مائده فاضلی/ کارشناس ارشد مدیریت شهری

مفهوم کلی توسعه پایدار ازجمله مفاهیمی ‌است که بحث‌های طولانی درباره معنی آن وجود دارد و از زوایای مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. اما آنچه در تمامی ‌نظرات به آن اشاره شده، این است که: «استمرار در تولید منابع و استفاده از آنها به گونه‌ای باشد که علاوه‌بر استفاده نسل فعلی، توان استفاده نسل‌های آتی در معرض خطر قرار نگیرد و به محیط‌زیست خسارتی وارد نکند». در مفهومی ‌گسترده‌تر، توسعه پایدار شهری به معنی تغییرات در کاربری زمین در جهت رفع نیازها در زمینه‌های گوناگون حمل و نقل، مسکن، خوراک و... است؛ به گونه‌ای که محیط‌زیست دچار آسیب نشود و آیندگان نیز بتوانند از آن بهره ببرند. توسعه پایدار بر تمامی ‌جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... تاثیر می‌گذارد و به دنبال نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق بهینه کردن استفاده و به حداقل رساندن ضایعات است.

از جمله موضوعاتی که در مبحث توسعه پایدار موردتوجه است، عبارتند از: کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی، حفاظت از محیط‌زیست و توجه ویژه به مساله بازیافت، کاهش و جلوگیری از توسعه‌های زیان‌آوری که به‌رغم رفع نیاز فعلی شهروندان، آیندگان را با مشکل همراه می‌کند، از بین بردن شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی شدید میان فقیر و غنی، بهبود اقتصادی، توسعه فرهنگی، اجتماعی و... شهری که برای طولانی‌مدت قادر به ادامه حیات خود باشد، «شهر پایدار» نامیده می‌شود. این نکته را نیز باید درنظر داشت که شهر پایدار فقط به تمیز بودن و بقای شهر اشاره نمی‌کند، بلکه شهری است که انسان به راحتی می‌تواند در آن زندگی و کسب درآمد کند، امنیت داشته باشد، از زندگی در آن شهر احساس راحتی و رضایت کند و در یک کلام شهر ایده‌آلی برای زندگی باشد.

یکی از عواملی که می‌تواند به شدت بر توسعه پایدار شهرها نقش چشمگیری داشته باشد، گردشگری است که در حال‌حاضر به یک صنعت بسیار مهم تبدیل شده و دارای ابعاد مختلف فرهنگی، زیارتی، سیاحتی، سلامت، شهری و روستایی و... است. قابلیت‌ها و توانمندی‌های صنعت گردشگری همچون یک راهکار بسیار موثر است که می‌تواند شهرها و کشورها را در شرایط بحرانی نیز حمایت و کمک کند. بسیاری از کشورهایی که در شرایط بحرانی مالی قرار گرفته‌اند، توانسته‌اند با تمرکز بر گردشگری خود، با بحران‌های مالی مقابله کنند و وضعیت رو به بهبودی را برای کشور خود رقم بزنند. برای مثال دولت مالزی با جذب ۱۹ میلیون و۹۰۰ هزار نفر گردشگر در سال ۲۰۰۸ میلادی، توانست با جلوگیری از اثرپذیری اقتصاد خود از بحران مالی جهان، به جمع مهم‌ترین کشورهای توریستی جهان بپیوندد و به بقای اقتصادی خود ادامه دهد. این کشور در سال‌های اخیر با توسعه صنعت توریسم و جذب دانشجویان از نقاط دور و نزدیک به‌خصوص خاورمیانه ،‌درآمدهای زیادی کسب کرده است.

ترسیم وضعیت ایران

در ایران نیز با کاهش میزان وابستگی اقتصادی کشور به استخراج و صدور نفت، گردشگری می‌تواند جایگزین مناسبی برای توسعه اقتصادی کشور باشد. کشور ایران با داشتن آثار تاریخی و فرهنگی بی‌نظیر، جاذبه‌های اکوتوریسمی‌و تنوع اقلیمی، وجود دریا، کویر، چشمه‌های آب‌گرم، حیات‌وحش متنوع و منحصربه‌فرد، جاذبه‌های گردشگری مذهبی، تنوع گیاهی و جانوری و بسیاری موارد دیگر که می‌تواند کشور را به یک مقصد گردشگری همیشگی برای توریست‌ها تبدیل کند، ظرفیت بسیار بالایی در صنعت توریسم دارد و می‌تواند منبعی بسیار مطمئن در کسب درآمد داشته باشد. ایران با توسعه صنعت توریسم و با ایجاد زیرساخت‌های مختلف، نظیر جاده و شبکه حمل‌ونقل و ایجاد امکانات لازم برای گردشگران، می‌تواند به رشد اقتصادی دست یابد و کیفیت زندگی افراد را نیز ارتقا دهد. رشد و شکوفایی گردشگری موجب ورود ارز به کشور می‌شود و اشتغال‌زایی نیز به دنبال آن در کشور افزایش پیدا می‌کند و در نهایت رفاه کشور نیز بهبود پیدا می‌کند که نتیجه این عوامل چیزی جز توسعه پایدار کشور نخواهد بود.

نقش برندسازی شهری

برندسازی شهری از جمله موضوعاتی است که در این زمینه می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. با ایجاد جایگاه و تصویر ویژه‌ای از شهرها در ذهن شهروندان و توریست‌ها می‌توان افراد را به اقامت بیشتر در کشور متقاعد کرد. حضور طولانی‌مدت به معنای ایجاد درآمد بیشتر برای کشور و درآمد بیشتر مستقیما به معنای اثرگذاری بر شرایط اقتصادی یک جامعه است که ایجاد یک فرصت شغلی در صنعت توریسم در مقایسه با دیگر صنایع، نیاز به سرمایه کمتری دارد. در این میان موضوع برندسازی شهری از موضوعات حائز اهمیت و البته جدیدی است که توجه گسترده به آن از زوایای گوناگون موجب شکوفایی و پیشرفت پایدار و سلامت شهرها می‌شود. توسعه پایدار صنعت گردشگری نه‌تنها به تخریب محیط‌زیست منجر نمی‌شود، بلکه می‌تواند به بهترین شکل نیز از آن محافظت کند، رضایت ساکنان و گردشگران را فراهم آورد و تداوم و بقای شهر را برای طولانی‌مدت حفظ کند. صنعت گردشگری جایگزین بسیار مناسبی برای تمامی ‌مشاغل و فعالیت‌هایی است که ممکن است در طولانی‌مدت یا تمام شوند یا به‌دلیل تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی دیگر موردتوجه قرار نگیرند؛ در صورتی که گردشگری ازجمله مسائلی است که می‌تواند همیشگی و مستمر باشد و منافع حاصل از آن به رونق جوامع مختلف کمک کند.