۱- فردی یا خانوادگی؛ بر مبنای کوچک مقیاس بودن که اغلب در خانه یا نزدیک به خانه با سرمایه‌ای محدود و اغلب با تکیه بر نیروی کار خود و خانواده فعالیت می‌کند.

۲- شرکت کوچک؛ با حدود ۲۵ کارمند که معمولا یک خانواده با تعداد کمی از افراد محلی آن را مدیریت می‌کنند. اعضای این شرکت به منطقه خود وفادارند و از نیروهای محلی استفاده می‌کنند.

۳- شرکت‌های بزرگ؛ این شرکت‌ها دارای امکانات چندگانه‌اند، لزوما همیشه در یک منطقه‌ خاص قرار ندارند، ممکن است کارکنان خود را از بیرون منطقه استخدام کنند، اغلب بسیار حرفه‌ای و به خوبی از انتظارات گردشگری مطلعند و منابع لازم را برای تامین تقاضای بازار به‌کار می‌گیرند. برای جلب مشارکت جوامع بومی، به‌ویژه زنان در صنعت گردشگری، لازم است به گردشگری با مقیاس کوچک توجه کافی شود. در این جنبه از گردشگری اغلب به کسب و کارهای کوچک و وابسته به نوآوری برای ایجاد یا توسعه محصولات جدید تمرکز می‌شود.

به همین دلیل نقش کارآفرینان در توسعه این نوع از کسب‌وکارها، برای برقراری رفاه اجتماعی و اقتصادی جوامع بومی حائز اهمیت است. گردشگری روستایی به عنوان یکی از جذاب‌ترین زمینه‌ها برای جلب مشارکت زنان روستایی و ابزاری که قابلیت آن را دارد تا فعالیت‌های آنها را در اقتصاد محلی ملموس سازد، اهمیت پیدا می‌کند. به اعتقاد پژوهشگران این حوزه، از مشخصه‌های اقتصاد گردشگری در نواحی روستایی، بنگاه‌های کوچک مقیاس و انعطاف‌پذیر، مبتنی بر نیروی کار خانواده است که امکان مشارکت بیشتر را برای زنان فراهم می‌کند. زنان با ایفای نقش خود در جامعه و با راه‌اندازی اقامتگاه‌های کوچک و خانوادگی، مغازه‌های کوچک صنایع‌دستی، بافندگی، خرده‌فروشی، فروش سوغات محلی و محصولات کشاورزی می‌توانند در توسعه گردشگری مشارکت و در عین حال در کنار خانواده نیز حضور داشته باشند.

ایران یکی از کشورهای شناخته‌شده در حوزه صنایع‌دستی است، ولی در زمینه احیا، تولید و عرضه هنرهای بومی که به زندگی جوامع بومی روستایی- عشایری پیوند خورده، بسیار جوان است. در گذشته هنرهایی در جوامع بومی برای پاسخگویی به نیازهای زندگی رواج داشته که اکنون به‌دلیل جایگزینی محصولات کارخانه‌ای ارزان‌قیمت جایگاه گذشته خود را از دست داده‌اند. اما خوشبختانه گردشگری فرصتی را برای بازتولید و احیای این هنرهای بومی مهیا ساخته است. اکنون پروژه‌های کارآفرینی با تکیه بر فرهنگ بومی و حفاظت از منابع طبیعی در حال توسعه است. در چنین طرح‌هایی هنرهای روستایی عشایری کاربردهای تازه‌ای پیدا می‌کنند تا گردشگران و جوامع شهری نیز قادر باشند از آنها در زندگی شهری خود استفاده کنند. این طرح‌ها در تلاشند تا با ایجاد کمترین تغییر در اصالت، آنها را برای عرضه به گردشگران آماده سازند. یکی از این طرح‌ها «هنر بومی برای منابع طبیعی» است که در برخی پروژه‌های مرتبط با منابع طبیعی و محیط زیست در حال اجراست.

نمونه موردی

پروژه راه‌اندازی کسب‌وکار پایدار صنایع‌دستی با هدف حفاظت از منابع طبیعی- هنر بومی برای منابع طبیعی، درصدد است با تاکید بر صنایع‌دستی و هنرهای بومی منطقه، به اشتغال‌زایی برای جامعه محلی و به‌ویژه زنان پرداخته و از طریق ایجاد درآمدهای مکمل برای آنان، گامی در جهت بهبود شرایط زندگی این افراد بردارد. بنابراین وابستگی این جوامع به منابع طبیعی که بهره‌برداری یک سویه از آنها منجر به تخریب بی‌رویه منابع طبیعی خواهد شد، کاهش می‌یابد. از طرفی با جذب گردشگران علاقه‌مند به طبیعت و فرهنگ به این مناطق، زمینه برای توسعه اکوتوریسم و گردشگری پایدار مهیا می‌شود. این طرح بخشی از پروژه بین‌المللی ترسیب کربن محسوب می‌شود که با هدف احیای منابع طبیعی منطقه دشت حسین‌آباد با مشارکت گروه‌های توسعه روستایی در این منطقه در حال اجراست.

تدوین و عملیاتی کردن راهبرد تولید و بازاریابی محصولات بومی بخشی از برنامه پروژه ترسیب کربن محسوب می‌شود که در مسیر رسیدن به این هدف، پروژه هنر بومی برای منابع طبیعی از سال ۱۳۹۲ فعالیت خود را آغاز کرده است. مسوولان طرح بر این باورند که با تولید و عرضه هنرهای بومی منطقه می‌توان در درازمدت وابستگی جوامع را به منابع طبیعی کاهش داد و زمینه را برای کاهش تعداد دام در محدوده طرح فراهم ساخت. از طرفی تعامل میان تسهیلگران طرح، زنان روستایی و خریداران صنایع دستی می‌تواند به حفظ ارزش‌های طبیعی و فرهنگی و شناخت پتانسیل‌های بومی منطقه کمک کند.

از آنجا که در پروژه‌های مشارکتی همواره اعتماد به دانش بومی و استفاده از آن برای حل مشکلات تشویق می‌شود، این‌گونه پروژه‌ها در طول زمان به نتیجه مطلوب می‌رسند و نتایج خاص خود را دارند. در این طرح تلاش شده است تا آموزش‌ها از بیرون به درون نباشد و فرصت برای تولیدکنندگان فراهم شود تا با اختیار عمل، هنر و داشته‌های خود را شناسایی و عرضه کنند. شناسایی استعدادهای بومی، تشویق افراد به مشارکت و تقویت انگیزه در فعالیت‌های گروهی، جلب اعتماد آنان، ذائقه‌سازی در بازار، رسیدن به شیوه‌های تداوم و استمرار فعالیت و پایدار کردن آن و... از جمله اقداماتی است که با تلاش فراوان و بهره بردن از تجارب و تخصص‌‌های متنوع عملی می‌شود. در حال حاضر، برنامه گردشگری پایدار با تاکید بر مسیرهای گردشگری مبتنی بر هنرهای بومی در دست اجراست.