چالش‌های ارزیابی اثرات در مدیریت اکوتوریسم
در این میان نوع فعالیت گردشگری می‌تواند بر میزان و شدت اثرات تاثیر مستقیمی داشته باشد. به‌عنوان مثال، گردشگری تفریحی به‌طور عمده بر مردم و جامعه میزبان تاثیر گذاشته، در یک محدوده جغرافیایی مشخصی متمرکز و خدمات و امکاناتی نیز برحسب نیاز مشتریان به آنها عرضه می‌شود. حال اینکه اکوتوریسم از حیث اثرات تا حدود زیادی متفاوت از دیگر انواع گردشگری است که علت اصلی آن هم در ماهیت این نوع از گردشگری نهفته است. زیرا گردشگری که خواهان حضور در فعالیت‌های اکوتوریسم است، علاوه بر دریافت خدمات معمول، به نواحی طبیعی مختلفی در یک کشور یا منطقه سفر کرده و تجربه مواجهه با مردمان و فرهنگ بومی جامعه میزبان را نیز کسب می‌کند. گستردگی حوزه جابه‌جایی یک اکوتوریست، استفاده او از منابع طبیعی و برخورد او با مردمان بومی، به‌طور بالقوه می‌تواند واکنش‌ها و تاثیرات بیشتری به‌همراه داشته باشد. این نکته، ضرورت مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح در حوزه گردشگری و اکوتوریسم را برجسته می‌کند. متاسفانه توجه به ارزیابی و نظارت اثرات به‌عنوان یکی از اصول مدیریتی در بسیاری از حوزه‌های عملیاتی و اجرایی کشور ما مغفول مانده است. اما باید بدانیم عدم توجه به ارزیابی اثرات در مدیریت و برنامه‌ریزی توسعه گردشگری، علاوه براینکه موجب آهسته شدن فرآیند توسعه و افزایش هزینه‌ها می‌شود، می‌تواند خسارت‌های فراوانی به ساختارها و منابع اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی کشور وارد کند.
چهار حامی اکوتوریسم
دررابطه با فعالیت‌های اکوتوریسم، چهار گروه به‌واسطه ارتباط مستقیم با این نوع گردشگری و تاثیر پذیرفتن از آن، از تغییراتی که در راستای منافع آنان باشد حمایت می‌کنند:
۱- گردشگرانی که خواهان فاصله گرفتن از زندگی روزمره خود و کسب تجربیات متفاوت هستند.
۲- شرکت‌ها و فعالان اقتصادی گردشگری که درپی کسب منفعت مالی و تشویق گردشگران به دیدار از منطقه یا مقصد خاصی هستند.
۳- ساکنان بومی یک منطقه که ممکن است توسعه فعالیت‌های اکوتوریسم را فرصتی برای بهبود اوضاع زندگی خود و فرزندانشان قلمداد کنند؛ زیرا گردشگری می‌تواند از طریق ایجاد شغل، تنوع بخشیدن به اقتصاد منطقه و بهبود زیرساخت‌ها کیفیت زندگی آنها را ارتقا بخشد.
۴- فعالان محیط‌زیست که دغدغه حفاظت از طبیعت و گونه‌های در معرض انقراض را دارند؛ این گروه از ایجاد تغییر در نحوه تخصیص منابع در جهت حفاظت از محیط‌زیست و تغییر رویه سازمان‌ها و نهادهای مدیریتی حمایت می‌کنند.
به‌دلیل تفاوت در منافع و دیدگاه‌ها تغییراتی که هر یک از این گروه‌ها به‌دنبال آن هستند لزوما در راستای یکدیگر و موردپسند سایر گروه‌ها نیست. بنابراین نیاز است با ارزیابی دقیق اثرات و هزینه-فرصت‌ها حد میانی بین توقعات منطقی گروه‌های ذی‌نفع را درنظر گرفت. از طرفی، ارزیابی اثرات گردشگری نیز همواره با چالش‌هایی روبه‌رو بوده که از جمله آنها می‌توان به این موارد اشاره کرد:
۱- گوناگونی فعالیت‌ها و گروه‌های دخیل.
۲- تنوع محیط‌های جغرافیایی که فعالیت‌های گردشگری در آنجا اتفاق می‌افتد.
۳- تحرک و جابه‌جایی گردشگران که موجب می‌شود شاهد بروز اثرات در طول مسیر حرکتی آنان و همچنین در مقصد باشیم.
۴- اثرات فزاینده که هرکدام به‌صورت مجزا ممکن است چندان قابل توجه نباشند اما تجمیع آنها با یکدیگر می‌تواند موجب بروز اثرات قابل توجه شود.
حال این پرسش مطرح می‌شود که چه زمانی باید برای ارزیابی اثرات گردشگری اقدام کرد. پاسخ این است که، سه روش عمده برای این منظور پیشنهاد می‌شود؛ ارزیابی اثرات پس از اجرای پروژه، ارزیابی و نظارت در حین اجرای پروژه، پیش از اجرای پروژه از طریق شبیه‌سازی. هریک از شیوه‌های ذکر شده از جنبه صرف هزینه، زمان و نتایجی که ارائه می‌کنند با دیگری متفاوت بوده و کاربردهای متفاوتی نیز در عرصه مدیریتی دارند. با وجود این، به‌هر میزان که شناخت، دانش و تجربه ما از مقوله گردشگری بیشتر باشد و زمینه‌های بروز اثرات به‌طور دقیق شناسایی شوند به همان میزان، داده‌ها و نتایج ارزشمندتری حاصل خواهد شد. ضمن اینکه به‌دلیل طیف گسترده اثرات گردشگری نیاز است کارشناسانی از سایر حوزه‌ها نیز بر روند ارزیابی اثرات نظارت داشته باشند تا به این ترتیب بتوان نگاه دقیق‌تری به عوامل و زمینه‌های بروز اثرات داشت.
همچنین باید به این نکته توجه داشت که فرآیند ارزیابی اثرات گردشگری، به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از روند توسعه پایدار، یک فرآیند پیوسته است؛ به این معنا که صرف‌نظر از اتخاذ یکی از شیوه‌های ذکر شده ارزیابی و نظارت فعالیت‌ها باید درطول فواصل مشخصی تکرار شود تا فرصت شناسایی و مدیریت آسیب‌ها پیش از بحرانی شدن شرایط در اختیار مدیران و سیاست‌گذاران قرار گیرد. از سویی، تحقیقات انجام شده بر چرخه‌های گردشگری نشان داده است اثرات گردشگری در یک مقصد در طول زمان دچار تغییر می‌شوند، همان‌طور که گردشگران و مردمان جامعه میزبان باگذشت زمان دچار تغییر و تحول می‌شوند و این دلیل دیگری است برای انجام ارزیابی پیوسته روی فعالیت‌های گردشگری.
ارسال نظر