پیمان عظیمی مقیدی
دانشجوی کارشناسی ارشد کارآفرینی در صنعت گردشگری دانشگاه تهران

به باور کارشناسان، سهم نیم درصدی ایران از درآمد یک هزار و 500 میلیارد دلاری گردشگری جهان باید حداقل بین 2 تا 3 درصد باشد. یکی از راه‌های تحقق این مهم، بهبود شاخص‌های جهانی کارآفرینی در این صنعت است. اکوسیستم صنعت گردشگری ایران را می‌توان در حوزه گرایش کارآفرینانه بررسی کرد. شاخص فرعی گرایش کارآفرینانه، گرایش جمعیت یک کشور نسبت به کارآفرینی را سنجیده و بیانگر دیدگاه عموم مردم درخصوص کارآفرینی و کارآفرینان است. گرایش کارآفرینی تحت‌تاثیر ارکانی نظیر درک فرصت، مهارت شرکت‌های نوپا، پذیرش ریسک، شبکه‌سازی و پشتیبانی فرهنگی قرار دارد.

درک فرصت از منظر کارآفرینانه به معنای شناخت نیاز، علایق و خواسته‌های بازار و پاسخگویی به آن از طریق یک ترکیب خلاقانه از منابع موجود است. درک فرصت در ایران در میان 15کشور منطقه، با فاصله کمی از تونس، مصر و اردن، مقام 11 منطقه را دارد. آموزش و ترویج کارآفرینی و سوق‌دادن افراد فعال در گردشگری به خلق کسب‌وکارهای فرصت‌محور در سطوح مختلف جامعه به‌خصوص دانشجویان و دانش‌آموختگان نقش بسزایی در ارتقای رتبه ایران در این شاخص دارد. مهارت کسب‌وکارهای نوپا نیز درصد جمعیتی را می‌سنجد که احساس می‌کنند از دانش و مهارت لازم برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار جدید برخوردارند و در کنار آن به جمعیت دارای تحصیلات عالی به عنوان بازارکار متخصص و ماهر در آن کشور توجه دارد. عملکرد کلی ایران در این رکن در پرورش نیروی ماهر در صنعت گردشگری مطلوب نیست. توجه جدی‌تر به آموزش مهارت‌های کاربردی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش‌عالی و پیوند آموزش‌ها به نیازهای بازار، تدوین واحدهای درسی عملی و همچنین ایجاد رشته‌های زیرشاخه‌ای و میان‌رشته‌ای مرتبط با صنعت گردشگری کمک شایانی در این امر خواهد کرد. در همین حال، محیط مساعد و ریسک پایین کسب‌وکار از جمله الزامات توسعه کارآفرینی در کشورها محسوب می‌شود.

امکان دسترسی و قابلیت اطمینان از اطلاعات مالی شرکت‌ها، حمایت قانونی از بستانکاران و پشتیبانی نهادی از مبادلات بین شرکتی ازجمله موضوعاتی است که ایران در آن توفیق چندانی کسب نکرده و به‌ویژه در صنعت گردشگری در سنوات گذشته خسارات قابل‌توجهی به بخش خصوصی که معاش آنها در گرو مساعد بودن روابط سیاسی و فرهنگی بین دولت‌ها است، وارد شده است. رکن شبکه‌سازی نیز به‌عنوان یکی از ورودی‌های مهم کارآفرینی از متغیر نهادی «کاربری اینترنت» و متغیر فردی «شناخت کارآفرینان» تشکیل می‌شود. اینترنت به‌عنوان بستری مناسب برای تعامل افراد و تبادل اطلاعات؛ زمینه مناسبی برای شناخت کارآفرینان و گسترش شبکه اجتماعی آنان فراهم می‌آورد. با وجود این، به‌نظر می‌رسد به‌رغم رشد سریع جهان در استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تسهیل و تسریع امور مختلف، درایران به دلایلی همچون سرعت پایین اینترنت سراسری و آموزش کم درخصوص بهره‌گیری مناسب از این فناوری ضریب بهره‌برداری نسبت به سایرکشورها پایین است.

اما رکن شبکه‌سازی با کارآفرینان، ازآنجا که شناخت کارآفرینان از سوی افراد جامعه موجب الگوگیری از کارآفرینان وگردش تجارب کسب‌وکار است، ایجاد بانک‌های اطلاعاتی از کارآفرینان برتر، تشکیل انجمن‌ها و تشکل‌های کارآفرینی، تشکیل شبکه‌های کارآفرینی برخط و برگزاری رویدادهای کارآفرینی درگسترش شبکه اجتماعی کارآفرینان موثر است. از طرف دیگر، تعامل با سازمان‌ها و نهاد‌های متولی گردشگری در دنیا باعث هم‌افزایی تجربیات و دانش کاربردی شده و بر رشد این صنعت و ایجاد ارتباطات کاری فی مابین ذی‌نفعان می‌‌شود که از نمونه‌های موفق، می‌توان به برگزاری کنوانسیون راهنمایان تور برای اولین‌بار در ایران در سال 2017 اشاره کرد که جمعیتی نزدیک به 350 نفر از برترین تور‌لیدر‌های دنیا برای شرکت در این کنوانسیون حضور داشتند.

برای سنجش پشتیبانی فرهنگی نیز از متغیر فردی «باور به مسیر شغلی کارآفرینی» و متغیر نهادی «فساد» استفاده می‌شود. دراین رکن رویکرد جامعه نسبت به ارزش‌گذاری کارآفرینان مورد سنجش قرار می‌گیرد. در سنوات اخیر برخی ذهنیت‌ها به‌گونه‌ای بوده است که ورود گردشگران خارجی را مخرب فرهنگ شهری و روستایی دانسته‌اند. قطعا این نگرانی جای تامل و بررسی دارد ولی دسترسی به راهکار برای حفظ و حراست از فرهنگ ایرانی- اسلامی نیاز به یک نوع نگرش حمایت‌کننده از کارآفرینی در بستر گردشگری را می‌طلبد. از دیگر عوامل پشتیبانی فرهنگی، تغییر رویه سفر در بین عموم جامعه است. قطعا با حمایت هموطنان از مقاصد گردشگری داخلی، اگر درصدی از حجم مخارجی که به‌واسطه ایرانیان در خارج از کشور صرف می‌شود، به مقاصد داخلی اختصاص داده شود، رشد بسزایی در رونق کسب‌وکارهای محلی گردشگری و بوم‌گردی ایران را شاهد خواهیم بود و از فصلی بودن و پرنوسان بودن درآمدزایی برای جوامع میزبان خواهیم کاست و به‌تبع آن در طول زمان بر کیفیت ارائه خدمات افزوده خواهد شد.