کشورها در بحران کرونا چگونه برای شهروندان خود «فرصت سفر» ایجاد می‌کنند؟
نسل جدید تعطیلات آخرهفته
بازار گردشگری جهان به‌منظور تقویت، راه‌اندازی مجدد و بهبود این بخش پس از بحران بیماری کووید-۱۹ به سفرهای داخلی روی آورده است و ترویج گردشگری داخلی از طریق اجرای نسل جدید تعطیلات آخر هفته، اولین گام برای بازیابی بازار گردشگری است. هر چند نخستین گام نجات بازار گردشگری ایران نیز برای خروج از کمای توریسم و رسیدن به تعطیلی کامل این بخش، ارتقای بازار گردشگری داخلی و تشویق و ترویج مردم به سفرهای ایمن داخلی و نزدیک است. اما به دلیل آنکه «زمان مناسب» برای سفرهای منظم در کشورمان وجود ندارد (خلأ آخر هفته دو روزه)، عملا هنوز شرایط برای احیای این بازار فراهم نشده است. کشورها از تعطیلات آخر هفته دوروزه در عصر کرونا جلوتر آمده‌اند و آخر هفته سه روزه در این ایام را پیگیری می‌کنند.
بسیاری از کشورهای جهان با شروع کاهش محدودیت‌های سفر در فصل تابستان، گردشگری داخلی را در اولویت قرار داده و اقدامات لازم را برای ارتقای سفر در کشورهای خود آماده و اتخاذ کرده‌اند. هدف اصلی چنین اقداماتی تقویت سفرهای داخلی و بازیابی بخش گردشگری است. براین اساس کشورها دو شیوه راهبردی «مشوق‌های مالی» و «بازاریابی و تبلیغات» را در کنار طراحی نسل جدید تعطیلات آخرهفته برای بازگشت بازار توریسم داخلی به حالت طبیعی (قبل از کرونا) درنظر گرفته‌اند و بر محصولات خاص عمدتا سفرهای طبیعت‌گردی (اکوتوریسم)، فعالیت در هوای آزاد و دور از مناطق متراکم، سفرهای ماجراجویی و گردشگری فرهنگی، غذایی و روستایی تمرکز کرده‌اند.
به گزارش «دنیای اقتصاد» به‌‌رغم توجه ویژه مقاصد برتر گردشگری جهان به ارتقای گردشگری داخلی خود در این بحران کرونا و جایگزینی موقت با ورود توریستهای خارجی به منظور نجات بازار گردشگری و بازیابی و رونق دوباره مشاغل، به‌نظر می‌آید که متولیان گردشگری و دولت در کشورمان از توجه به این بخش غافل مانده و همچنان تنها راه نجات بازار گردشگری ایران را ارتقا و بازیابی گردشگری بین‌المللی و جذب توریستهای خارجی می‌دانند که بتوانند از این محل به جبران خسارت‌های مالی و ارزآوری بپردازند که در واقع جایگزین درآمدهای نفتی ایران باشد. پیش از همه‌گیری کرونا نیز بازار گردشگری کشور باتوجه به شرایط سیاسی و اقتصادی حاکم به‌ویژه از آذر ۹۸ روند نزولی در پیش گرفته و تقریبا بازار توریست خارجی خود را از دست داده بود. شاید بتوان از عمده دلایل آسیب مداوم به بازار گردشگری ایران با هر رویداد بین‌المللی را عدم توجه به گردشگری داخلی و وابستگی این بازار به ورود توریستهای خارجی دانست. این در حالی است که براساس بررسی‌های سازمان جهانی گردشگری سهم گردشگری داخلی از کل بازار توریسم ایران حدود ۹۰ درصد است. اما همین سهم در کشورهای توریستی بالای ۹۸ درصد است. مقامات بازار گردشگری کشورمان تصور می‌کنند در کشورهای توریستی، این توریست خارجی است که موتور بازار را به جریان انداخته است اما در واقعیت، توریستهای داخلی در هر کشوری می‌توانند سرنوشت آن بازار را تعیین کنند. بحران کرونا می‌تواند فرصت مناسبی برای متولیان گردشگری دولت باشد که به‌منظور جبران خسارت‌های وارد شده بر این بخش و بازیابی مشاغل به ارتقا و رونق بازار گردشگری داخلی بپردازند که این امر می‌تواند با ایجاد مشوق‌های مالی و تبلیغات گسترده در جهت سفرهای ایمن صورت گیرد. با ارتقای سفرهای در استطاعت شهروندان و ایجاد بازار رقابتی بین فعالان و مشاغل در عرصه توریسم با الگویابی و استفاده از راهبردهای دیگر کشورها می‌توان ضمن خروج از کمای توریسم به تقویت و توسعه گردشگری داخلی به‌عنوان اولویت مهم در بازار گردشگری پرداخت.
از ماه ژوئن (خرداد)، محدودیت‌های سفر در بسیاری از کشورها به‌طور جزئی یا کامل کاهش یافته یا برداشته شده و این امر منجر به شروع تدریجی گردشگری شده است و باتوجه به اولویت گردشگری داخلی بسیاری از دولت‌ها در سراسر جهان درحال توسعه و اجرای راهبردهای جدید با هدف ارتقای سفرهای داخلی و بازیابی بخش گردشگری هستند. این راهبردها در پنج روش ابتکاری مشوق‌های مالی، بازاریابی و تبلیغات، توسعه محصولات، هوش بازار و ظرفیت‌سازی و آموزش به اجرا درآمده است که دو راهبرد مشوق‌های مالی و بازاریابی و تبلیغات مهم‌ترین و پرطرفدارترین شیوه بهکارگیری محسوب می‌شود.
مشوق‌های مالی متداول‌ترین برنامه اتخاذشده کشورها برای ایجاد تحرک گردشگری داخلی است. این مشوق‌ها به سه شیوه ارائه کوپن سفر (یارانه مستقیم) برای ساکنان کشور به‌منظور گذراندن در موسسات گردشگری داخلی، کاهش مالیات ارزش‌افزوده پروازهای داخلی و سایر خدمات گردشگری و البته تعطیلات آخر هفته طولانی (بیش از دو روز) صورت گرفته است. به‌طور کلی این برنامه‌ها با هدف ارتقای گردشگری داخلی و ایجاد محرک برای نقدینگی مشاغل گردشگری به‌ویژه شرکت‌های متوسط و کوچک، ارتقای اشتغال و حمایت از اقتصادهای محلی انجام می‌شود. برخی از کشورها با افزایش فصل گردشگری و برخی با ایجاد شرایط سفر برای خانوارهای کم‌درآمد اقدام به بازیابی گردشگری داخلی و مشاغل کرده‌اند. شکل این اقدامات در مناطق مختلف متفاوت است، کوپن‌ها و مشوق‌های مالی بیشتر در اروپا و آسیا و اقیانوسیه به‌کار گرفته می‌شود در حالی که بهکارگیری شیوه «آخر هفته‌های طولانی» در منطقه آمریکا قابل مشاهده است. کشورهای یونان، ایتالیا، ایسلند، رومانی، صربستان، اسلوونی، لهستان، دانمارک، مالزی، تایلند، ماکائو و کره‌جنوبی به ارائه یارانه‌ها و کوپن‌های گردشگری به شهروندان خود یا به شکل پرداخت مالی یا تخفیف در سفر و هتل‌ها اقدام کرده‌اند. مجارستان و ترکیه نیز با کاهش مالیات ارزش افزوده اقدام به تشویق مردم خود به سفرهای داخلی کرده‌اند. مکزیک، کاستاریکا و نیوزیلند نیز با طولانی کردن تعطیلات آخر هفته به ارتقای گردشگری داخلی خود پرداخته‌اند.
دولت مکزیک با تاکید بر اهمیت گردشگری داخلی، که ۸۲ درصد از کل بازار گردشگری را دربرمی‌گیرد با ارائه مبلغ ۱۴۲ میلیون دلار به منظور تشویق گردشگری داخلی تعطیلات آخر هفته طولانی را در پیش گرفته است. کاستاریکا قانونی را تصویب کرد که تمام تعطیلات سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ را به روزهای دوشنبه منتقل کند تا شهروندان برای سفر به داخل کشور در تعطیلات آخر هفته طولانی و تمدید اقامت خود در مقاصد گردشگری در سراسر کشور اقدام کنند و به فعالیت مجدد بخش‌های گردشگری کمک کند.
نیوزیلند نیز تعطیلات آخر هفته طولانی یا افزودن تعطیلات را به‌عنوان اقدامی برای تقویت و ترویج گردشگری داخلی درنظر گرفته است.
به این ترتیب یکی از اقدامات بسیار مهم و کاربردی در ارتقای گردشگری داخلی ایران استفاده از نسل جدید تعطیلات آخر هفته است. با افزایش تعطیلات آخر هفته به دو تا سه روز، امکان سفر خانوارهای ایرانی به مقاصد نزدیک به محیط خود یا مناطق دورتر در داخل کشور فراهم می‌شود. این بسته سفر می‌تواند علاوه بر تعطیلات آخر هفته به شکل ارائه یارانه‌های سفر به افراد کم درآمد یا تخفیفات در بخش‌های مختلف خدمات گردشگری مانند هتل‌ها اعطا شود.
همچنین بسیاری از کشورها همچون آرژانتین، کانادا، چین، کاستاریکا، دانمارک، فیجی، فنلاند، فرانسه، گرجستان، مجارستان، ایسلند، اردن، مالزی، مکزیک، مراکش، نیوزیلند، پرتغال، کره‌جنوبی، صربستان، اسلوونی، اسپانیا و اروگوئه برای تقویت سفرهای داخلی و بازیابی توریسم، استراتژی بازاریابی و تبلیغات را به اجرا درآورده‌اند. در بسیاری از کشورها به‌ویژه مقاصد پیشرو در بازار گردشگری، «توریسم داخلی» اولین گام برای شروع مجدد گردشگری و فعال‌سازی دوباره اقتصاد جهانگردی است که این امر در آینده بازاریابی و تبلیغات برای جذب مسافران خارجی را به‌دنبال خواهد داشت. در حال حاضر بیشتر کشورها به‌ویژه آمریکا و اسپانیا به راه‌اندازی کمپین‌های دعوت به سفرهای داخلی هستند که این کمپین‌ها با استفاده از سیستم‌های هوشمند، تبلیغات در رسانه‌های اجتماعی، تلویزیونی و رادیویی، ترویج مسابقات با ایجاد بسترهای جدید ارائه تجارب گردشگری و کمک به مشاغل انجام می‌شود. مقامات گردشگری در کشورها با استفاده از شیوه‌های تبلیغاتی جدید روی ارتقای سفر به مقاصد کمتر دیده شده همچون مناطق روستایی و طبیعی متمرکز شده‌اند و برخی نیز به برجسته کردن جاذبه‌ها و مقاصد محسوب پرداخته‌اند. همچنین برای ارتقای گردشگری داخلی برخی از مقامات کشورها از ابزارهای آنلاین برای ارائه اطلاعات درباره محدودیت سفر و اقدامات ایمنی مقصد استفاده کرده‌اند.
برخی از کشورها همچون کاستاریکا، پاراگوئه، مکزیک، پرو، آرژانتین، اردن و مجارستان نیز بر تولید و تقویت محصولات خاص برای ارتقای گردشگری داخلی متمرکز شده‌اند و عمدتا محصولات خود را برای سفر به طبیعت و فعالیت در هوای آزادی و به دور از مناطق متراکم همچون مناطق حفاظت شده طبیعی، ماجراجویی و اکوتوریسم، گردشگری فرهنگی، غذایی و روستایی درنظر گرفته‌اند. همچنین برخی از کشورها افراد را به گردشگری شهری تشویق کرده‌اند.
از دیگر راهبردها در جهت ارتقای گردشگری داخلی در برخی از کشورها همچون پرو، فرانسه، کانادا، مجارستان، شیلی، پاراگوئه، فنلاند، ماکائو، کاستاریکا و کره‌جنوبی اقدامات مشترک تمامی فعالان گردشگری با مشارکت ذی‌نفعان دولتی در سطوح ملی و محلی و بخش خصوصی است. در بسیاری از کشورها متولیان گردشگری با سایر مقامات ملی همچون وزارت حمل‌ونقل، وزارت دارایی، فرهنگ و... همکاری کرده‌اند و با ارائه انواع مشوق‌ها برای بازیابی بازار توریسم تلاش می‌کنند. همچنین شهرداری‌ها نیز با تولید محصولات جدید گردشگری هم‌سطح مقصد، سازگاری محصول با مقصد، بهبود زیرساخت‌ها و ارتقای بازاریابی داخلی به همکاری فعال با سازمان‌های گردشگری روی آورده‌اند.
برخی از کشورها همچون فیلیپین، پاراگوئه، آرژانتین و استرالیا نیز برای تعریف بهتر از استراتژی‌های بازاریابی خود، به پیش‌بینی و شناخت از بینش بازار گردشگری داخلی درباره رفتار و ترجیحات مسافران داخلی و روش‌های توسعه و ارتقای بهتر این بازار پرداخته‌اند. این امر می‌تواند با ایجاد یک نهاد برای ارزیابی کاهش محدودیت‌ها و اطلاع از بهکارگیری مناسب‌ترین و موثرترین استراتژی‌ها برای بازیابی گردشگری به‌ویژه از نظر تبلیغ و توسعه محصول است. در آرژانتین یک نهاد برای نظارت و ارزیابی گردشگری داخلی ایجاد شده است.
در نهایت اکثر کشورها همچون کاستاریکا، شیلی، استرالیا و پاراگوئه اقدامات گسترده‌ای را برای ارتقای ظرفیت‌سازی و آموزش دی‌نفعان گردشگری داخلی اتخاذ کرده‌اند که این شیوه‌های خلاقانه بیشتر در منطقه آمریکا به‌کار گرفته شده است. این امر در قالب آموزش‌های آنلاین ارائه شده سازمان‌های مرتبط با گردشگری، وبینارها و سایر ابزارهای آموزشی آنلاین برای ارتقای مهارت‌های کارکنان و فعالان مستقیم با گردشگری داخلی، ایجاد محصولات جدید با هدف توسعه بازار داخلی، تقویت زنجیره بازاریابی با آژانس‌های مسافرتی ملی و محلی و بهره‌مندی از دانش فعالان گردشگری در جهت شناخت مقاصد ملی و محلی و کمک آنها برای ارائه تجارب خود صورت می‌گیرد.
