اعظم راودراد/ علی حاجی‌محمدی

رابطه گردشگری و فضا مجازی می‌تواند اشکال گوناگونی به خود بگیرد. این دو مقوله می‌توانند به اشکال مختلف با یکدیگر مرتبط شوند. گردشگری الکترونیک و گردشگری مجازی دو شکلی هستند که در پژوهش‌ها از آنها نام برده می‌شود.

گردشگری الکترونیک؛ آژانس «مجازی»

گردشگری الکترونیک به تجارت الکترونیک در زمینه سفر و گردشگری اشاره می‌کند و عبارت است از به‌کارگیری فناوری نوین برای ارائه سرویس‌های موردنیاز گردشگران. با استفاده از فناوری اطلاعات، خدمات موردنیاز گردشگری آسان‌تر، با کیفیتی بالاتر و با هزینه‌ای کمتر و کارآیی مناسب ارائه می‌شود و جست‌وجو، ارائه، مقایسه گزینه‌های مختلف و انتخاب بهینه محصولات گردشگری از این طریق انجام می‌گیرد. محققان، گردشگری الکترونیک را استفاده از تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاعاتی در صنعت گردشگری تعریف می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که درگیر خرید و فروش محصولات و خدمات گردشگری الکترونیک شامل کانال‌های الکترونیکی نظیر اینترنت، تلویزیون‌های کابلی و... است.

گردشگری الکترونیک شامل همه کاربری‌های اینترانت، اکسترانت و اینترنت و همچنین همه موضوعات بازاریابی و مدیریت راهبردی استفاده از تکنولوژی است. این نوع گردشگری جنبه تبلیغاتی و آگاهی‌دهی دارد و از طریق سایت‌های ویژه، با مخاطب ارتباط برقرار می‌کند و در واقع صرفا، یک آژانس مجازی است. در این آژانس‌ها، خدمات موردنیاز گردشگران با استفاده از فناوری اطلاعات، به شکلی ساده‌تر، با کیفیتی بالاتر و هزینه‌ای کمتر ارائه می‌شود. هستی‌شناسی گردشگری الکترونیکی، شیوه نگرش به دنیای گردشگری را فراهم می‌کند و مفاهیم و تکنولوژی‌های مربوط به گردشگری الکترونیکی را سامان می‌بخشد. این هستی‌شناسی، رسیدن به قابلیت همکاری با قسمت‌های مختلف را از طریق به‌کارگیری معانی و واژگان مشترک فراهم می‌کند. اطلاعات حاصل از گردشگری الکترونیک به سوالات زیر پاسخ می‌گوید:

۱- گردشگر چه چیزی را می‌تواند ببیند و بازدید کند؟

۲- مکان‌ها و موقعیت‌های جالب برای بازدید گردشگر کدام است؟

۳- گردشگر بهتر است چه زمانی از یک مکان خاص دیدن کند؟

۴- نحوه مدیریت بهینه گردشگر برای بازدید از مکان‌ها یا انجام فعالیت چگونه است؟

در این نوع گردشگری، کاربر می‌تواند با مراجعه به یک سایت معتبر گردشگری الکترونیک، همه خدمات موردنیاز برای سفر خود را دریافت کند و با کیفیت، سرعت و قیمت مناسب به خواسته‌های خود دست یابد. به‌دلیل اینکه اطلاعات به‌صورت یکپارچه و به شکل بسته‌بندی شده به کاربر، یا همان گردشگر ارائه می‌شود، همیشه امکان مقایسه انتخاب‌های مختلف و بهینه برای وی، با توجه به معیارها و انتظارات او وجود دارد. به‌این ترتیب، هر گردشگری می‌تواند برنامه‌ای برای سفر خود انتخاب کند که بیشترین مطلوبیت را برای او دارد و متصدیان یا همان آژانس‌های گردشگری نیز فرصت ارائه بهتر محصولات، به شکلی دقیق و کاربرپسند را در فضای گسترده مجازی برای طیف عظیمی از کاربران جهان پیدا می‌کنند. اطلاع‌رسانی شفاف، دقیق و معتبر؛ انجام وظیفه تشریفات اخذ ویزا؛ رزرو هتل‌ها و مراکز تفریحی و سیاحتی؛ رزرو و اجاره وسایل نقلیه؛ گرفتن بلیت هواپیما، اتوبوس و قطار؛ خرید برنامه‌های سفر و تورهای مختلف و... از خدماتی است که در گردشگری الکترونیک ارائه می‌شود.

گردشگری مجازی؛ سفر در اینترنت

استفاده از تکنیک‌های واقعیت مجازی در توسعه گردشگری، نگرش جدیدی به گردشگری ایجاد کرد و بازدیدکننده مجازی را به‌وجود آورد. با به‌وجود آمدن این امکان، فرد می‌تواند از مکان‌های مختلفی از قبیل موزه، مناظر طبیعی، زیارتگاه‌ها و آثار باستانی دور از دسترس، به‌طور مجازی دیدار کند. محققان، واقعیت مجازی را یکی از تکنولوژی‌های پیشرفته اواخر قرن بیستم درنظر می‌گیرند که همه صنایع، به‌ویژه صنعت گردشگری را تحت‌الشعاع خود قرار داده و با استفاده از تکنولوژی‌های متعدد در پی ایجاد محیطی است که مردم بتوانند تجربه و به وسیله تعامل با شبیه‌سازی‌های حوادث واقعی، با محیط رابطه برقرار کنند یا تصویری از آن برای خودشان ایجاد کنند و باعث شکل‌گیری اجتماع گردشگری مجازی شوند و در علایق، اهداف مشترک، فعالیت‌ها و خواسته‌های خود سهیم شوند و از درک و برطرف کردن نیازهای یکدیگر خشنود و راضی باشند.

از این‌رو، واقعیت مجازی توانایی فراهم کردن تجربیاتی را دارد که فراتر از توانایی‌های عادی هر شخص است و آن، انتقال از دنیای فیزیکی به دنیای تصویر و تصور است. در حقیقت تکنولوژی، واقعیت مجازی، جغرافیای مجازی و مکان‌های مجازی و در نتیجه، گردشگری مجازی را به‌وجود می‌آورد که دربردارنده تجربه واقعیت مجازی است، بنابراین در گردشگری واقعی روایت به‌طور کامل بیان می‌شود و هدف مسافرت به‌طور کامل تامین می‌شود. در گردشگری مجازی، فقط نقطه اوج یعنی «لذت قرار گرفتن در جایی ناشناخته» و «کشف ناشناخته‌ها» و «به تسخیر درآوردن آنها» اهمیت دارد و روایت به‌طور ناقص بیان می‌شود. از طرف دیگر از آنجا که گردشگری مجازی از هر جای جهان به هر جای دیگر جهان ممکن است و مرزها مانعی برای حضور ایجاد نمی‌کنند، می‌توان گفت که این نوع گردشگری حالت جهان‌وطنی دارد و برای انسان مجازی، مانند این است که در سرزمین خود، از جایی به جایی دیگر می‌رود. در عین حال از آنجا که در گردشگری مجازی با تصاویر ساخته دیگری مواجه می‌شویم، نه با تصاویر واقعی که خود تجربه کرده‌ایم، می‌توان گفت که حاصل آن شناخت دیگری به جای خود است. این دو مورد نکته‌هایی است که در گردشگری واقعی با حس تعلق به مکان (و مرزهای جغرافیایی) و نیز شناخت خود علاوه‌بر شناخت دیگری به چالش کشیده می‌شود.