محیطی داشته‌اند. این خانه‌ها محل تولید محصولات محلی و صنایع دستی کاربردی نیز می‌باشد. این محصولات با احیای طرح‌های سنتی و بومی سوزن‌دوزی که در لباس‌های زنان در گذشته در جزیره قشم به کار می‌رفت، تولید شده‌اند و اکنون در قالب تولیدات کاربردی جدید مثل مانتو، جاموبایلی، شال، روسری و... به فروش می‌رسند. این به اقتصاد خانواده و مخصوصا نقش‌آفرینی زنان روستا که با توجه به باورهای سنتی، فرهنگی و مذهبی کمتر در اجتماع حضور داشته‌اند، کمک شایانی می‌کند.
همچنین این خانه‌ها محل تبادلات فرهنگی بین گردشگران و اهالی بومی شده‌اند؛ به نحوی که میزان میل به تحصیلات عالیه، کیفیت رفتارهای اجتماعی مخصوصا در درون خانواده، نوع رفتار با کودکان، کیفیت تربیت فرزندان و... تغییر کرده و رو به بهبودی گذاشته است. به علاوه اهالی محلی میل و رغبت بیشتری به رعایت بهداشت در محیط پیدا کرده‌اند. اینها همه از اثرات مثبت جریان گردشگری در روستا مخصوصا با توجه به نقش خانه‌های محلی در روستای شیب دراز و مطابق تعاریف عالیه توسعه پایدار نهفته در مفهوم ارزشی اکوتوریسم است.
*مدیر پروژه اکوتوریسم در روستای شیب دراز