«دنیای‌اقتصاد» الگوی مغولستان در رونق سبکی از توریسم روستایی را بررسی می‌کند
جاده مخصوص گردشگری عشایر
یک گروه از فعالان اصلی حوزه گردشگری عشایر به بررسی راهکارهای جذب توریسم عشایر با توجه به الگوی موفق گردشگری عشایری مغولستان پرداخته است. باوجود برخورداری عشایر ایران از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های گسترده در عرصه گردشگری، این نوع توریسم با چالش‌های مختلفی مواجه است که تاکنون مانع معرفی روشن و دقیق آن در ایران شده است. باتوجه به اینکه زندگی کوچ‌نشینی و عشایری تا به امروز تنها در چند کشور برقرار است و میل به طبیعت‌گردی و آشنایی با زندگی بدوی به‌ویژه از دوران شیوع کرونا موردتوجه بسیاری از گردشگران جهان قرار گرفته است و همچنین زندگی عشایری در ایران با توجه به تنوع فرهنگی و مکانی در سراسر کشور جذابیت‌های بیشتر و گسترده‌تری را برای گردشگران خارجی خواهد داشت، فرصت مناسبی برای فعالان این عرصه به‌وجود آمده تا با مرتفع کردن چالش‌ها و رفع ظرفیت‌های عشایری به جامعه جهانی و استفاده از ابزارهای کارآمد همچون برگزاری جشنواره‌ها یا فستیوال‌های بین‌المللی به رشد و توسعه بازار گردشگری عشایر، افزایش اشتغال‌زایی، درآمدزایی و ارزآوری و نشر فرهنگ و هنر ایرانی بپردازند.
حفظ بسیاری از فرهنگ‌ها و خرده‌فرهنگ‌های عشایر ایران در دوران مدرن امروز فرصت مناسبی را برای آینده روشن گردشگری فرهنگی ایران ایجاد خواهد کرد و باتوجه به‌وجود طوایف مختلف عشایری ایران و برخورداری از فرهنگ غنی و دست‌نخورده، ایران را در زمره بالاترین ظرفیت‌های گردشگری عشایر در جهان قرار داده است. وجود آیین‌ها و برگزاری مراسم‌های مختلف همچون مراسم پیرشالیار در کردستان، جشنواره تنبورنوازی در روستای بانزلان، جشنواره اسب برتر در قوشان (کلاله)، مراسم بیل‌گردانی و لایروبی قنات، جشن نخل خرما، مراسم عروسی محلی در گوشه و کنار ایران، عزاداری‌ها و سایر رسوم مذهبی و بسیاری از اتفاقات فرهنگی دیگر جذابیت‌های بسیاری را برای گردشگران سراسر دنیا ایجاد خواهد کرد که با برگزاری جشنواره‌ها و فستیوالها می‌توان گردشگران بسیاری را برای تماشای این مراسم‌ها و مسابقات جذب کرد. شاید بتوان مغولستان را یکی از موفق‌ترین کشورها در عرصه توریسم عشایر به‌شمار آورد که توانسته با برندینگ گردشگری عشایر از ظرفیت‌های فرهنگ عشایر خود برای جذب گردشگر استفاده کند. سالانه حدود 250 هزار گردشگر خارجی به این کشور سفر می‌کنند که نیمی از آنها تجربه کوتاه یا بلند شرکت در تورها و اقامت در عشایر را دارند. در مغولستان سالانه بیش از 50 فستیوال عشایر همچون برگزاری مراسم سال نو و نوروز، جشنواره یخ، جشنواره یاک، جشنواره هزار شتر، جشنواره موتورسیکلت و موسیقی، ماراتن صحرای گبی، جشنواره نادام، جشنواره ملی لباس مغولستان و... برگزار می‌شود. نادام مهم‌ترین فستیوال در این کشور محسوب می‌شود که سالانه بیش از 12هزار توریست برای مشاهده و بازدید از این فستیوال به این کشور سفر می‌کنند. در این فستیوال مسابقات کشتی، بزکشی و شکار با عقاب به‌عنوان رسوم دیرینه عشایر مغولستان به اجرا درمی‌آید. برخی از این جشنواره‌ها توسط آژانس‌های گردشگری و برخی به‌صورت خودگردان برگزار می‌شود که این امر ناشی از حمایت‌ها و فراهم آوردن شرایط و امکانات اولیه توسط دولت و نهادهای متولی گردشگری عشایری است. توفیق این کشور در گردشگری عشایر را می‌توان در دو دلیل بررسی کرد. نخست اینکه جشنواره‌ها در طول سال پخش شده و گردشگران در هر زمانی از سال یک عامل محرک برای سفر به مغولستان دارند و دیگر آنکه اکثر فستیوالها بیش از دو روز برگزار می‌شوند که این امر منجر به ماندن گردشگر در یک محل و کسب درآمدهای ناشی از اقامت آنان برای بازار گردشگری منطقه می‌شود. باتوجه به تجربه سایر کشورها در برگزاری فستیوالها در جهت جذب گردشگر، ایران نیز به‌دلیل برخورداری از زیست‌بوم‌های عشایر اعم از جلگه‌ای و کوهستانی و داشتن ویژگی‌های خاص فرهنگی- اجتماعی، آداب و رسوم و چشم‌اندازهای زیبای طبیعی پتانسیل لازم برای جذب توریست را دارد. عشایر ایران در مناطق مختلفی در کشور پراکنده هستند. این پراکندگی جغرافیایی و اقلیمی باعث شده تا فرهنگ، گویش، آداب‌ورسوم، پوشش و حتی نوع کوچ (عمودی و افقی) در هر گروه کوچ‌نشینی متفاوت باشد و با توجه به تنوع و گوناگونی جامعه عشایر ایران، موجبات پویایی گردشگری عشایری فراهم شود. برگزاری جشنواره‌ها و فستیوالها در ایران می‌تواند با موضوعات و شکل‌های گوناگونی همچون برگزاری مسابقات اسب‌سواری، برگزاری آیین‌های محلی و قومی، اجرای بازی‌های بومی، اجرای برنامه‌های ادبی، معرفی صنایع دستی عشایر، نشان دادن زندگی روزمره عشایر، معرفی غذاهای محلی و بازدید کوچ عشایر انجام شود که هرکدام از این 8 موضوع با جذابیت‌های بسیاری همراه است که می‌تواند گردشگران بسیاری را به خود جذب کند.
بررسی‌های گروه فعال گردشگری عشایر نشان می‌دهد برای معرفی گردشگری عشایر و برگزاری فستیوالها باید اقدامات گسترده‌ای صورت گیرد که در مرحله نخست باید به تبلیغات و بازاریابی جشنواره‌ها پرداخته شود که برای تحقق آن باید برنامه بازاریابی مناسبی را تدوین کرده و اقداماتی همچون ایجاد وب‌سایت برای ثبت نام و معرفی فستیوال و ایجاد صفحه فستیوال در شبکه‌های اجتماعی، تهیه محتوای مرتبط (متن، عکس و فیلم) برای تبلیغ در شبکه‌های اجتماعی، دعوت از اینفلوئنسر‌های حوزه سفر برای حضور و تبلیغ، تهیه بروشور و تبلیغات فیزیکی، استفاده از ظرفیت رایزنان فرهنگی و سفارتخانه‌ها، همکاری آژانس‌های گردشگری برای قرار دادن پکیج تور نمایشگاه‌ها در برنامه سفر به مشتریان و جذب نیروی کار داوطلبی در یک ماه منتهی به فستیوال با هدف جذب بیشتر مخاطبان انجام دهند. حضور نیروهای کار داوطلب از مزایای متعددی چون گسترش شبکه ارتباطی، تولید محتوای نزدیک به ذائقه مشتریان، پیشنهادهایی برای بهبود کار در جهت تامین سلایق مشتریان و اعتمادپذیری بیشتر پروژه برای مخاطبان برخوردار است که این امر می‌تواند به ایجاد یک کسب‌وکار نوپا یا یک فستیوال نوپدید منجر شود. همچنین برخی از جوانان اروپایی اهل سفر به‌دلیل شرایط مالی و روحیه ایده‌آل‌گرایانه خود به‌دنبال فرصت‌هایی هستند تا علاوه بر کاهش هزینه‌های سفر خود، اثرات مثبتی در صنعت گردشگری کشور میزبان داشته باشند. از دیگر اقدامات لازم در جهت توسعه گردشگری عشایر ایمن‌سازی مسیر و آماده کردن عشایر و روستاهای طوایفی جهت میزبانی از گردشگران خارجی است که این امر با آموزش زبان، نحوه برخورد با توریست و اصول میزبانی در منزل صورت می‌گیرد.
اگرچه برگزاری فستیوالها برای بانیان آن هزینه‌های بسیاری خواهد داشت اما امکان جبران هزینه‌ها از محل درآمد جذب گردشگران وجود دارد که فروش تور توسط آژانس‌های مسافرتی، مهم‌ترین راه کسب درآمد از محل برگزاری فستیوال عشایر به‌شمار می‌رود. این امر علاوه بر کسب درآمد برای کسب وکارهای برگزار‌کننده، منبع درآمدزایی برای جوامع محلی و عشایر محسوب می‌شود. و البته مهم‌ترین مسیر توسعه گردشگری عشایر در ایران حمایت دولت از فعالان این عرصه و همکاری با بخش‌های خصوصی است که دولت با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و ارائه تسهیلات و شرایط لازم و اولیه می‌تواند بازار گردشگری ایران و به‌ویژه بخش گردشگری عشایر را به توسعه پایدار برساند که این امر با اتخاذ رویکردی بلندمدت امکان‌پذیر است و باید شرایط برگزاری جشنواره‌ها و تورهای گردشگری عشایر را نه برای کوتاه‌مدت بلکه هرساله فراهم کرد. با توجه به اینکه یکی از راه‌های توسعه گردشگری پایدار، ترویج گردشگری آهسته است و امروزه مخاطبان بسیاری دارد می‌تواند گزینه مناسبی برای توسعه گردشگری روستایی و عشایر در ایران باشد. گردشگری آهسته به سبکی از گردشگری گفته می‌شود که توریست به‌جای بازدید از حداکثر تعداد نقاط توریستی در کوتاه‌ترین زمان ممکن که اثرات منفی بسیاری بر محیط‌زیست و جامعه محلی دارد، مدت زمان بیشتری را صرف بازدید از یک محدوده کوچک می‌کنند و برای جابه‌جایی از دوچرخه و قطار استفاده می‌کنند. این سبک گردشگری بسیار کم‌استرس‌تر و نزدیک‌تر به طبیعت است.
