دنیای اقتصاد - نوید شکراللهی: حادثه هفته گذشته اتوبوس دانش‌آموزان در داراب، بار دیگر این نکته غم‌انگیز را یادآوری کرد که همچنان هیچ برنامه‌ریزی مناسبی برای ساماندهی برگزاری مسافرت‌ها و اردوهای دانش‌آموزی و دانشجویی در کشور صورت نگرفته است. این در حالی است که بنا بر معیارهای سازمان جهانی گردشگری، «گردشگری کودک» به‌دلیل نوع تجربه کودک، نیاز، انگیزه و گرایشی که به بازدید از یک مکان دارد، از مهم‌ترین حوزه‌های گردشگری به شمار می‌رود و با حساسیت‌های بسیاری همراه است. به باور فعالان و کارشناسان گردشگری، «عدم واگذاری برگزاری اردوها به متخصصان گردشگری کودک»، «ضعف شدید مدیریت اردوهای کودکان و دانش‌آموزان» و «فقدان هدف‌گذاری برای برگزاری اردوها» از مهم‌ترین عواملی هستند که چنین ظرفیتی برای پرورش استعداد کودکان را هدر داده و در پاره‌ای موارد موجب بروز سوانح تلخ و غم‌انگیزی همچون حادثه اتوبوس دانش‌آموزان در داراب می‌شود.

جایگاه گردشگری کودک

سازمان جهانی گردشگری در تعریف گردشگری و گردشگر، شرط سنی خاصی قائل نشده است. بنابراین به‌طور کلی می‌توان کودکان را به‌عنوان بخشی از جامعه گردشگران به حساب آورد. در تعاریف این سازمان، یک عامل که شاخه‌های مختلف گردشگری را ایجاد می‌کند، «نوع و خاصیت مقصد گردشگر» است و نه «نوع گردشگر». عوامل دیگری که در طبقه‌بندی انواع گردشگری نقش ایفا می‌کند، «نوع تجربه در بازدید از یک مکان» و «نیاز، انگیزه و گرایش به بازدید از یک مکان» است. بنابراین شاید بر اساس نوع گردشگر نتوان حوزه‌ای به نام گردشگری کودک را تفکیک کرد، اما بدون شک عواملی چون «نوع تجربه در بازدید از یک مکان» و «نیاز، انگیزه و گرایش به بازدید از یک مکان» اهمیت توجه ویژه و تخصصی به گردشگری کودک را روشن ‌سازد. براساس تحقیقات پرشماری که در زمینه گردشگری کودکان انجام گرفته شده، تاثیرگذاری سفر به واسطه لمس مستقیم زندگی در فراسوی زندگی معمول در آموزش کودکان و نقش بسزای آن در سلامت، شادابی و تندرستی آنان امری اثبات شده است.

چالش‌های داخلی

با این‌همه اما متاسفانه در ایران نگاه تخصصی به گردشگری کودک بسیار محدود بوده و بسیاری از نیازهای نخستین سفر کودکان از جمله امنیت، با یک چالش جدی روبه‌رو است. با وجود تکرار حوادث تلخی همچون واژگونی اتوبوس حامل کودکان و دانش‌آموزان در مسافرت‌ها و اردوهای دانش‌آموزی، همچنان اقدامات جدی و موثری در این زمینه صورت نگرفته و وزارت آموزش و پرورش نیز برای مدیریت این سفرها و ساماندهی آن انجام نداده است. پس از بروز سانحه اخیر وزارت مذکور طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد تا تدوین قوانینی مشخص برای اردوهای دانش‌آموزی، انجام این سفرها دست کم به صورت شب‌رو به حالت تعلیق درآمده است. یک کارشناس گردشگری کودکان در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه ایران به لحاظ کیفیت سفری که به کودکان ارائه می‌دهد فاصله بسیار زیادی با استانداردهای جهانی دارد، گفت: «در کشورهای دیگر شغلی تحت عنوان «تفریح‌گرد» تعریف شده است که در این شغل فرد علاوه‌بر اینکه به کودک آزادی کامل می‌دهد، امنیت و ایمنی او را نیز تامین می‌کند و همچنین نقش مربی و آموزنده را نیز ایفا می‌کند.»

ملیحه نامنی ادامه داد: «متاسفانه هنوز در کشور ما شغل‌هایی که در زمینه گردشگری کودک وجود دارند، پذیرفته نشده و به رسمیت شناخته نمی‌شوند. به‌دلیل همین به رسمیت شناخته نشدن است که مدارس نیز برگزاری اردوها و سفرها را به این افراد و گروه‌های متخصص نمی‌سپارند.» وی با اشاره به نگرانی والدین و متولیان مدرسه به‌عنوان عواملی برای اعتماد نکردن به نهادهایی که به‌طور تخصصی مسافرت برای کودک را ارائه می‌کنند، افزود: «مشکل اساسی دیگر سفر کودکان، بحث تضمین امنیت سفر و بیمه سفرهایی است که تهیه می‌شود.

متاسفانه این بیمه‌ها هیچ ضمانتی برای امن بودن سفر ایجاد نمی‌کنند و تنها اعتمادی که به آنها وجود دارد این است که در صورت بروز حادثه و فوت اشخاص، شرکت بیمه مبلغ دیه وی را خواهد پرداخت. به همین دلیل است که تهیه بیمه سفر، اکنون تنها کارکردی که دارد این است که مجوزهای مربوط به سفر صادر شوند و نیروهای انتظامی ایرادی به برگزاری سفر وارد نکنند.» این کارشناس گردشگری کودکان تاکید کرد: «در سایر کشورها نه تنها امنیت سفر و جابه‌جایی در حد بسیار بالایی تضمین شده است، بلکه پیش از برگزاری هر اردو یا سفر، منطقه‌ای که کودکان بناست در آن مستقر شوند به‌طور کامل شناسایی و پاکسازی می‌شود و تمام امور سفر تحت کنترل متولیان آن است. تحت چنین نظارتی به کودکان آزادی کامل داده می‌شود و کودک نیز تجربه موفقی را پشت سر خواهد گذاشت.»

ضرورت تخصصی شدن سفر ها

یک کارشناس دیگر گردشگری کودکان نیز در پاسخ به این سوال که آژانس‌های مسافرتی تا چه میزان توانایی برگزاری سفر برای کودکان و دانش‌آموزان را دارد، اظهار کرد: «نگاهی که اکثر آژانس‌های مسافرتی به کودکان دارند، نگاهی مسافرمحور است و حساسیت‌های سفر کودکان را لحاظ نمی‌کنند. بنابراین در صورتی که آژانس‌های مسافرتی متولی این سفرها شوند، ایمنی آن چندان افزایشی پیدا نخواهد کرد و تنها اتفاقی که می‌افتد این است که مسوولیت کودکان از یک نهاد غیرمتخصص که مدرسه و آموزش و پرورش را شامل می‌شود، به یک نهاد غیرمتخصص دیگر واگذار خواهد شد.» پویا نیکجو تصریح کرد: «این مساله نیاز به کارشناسی‌های دقیق دارد و به نظر می‌رسد که برای آن دو راهکار وجود دارد. راهکار نخست آن است که جایگاه مجری عوض نشود و در خود بدنه آموزش و پرورش افرادی در زمینه گردشگری کودک و نوجوان تربیت شوند. راهکار دوم نیز این است که با تمرکز بر این موضوع، موسساتی متخصص در این زمینه تشکیل شوند و خدمات لازم را به مدارس ارائه دهند.»

لزوم مدیریت همه‌جانبه سفرها

یک فعال گردشگری کودک نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اظهار کرد: «در حال حاضر نهادها و شرکت‌هایی هستند که اردوهای مدارس را برگزار می‌کنند؛ اما باید نظارتی انجام شود تا این موسسات آموزش‌های لازم را دیده باشند و در ارائه خدمات خود استانداردهای لازم را رعایت کنند. برای مثال، به‌عنوان عاملی که بارها موجب بروز حادثه شده، رانندگی در شب ممنوع شود.» مریم‌السادات قیامی با اشاره به مدیریت ضعیف به‌عنوان علت توسعه نیافتن گردشگری کودک در کشور گفت: «مشکل اساسی این است که مدیریت این‌گونه سفرها همه‌جانبه نیست و این سفرها و اردوها به‌صورت لحافی چهل‌تکه به کودکان ارائه می‌شود. برای برگزاری این سفرها، راننده را بدون هیچ شناختی انتخاب می‌کنند و در مقصد هم هرکجا که رستوران باشد، بدون توجه به کیفیت و بهداشت خوراک، برای خوردن غذا توقف می‌کنند.

درحالی‌که در یک سفر صحیح راننده، خوراک و تمامی عوامل دیگر باید از سوی متولیان سفر مدیریت شود.» وی دستاوردهای سفرهای کنونی را برای کودکان ناچیز خواند و تاکید کرد: «تمامی سفرها و اردوها باید هدفمند شوند. اگر کودکان به مسافرتی می‌روند، باید با یک دستاورد آموزشی بازگردند. هدف تنها شاد کردن کودکان یا فاصله از محیط مدرسه نیست و اصل باید بر این قرار گیرد که این سفرها فرصتی برای آشنایی کودکان با میراث فرهنگی، تاریخی و طبیعی باشد.» بنابر اظهار نظر کارشناسان و فعالان این حوزه، به نظر می‌رسد برای بهبود وضعیت گردشگری کودکان و حداقلی شدن سوانح مرتبط با این موضوع، در گام نخست باید روند برگزاری این سفرها و اردوها برای کودکان و دانش‌آموزان با مدیریت منسجم‌تر و همه‌جانبه‌تری انجام و در گام دوم سیاست‌های آموزشی لازم در برگزاری این سفرها لحاظ شود.