«تعطیلات دوروزه» در خوان آخر

هجوم و ازدحام مردم در مقاصد سنتی سفر طی روزهای گذشته، بار دیگر این نکته را یادآوری کرد که معادله ساماندهی تعطیلات در ایران، همچنان حل نشده است. مدت‌ها است که کشورهای جهان به دلایلی از جمله توسعه گردشگری داخلی و جلوگیری از اتلاف منابع، تعطیلات رسمی خود را ساماندهی کرده و حداقل دو روز را برای تعطیلات آخر هفته در نظر گرفته‌اند. به گفته مسوولان، رفع ابهام از آینده این طرح در ایران و در گام فعلی، نیازمند اقدام اساسی دولت است.

دنیای اقتصاد- نوید شکراللهی: تعطیلات دوروزه‌ای که سپری شد بار دیگر آلودگی، ترافیک، ازدحام و آسیب‌های جبران‌ناپذیری را برای مقاصد سنتی سفر در ایران، به‌خصوص شهرهای شمال کشور و جاده‌های منتهی به این شهرها رقم زد. کارشناسان علت این امر را نظام‌مند نبودن تعطیلات رسمی کشور، تمرکز سفرها بر تعطیلات مناسبتی و فقدان تعطیلات دوروزه در پایان هفته می‌دانند و بر همین اساس ساماندهی تعطیلات کشور از مطالبات جدی اقشار مختلف جامعه و فعالان اقتصادی ایران بوده؛ با این‌همه تصمیم‌گیری در این‌باره مدت‌ها است که در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. به گفته رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس، بازیگر اصلی در به سرانجام رساندن این طرح، دولت و نهایی شدن آن مستلزم اقدامات پخته و ارزیابی‌های همه‌جانبه است و این درحالی است که به اعتقاد او، زمینه‌ها برای تصویب لایحه‌ای درخور در این خصوص، در مجلس فراهم است. همچنین معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز از پیگیری این طرح در کمیسیون‌های مرتبط در دولت خبر می‌دهد.

سرانجام خوش تا پایان 96؟

اما حوالی اردیبهشت‌ماه امسال بود که زهرا احمدی‌پور، رئیس پیشین سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، با اظهار امیدواری از اینکه این موضوع در سال ۹۶ با نتیجه مثبت همراه شود، گفته بود: «ساماندهی تعطیلات کشور موضوعی است که از سوی سه دستگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان محیط‌زیست و وزارت آموزش و پرورش مورد اجماع قرار دارد.» وی با اعلام موافقت دولت با اجرای طرح تعطیلات دو روزه اعلام کرده بود: «اجرای این طرح می‌تواند برای رونق گردشگری ایران آثار مثبتی به همراه داشته باشد. سازمان میراث فرهنگی و همچنین سازمان محیط زیست به دنبال متوازن‌سازی سفر هستند و از این طرح حمایت می‌کنند؛ چراکه بستری برای بهره‌برداری هرچه بیشتر از ظرفیت‌های گردشگری کشور ایجاد می‌کند و با این اقدام گام بزرگی در راستای بهره‌مندی این صنعت در کشور برداشته خواهد شد.» احمدی‌پور افزوده بوده که توزیع تعطیلات سفر در کمیسیون‌های دولت بررسی خواهد شد و این در حالی بود که پیش از آن و در اواخر سال ۹۵، طرح مربوط به تعطیلات دوروزه در پایان هفته در کمیسیون اجتماعی مجلس به سرانجام نرسیده و فوریت طرح دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته در مجلس رد شده بود. پس از آن بود که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان محیط‌زیست و وزارت آموزش و پرورش تلاش سه‌جانبه‌ای را برای طرح ساماندهی تعطیلات و تصویب آن در مجلس آغاز کردند؛ تلاشی که گویا هنوز منتج به نتیجه نشده است.

تجربه جهانی

در ایران دو مورد تعطیلات عمده و ثابت وجود دارد؛ یک مورد تعطیلات نوروز و دیگری تعطیلات فصل تابستان که به تبع تعطیلی مدارس، دانشگاه‌ها و سایر نهادهای مشابه وجود دارند. قریب به اتفاق سایر تعطیلات که یک‌روزه و مناسبتی هستند، بر اساس تقویم قمری تعیین می‌شوند که به‌دلیل عدم انطباق آن بر تقویم شمسی، شکل گردشی به خود گرفته و جای ثابتی از ایام سال را به خود اختصاص نمی‌دهند. این مساله موجب می‌شود که امکان برنامه‌ریزی برای استفاده از تعطیلات برای مردم و همچنین نهادها و سازمان‌ها با معضلاتی روبه‌رو باشد.

به‌دلیل ماهیت گردشی این تعطیلات، در بسیاری از موارد پیش می‌آید که یک روز کاری بین دو یا چند روز تعطیل قرار بگیرد. این مساله موجب می‌شود که از یک طرف مردم در وضعیت مبهمی بین استفاده از تعطیلات و استراحت یا پرداختن به شغل و کار قرار بگیرند و از طرف دیگر کسب‌وکارها، نهادها و سیاست‌گذاران با چالش‌های جدی در برنامه‌ریزی‌های میان‌مدت و بلند‌مدت خود روبه‌رو شوند. برای مثال در کشور آلمان از ابتدا و در تقویم یک چاره مشخص برای این وضعیت اندیشیده شده است؛ در این کشور زمانی که یک روز کاری بین یک روز تعطیل هفتگی (شنبه یا یکشنبه) و یک روز تعطیل مناسبتی قرار گیرد، آن روز کاری به روزی تعطیل تبدیل می‌شود.

از سوی دیگر، تعطیلات آخر هفته نیز به‌صورت رسمی یک روزه است و تنها روز جمعه به عنوان آخرهفته ایرانی‌ها شناخته می‌شود که در قیاس با سایر کشورهای جهان در نوع خود بی‌همتاست. مدت‌ها است که کشورهای جهان به دلایل متنوع، که مشخص‌ترین آنها توسعه گردشگری بوده، دست به ساماندهی تعطیلات خود زده و حداقل دو روز را برای تعطیلات آخر هفته خود در نظر گرفته‌اند. به‌عنوان اثر اول، این تصمیم موجب می‌شود که مسافرت‌ها در معدود تعطیلات مناسبتی تجمیع نشوند و جابه‌جایی‌ها و سفرها قابل مدیریت و کنترل شوند. چندی پیش بود که لبنان نیز به این جرگه پیوست و روزهای کاری خود را از ۶ روز به ۵ روز کاهش داد و روزهای تعطیل رسمی خود را شنبه و یکشنبه اعلام کرد. با اصلاحات صورت گرفته کارمندان لبنانی به‌جای ۳۲ ساعت در هفته، ۳۵ ساعت و نیم کار می‌کنند اما در عوض آنها دو روز کامل تعطیل هستند.

چند سناریو برای ایران

در ایران اما، کارشناسان اعتقاد دارند با کاهش وقفه اداری در بهار و وقفه آموزشی در تابستان می‌توان تعطیلات آخر هفته را به دو روز افزایش داد و یک دوره ایام تعطیل در فصل زمستان ترتیب داد. آنها باور دارند این کار به مدیریت و ساماندهی ایام تعطیل در کشور منجر شده و از این طریق می‌توان به طیف گسترده نیازهای جامعه در ارتباط با گذراندن کمی و کیفی اوقات فراغت و استفاده از تعطیلات پاسخی مناسب داد. به بیان دیگر، این ارزیابی وجود دارد که به منظور کاهش اثرات منفی اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی موجود، تعطیلات باید در توزیع مکانی و زمانی خود متعادل شوند و این تعادل از طریق تعریف تعطیلات زمستانی، بازنگری در ایام تعطیل سالانه مذهبی و ملی و بازبینی در رابطه با ساعت کار سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی مختلف محقق خواهد شد.

انگیزه‌های داخلی

سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، سازمان محیط‌زیست و وزارت آموزش و پرورش سازمان‌هایی هستند که به اتفاق یکدیگر جهت ساماندهی تعطیلات و تصویب آن در مجلس دست به اقداماتی زده‌اند. انگیزه اصلی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برای ساماندهی تعطیلات و توزیع آن در طول ایام سال این است که ایرانی‌ها فرصت بیشتری برای گردشگری و بازدید از میراث‌فرهنگی کشور پیدا کنند. همچنین دو روزه بودن تعطیلات آخر هفته، امکان سفر را در بازه بیشتری از سال برای مردم ایجاد کرده و این امر اگر با برنامه‌ریزی همراه شود، به استفاده هرچه بیشتر از ظرفیت‌های هتل‌ها کمک خواهد کرد. همچنین دلایلی که عمده‌ترین آنها را می‌توان «آلودگی هوا» نام برد، انگیزه‌های لازم را برای ورود سازمان محیط‌زیست و وزارت آموزش و پرورش برای پیگیری طرح تعطیلات زمستانی مهیا کرده است؛ هرچند که به‌نظر می‌رسد تعطیلاتی مقطعی از این دست نتواند به تنهایی به بهبود مساله کمکی کند. درواقع طرح تعطیلات زمستانی می‌تواند مکملی برای تعطیلات دوروزه آخرهفته باشد که هم به کاهش آلودگی هوا در زمستان بینجامد و هم به سفرهای زمستانی خانوار کمک کند.

دولت؛ ایفاگر نقش اصلی

اما رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای‌اسلامی درباره آخرین تحولات و پیگیری‌های انجام‌شده درخصوص این طرح به خبرنگار «دنیای اقتصاد» گفت: «مرکز پژوهش‌های مجلس در بحث تعطیلات کلی کشور گزارش‌هایی تهیه کرده که به مجلس تقدیم شده است. مجلس نیز در بخش قوانین دست به اصلاحاتی زده و تلاش برای ساماندهی تعطیلات در مجلس آغاز شده است، اما اقدامات اساسی را دولت باید انجام دهد.» کاظم جلالی تصریح کرد: «بدون‌شک تعطیلات کشور نیازمند ساماندهی است اما نباید صرفا یک هدف را درنظر گرفت و به هر قیمتی آن را عملی کرد؛ حتی به بهای آنکه شرایط از حالتی که بوده، بدتر شود. مساله ۲ روزه شدن تعطیلات و ساماندهی تعطیلات سایر ایام سال، مساله ساده‌ای نیست و با پیچیدگی‌های بسیاری همراه بوده و ممکن است در معرض این تهدید قرار بگیرد، بنابراین تحقق این امر نیازمند آن است که دولت با پختگی و با استفاده از ابزارهای کارشناسی دقیق اقدام کند.»

نماینده مردم تهران در مجلس شورای‌اسلامی درباره شانس تصویب این طرح با آرای نمایندگان، در صورت مطرح‌شدن در صحن مجلس، تصریح کرد: «این مساله کاملا به راه‌حلی که دولت ارائه خواهد داد، بستگی دارد و نمی‌توان پیشاپیش در این رابطه اظهارنظر کرد. جزئیات طرح، مشخص‌کننده شانس تصویب آن است.» همچنین معاون گردشگری سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز با تاکید بر سیاست‌های پیشین این معاونت جهت پیگیری طرح ساماندهی تعطیلات کشور، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» خاطرنشان کرد: «تحقق این امر در حوزه گردشگری داخلی تاثیر بسزایی خواهد گذاشت. در حال‌حاضر یکی از مهم‌ترین مشکلات گردشگری داخلی کشور، متمرکز شدن گردشگری در مناطقی خاص و شاخص شدن آنها است؛ درحالی‌که بسیاری از مناطق پرظرفیت کشور از کمبود گردشگر رنج می‌برند.»

محمد محب‌خدایی افزود: «یکی از حوزه‌هایی که اخیرا در گردشگری ایجاد شده، بحث بوم‌گردی است که می‌تواند راه‌حل سازنده‌ای برای تمرکززدایی از برخی مناطق گردشگری باشد. برای مثال، اهالی تهران می‌توانند به‌جای مراجعه همیشگی به شمال کشور در ایام تعطیل، با طی مسافت کمتری به استان سمنان مراجعه و یک بوم‌گردی واقعی را تجربه کنند.» وی خاطرنشان کرد: «طرح ساماندهی تعطیلات در کمیسیون‌های مرتبط دولت مطرح است و معاونت گردشگری نیز تا به نتیجه رسیدن این طرح پیگیر آن خواهد بود.»

دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته مطالبه بخش بزرگی از جامعه و فعالان اقتصادی است. به باور کارشناسان این امر نه‌تنها موجب یک جهش در رونق صنعتی همچون گردشگری و توسعه آن خواهد شد، بلکه موجب جلوگیری از اتلاف منابع و صرفه‎‌جویی اقتصادی، حفاظت از محیط‌زیست، افزایش بهره‌وری و بهبود برنامه‌ریزی‌های بلندمدت سازمان‌ها و نهادها می‌شود. با این حال به‌نظر می‌رسد که هم در مجلس و هم در دولت این طرح به صورتی کم‌رمق در حال پیگیری بوده و در کوتاه‌مدت تصمیم مهمی در این زمینه اتخاذ نشود. فعالان اقتصادی و گردشگری و همچنین بسیاری از مدیران و مسوولان دولتی انتظار دارند که در دولت دوازدهم، سرانجام ایران نیز به این تجربه موفق جهانی آغوش باز نشان دهد و با ساماندهی تعطیلات، گام مثبتی در جهت توزیع متعادل سفرها، هم به لحاظ مکانی و هم به لحاظ زمانی، برداشته شود.