قشم، فرصتی برای توسعه اقتصادی و گردشگری

دکتر محمد عزیزی* قشم با منابع فراوان دریایی، هوایی، اقلیمی، تاریخی و مردمانی مهربان، آرام و میهمان نواز نیاز مبرمی به عمران و آبادانی واقعی و بنیادی دارد. قشم با فرهنگ سنتی و مردمانی پاک و بی‌ریا در انتظار آمد و شد پرحجم گردشگران، تجار، سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی داخلی، مناطق حاشیه خلیج فارس، اقیانوس هند، آسیای میانه و ماورای قفقاز است. این جزیره با وسعت ۱۵۰۰ کیلومترمربع (۱/۰ درصد مساحت کشور) و ۲۶۰ کیلومتر ساحل (حدود یک درصد طول سواحل آبی کشور) و بیش از یکصد هزار نفر جمعیت، به راحتی می‌تواند با بهره‌گیری از اصول صحیح آمایش سرزمین و توسعه پایدار، سالانه پذیرای بیش از ۳ تا ۴ میلیون نفر مسافر داخلی و هزاران مسافر خارجی از منطقه آسیای میانه، حاشیه دریای خزر، ارمنستان و گرجستان در فصول پاییز و زمستان به‌صورت بازدید روزانه، ترانزیت و اقامت شبانه یا چند روزه باشد. آمایش حمل و نقل و گردشگری جزیره قشم نیاز به توجه جدی و عمیق به ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی و فنی- مهندسی دارد. بنابراین در گام اول کسب مجوز مقامات و ارگان‌های ذی‌مدخل در امر توسعه و مدرنیزه کردن قشم و جزایر اطراف بااهمیت به نظر می‌رسد؛ کمااینکه در کنار این کسب مجوز تامین اعتبار تقریبا ۵۰۰۰ میلیارد تومان (که فقط ۱۲۵ میلیارد تومان برای ساخت و توسعه تاسیسات اقامتی هزینه خواهد شد) ضروری است. در گام دوم گنجانیدن طرح‌های عمرانی قشم و جزایر اطراف آن در برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور (بخش راه و ترابری، گردشگری و میراث فرهنگی، و انرژی) اجتناب‌ناپذیر است. زیرا رها کردن قشم به حال خود به بهانه «منطقه آزاد و ویژه اقتصادی» بودن، هرگز نمی‌تواند پاسخگوی منابع مالی سنگین مورد نیاز و درازمدت قشم باشد و فقط می‌توان از محل درآمد ناچیز جاری و با جلب مشارکت بخش خصوصی با آماده کردن بستر جذب سرمایه، بخشی از کمبودهای مالی موجود را برطرف کرد. نقش حمل‌ونقل در توسعه قشم توسعه حمل‌ونقل مسافر و کالا، می‌تواند زمینه‌ساز و کلید توسعه اقتصادی، گردشگری، تجاری، فرهنگی و اجتماعی باشد و در ابعاد جزئی‌تر رشد تولیدات داخلی، اشتغال، رفاه، شادابی اجتماعی و رونق اقتصادی به همراه خواهد داشت. با ارتقای سطح خدمات حمل‌و‌نقل و گردشگری مانند برقراری سرویس‌های متعدد و مدرن رورو، بارج و LANDING CRAFT (که برای جابه‌جایی وسایل نقلیه، ماشین‌آلات، مواد و مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد)، قایق‌های تفریحی (برای جابه‌جایی مسافر و وسایل نقلیه همراه آنان) و ساخت تدریجی تاسیسات اقامتی و تفریحی (هتل، متل، تجهیزات اسکی روی آب، جت اسکی و قایقرانی)، تسهیلات ورزشی (والیبال ساحلی، اسب سواری، شترسواری، دوچرخه سواری، ماهیگیری، غواصی و شنا) می‌توان منابع بالقوه و بکر قشم را به تدریج بارور کرد. البته توفیق این فرآیند نیاز به عزم و اراده ملی، اعمال سیاست آزاد اقتصادی، مقررات‌زدایی، حمایت همه‌جانبه دولت محترم درخصوص گسترش تسهیلات حمل‌ونقل وسیع دریایی، هوایی و زمینی- دریایی با نگاهی عالمانه، یکپارچه، ایمن، ارزان و به‌کارگیری نیروی انسانی متخصص و کارآمد دارد؛ وگرنه اعمال فعالیت‌های تبلیغاتی صرف، بدون توجه به فرآیند توسعه و بهبود عرضه و ارتقای سطح تولید و محصول در کلیه زیربخش‌های اقتصادی چندان ثمربخش نخواهد بود. تحولات عمرانی ۲۵ سال اخیر حاکی از آن است که ظاهرا اغلب مدیران و مسوولان منطقه آزاد قشم، دوستدار توسعه قشم بوده‌اند ولی نتوانسته‌اند پروژه‌های بزرگ و تاثیرگذار زیربنایی (همچون پل بزرگ خلیج فارس، ساخت سیستم آب و برق‌رسانی، مخابرات، برقراری نظام حمل‌ونقل پیشرفته، هتل‌سازی برای ۴۰۰ هزار نفر گردشگر اقامتی و ۳ میلیون نفر جمعیت با اقامت موقت و بازدید روزانه و گذری) را به گونه‌ای که درخور این جزیره باشد عملی سازد. داشته‌های جزیره باید به این عنایت داشت که تاکنون اقدامات مثبت و دستاوردهای بسیاری در قشم صورت گرفته است؛ ساخت فرودگاه و پایانه هوایی جدید قشم در شیب دراز، ساخت و بهسازی نسبی تعدادی از اسکله‌ها و تقویت ناوگان مسافربری، فعال کردن گمرک لافت و پل و راه‌اندازی سرویس LANDING CRAFT برای حمل بار و مسافر و اتومبیل، نصب دستگاه آب‌شیرین‌کن و شبکه توزیع آب، شبکه انتقال برق، شبکه مخابرات، ساخت و تعریض فضای سبز خیابان‌ها و بلوارها، بزرگراه نیمه‌کاره قشم- درگهان- لافت (بزرگراه ساحل شمالی قشم)، ساخت مجتمع ۲۲ واحدی و ساختمان‌های ضمیمه، ساخت تاسیسات اقامتی در پلاژسیمین و هتل‌های متعدد، ساخت و اصلاح جاده‌های قشم توسط وزارت جهاد سازندگی و وزارت راه‌وترابری از محل اعتبارات جهاد و مناطق مرزی کشور، ساخت بیمارستان نیمه‌کاره و مرکز پزشکی خلیج‌فارس، ایجاد مراکز خرید توسط بخش خصوصی بخشی از اقداماتی است که قشم را به سوی توسعه سوق می‌دهد. اما آیا این جزیره کاملا توسعه یافته است؟ چرا قشم توسعه‌یافته نیست؟ اگر با دید کلان و مستقل به قضیه نگاه کنیم، علل اصلی عقب‌ماندگی و ناکامی‌های اقتصادی و عمرانی قشم را می‌توان اینگونه عنوان کرد: ۱- سنتی و توسعه نیافته بودن سیستم حمل‌و‌نقل قشم در ارتباط با مناطق اطراف نظیر ارتباطات دریایی قشم- بندرعباس، قشم -پل، قشم- بندر خمیر یا اسکله درگهان، اسکله بهمن، سنگی، سوزا، صلخ، لافت و با سرزمین مادر. ۲- نبود طرح مصوب و یکپارچه برای توسعه و عمران بخش راه و ترابری، مخابرات، آب، برق و صنایع قشم در چارچوب برنامه عمرانی کشور یا غفلت طراحان و برنامه‌ریزان ذی‌ربط نسبت به گنجاندن طرح‌های زیربنایی موردنیاز قشم در برنامه کلان توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور. ۳- بارز نبودن حجم تقاضای بار و مسافر به واسطه کافی نبودن آهنگ رشد توسعه اقتصادی، تجاری، صنعتی و گردشگری. ۴- مداخلات متعدد و پراکنده بعضی از دستگاه‌های مختلف در امور جاری و عمرانی جزیره بدون هماهنگی با سازمان متولی امر (منطقه آزاد قشم). ۵- نازل بودن حجم منابع مالی و فنی موجود. ۶- روشن نبودن اهداف و سیاست‌های درازمدت دولت برای آمایش جزیره قشم و سایر جزایر کوچک اطراف آن. ۷- عدم شفافیت سیاست‌ها و شیوه‌های اجرایی کار درخصوص واگذاری برنامه‌ریزی‌شده زمین به فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذاران واجد شرایط برای تاسیسات صنعتی، بنگاه‌های اقتصادی و خدماتی مختلف. ۸- ناکافی بودن ظرفیت سیستم آبرسانی، برق، فاضلاب، مخابرات، بهداشت، حمل‌و‌نقل و... لذا اگر مقامات منطقه آزاد قشم اشتیاق و آمادگی لازم را داشته باشند، می‌توان با جلب همکاری و مشارکت مشاوران، بزرگان و صاحب‌نظران متخصص در عرصه حمل‌و‌نقل دریایی و هوایی، گردشگری و هتلداری کلیه ابعاد قضیه را جهت شناخت دقیق‌تر قابلیت‌ها سنجید و طرح توسعه عملی این جزیره را برای تقدیم به مقامات عالی کشور به‌منظور خروج از وضعیت لاک‌پشتی و کند موجود، تهیه و تدوین نمود. قشم پاک و زیبا نیاز به عنایت ویژه آحاد جامعه بزرگ ایران و دوستداران رشد و توسعه جزایر ایرانی خلیج فارس دارد. * معاون اسبق گردشگری و حمل و نقل سازمان منطقه آزاد قشم