دنیای اقتصاد- امیر شاملویی: براساس آخرین گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری، مشارکت کلی اقتصادی بخش گردشگری ایران در تولید ناخالص داخلی کشور در سال ۲۰۱۶ به ۷/ ۷ درصد معادل با ۵/ ۳۱ میلیارد دلار رسید و تا سال ۲۰۲۷ نیز هر سال رشد ۳ درصدی را تجربه خواهد کرد. همچنین میزان کل اشتغال بخش گردشگری در کشور (با احتساب آثار غیرمستقیم و القایی) ۶/ ۱ میلیون نفر است که سالانه ۵/ ۱ درصد تا سال ۲۰۲۷ رشد خواهد داشت. این آمار البته پیش از این چندان قابل ملاحظه نبود. اما پس از روی کار آمدن دولت روحانی و با بهبود روابط سیاسی ایران با جهان روند ورود گردشگران بین‌المللی به ایران سرعت پیدا کرد. با این‌همه آمار منابع رسمی داخلی نشان می‌دهد تعداد گردشگران خارجی ایران در سال ۹۵ کاهش داشته است. حالا در آستانه روز جهانی گردشگری، کارشناسان معتقدند شعارهای توسعه‌خواهانه مسوولان کشور درباره گردشگری چندان هم عملی نشده و ایران هنوز نتوانسته از ظرفیت‌های خود بهترین بهره را ببرد. علاوه‌بر این به باور فعالان این حوزه، کمبود برخی زیرساخت‌ها گریبان‌گیر این توسعه شده است. این درحالی است که برخی کشورهای دیگر که وضعیت‌هایی مشابه ایران دارند، توانسته‌اند از گردشگری به نفع توسعه اقتصادی خود بهره‌گیرند.

مقایسه با همسایه شمال غربی

ترکیه یکی از این کشورها است که همواره به واسطه همسایگی و اشتراکات فرهنگی، با ایران مقایسه می‌شود. بخش سفر و گردشگری در این کشور پس از بخش ساخت‌وساز در رده دوم بخش‌های مشارکت‌کننده در اقتصاد ترکیه در سال ۲۰۱۶ قرار داشته است. اگر مشارکت مستقیم در تولید ناخالص داخلی را در نظر بگیریم، بخش سفر و گردشگری تقریبا سه برابر اندازه صنعت تولیدات مواد شیمیایی در ترکیه، ارزش افزوده ایجاد می‌‌کند. به‌طور کلی و با احتساب اثرات مستقیم، غیرمستقیم و القایی گردشگری، این بخش در سال ۲۰۱۶ حدود ۵/ ۱۲ درصد از تولید ناخالص داخلی ترکیه معادل ۸۸میلیارد دلار را به خود اختصاص می‌داد و البته باید به این مساله توجه کرد که در آن سال، گردشگری ترکیه با افت چشمگیر حدودا ۳۰ درصدی در گردشگران ورودی و درآمدهای ارزی آنان روبه‌رو بوده است وگرنه مشارکت بخش گردشگری در تولید ناخالص داخلی ترکیه از این نیز بیشتر بود.

این میزان از بخش خرده‌فروشی که ۴/ ۱۲ است نیز بزرگ‌تر است. از نظر میزان اشتغال، به‌طور کلی ۲/ ۲ میلیون نفر در سال ۲۰۱۶ در این کشور و در بخش گردشگری مشغول به‌کار بودند که این بخش را پس از کشاورزی، خرده‌فروشی و ساخت و ساز (با ۱/ ۸ درصد کل اشتغال ترکیه) در رده چهارم بخش‌های اشتغال‌زا در این کشور قرار می‌داد. میزان اشتغال مستقیم بخش سفر و گردشگری، به تنهایی حدود ۳ برابر بخش بانکداری و دو برابر بخش خودروسازی در این کشور اشتغال ایجاد کرده است. از سوی دیگر، به ازای هر شغلی که به‌طور مستقیم در بخش گردشگری ترکیه ایجاد می‌شود، بیش از ۳ شغل غیرمستقیم یا القایی ایجاد می‌شوند که ارتباطات قوی‌تری حتی نسبت به بخش خرده‌فروشی دارند. مشارکت مستقیم بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی ترکیه بین سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۶ حدود ۱۴۷درصد رشد کرده است؛ درحالی‌که کل اقتصاد این کشور ۵/ ۹۱درصد رشد کرده است.

پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۷ بخش سفر و گردشگری ترکیه سالانه ۹/ ۴ درصد رشد کند که پس از بخش بانکداری و همتراز با خدمات مالی، بیشترین رشد را در میان بخش‌های اقتصادی ترکیه خواهد داشت. این در حالی است که برآورد می‌شود کل اقتصاد ترکیه در یک دهه آینده هر ساله رشد ۱/ ۳ درصدی را تجربه کند. مالزی نیز در بخش گردشگری خود فعال بوده است. گردشگری این کشور در رتبه چهارم بخش‌های اقتصادی مختلف آن قرار دارد و کل آثار این بخش، ۷/ ۱۳ درصد از تولید ناخالص داخلی مالزی معادل با ۴۰ میلیارد دلار را در سال ۲۰۱۶ به خود اختصاص می‌داد. از نظر اشتغال نیز بخش سفر و گردشگری در مالزی به‌طور کلی ۷/ ۱ میلیون نفر را به‌کار مشغول کرده و با در بر گرفتن ۱۲ درصد از نیروی کار کل مالزی، در رتبه سوم بخش‌های مختلف اقتصادی این کشور پس از کشاورزی و خرده‌فروشی قرار می‌گیرد. پیش‌بینی می‌شود رشد گردشگری این کشور در فاصله سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۷ هر ساله ۲/ ۵ درصد رشد کند و با این میزان رشد پس از بخش‌های خرده‌فروشی و ساخت‌و‌ساز در رده سوم قرار دارد.

مقایسه با همسایه نفتی

کشور نفت‌خیز عربستان نیز در سال‌های اخیر سعی کرده از وابستگی خود به نفت بکاهد؛ کشوری که همه ساله با جذب گردشگران زیارتی توانسته عواید اقتصادی چشمگیری کسب کند. براساس گزارش‌های شورای جهانی سفر و گردشگری، بخش سفر و گردشگری ششمین بخشی است که در تولید ناخالص داخلی عربستان سعودی نقش دارد. پنج بخش پیش از گردشگری در این کشور، محصولات معدنی، ساخت‌و‌ساز، خدمات مالی، تولیدات شیمیایی و خرده‌فروشی هستند. بخش سفر و گردشگری ۱۰ درصد از اقتصاد عربستان معادل ۶۵میلیارد دلار را تشکیل می‌دهد و از نظر میزان اشتغال پس از بخش ساخت‌و‌ساز و خرده‌فروشی در رده سوم بخش‌های اقتصادی این کشور جای گرفته است. بخش سفر و گردشگری عربستان همچنین یک میلیون نفر را به خود مشغول کرده که ۷/ ۸ درصد از کل اشتغال این کشور را در بر می‌گیرد. عواید مستقیم گردشگری در این کشور در فاصله سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۶ رشدی در حدود ۳۸ درصد داشته و این در حالی است که کل اقتصاد آن ۸۸ درصد رشد کرده است. همچنین پیش‌بینی می‌شود گردشگری عربستان در فاصله سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۷ سالانه ۸/ ۳ درصد رشد کند که البته یکی از کمترین رشدها در بین سایر بخش‌های اقتصادی این کشور را دارد. البته تقریبا تمام جریان گردشگری عربستان سعودی را زائران تشکیل می‌دهند و سایر انواع گردشگری سهم کمی در این کشور دارند.

عیارسنجی اقتصاد گردشگری ایران