ماموریت فرابخشی در شهر جهانی «یزد»

دنیای اقتصاد، پرستو فخاریان: «یزد» درحالی هفته گذشته به ثبت جهانی یونسکو رسید که معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری این را تازه اول راه حفاظت میراث‌فرهنگی و توسعه گردشگری این شهر می‌داند و معتقد است حالا تمام نهادها موظف به رعایت اصول جهانی در یزد هستند؛ چراکه این تعهد جمهوری‌اسلامی ایران به نهاد یونسکو است، نه صرفا سازمان میراث‌فرهنگی کشور.

به گزارش خبرنگار «دنیای اقتصاد»، محمدحسن طالبیان در نشستی که روز گذشته به مناسبت ثبت جهانی یزد در سازمان میراث‌فرهنگی برگزار شد، افزود: «اینکه اثری به ثبت می‌رسد به این معنا نیست که همه‌چیز در آنجا مناسب است، بلکه به نوعی تلاشی است برای بهتر شدن حال آن اثر یا منطقه، بنابراین می‌توان گفت این یک روند است که باید طی آن سعی در بهبود اوضاع اثر ثبت‌شده داشت.» وی هدف از ثبت‌جهانی این شهر را علاوه‌بر بحث حفاظت، ایجاد گفتمانی برای حفاظت عنوان و تصریح کرد: «پس از این رویداد و طی چند روز گذشته مسوولان شهرداری هفت تا هشت شهر تاریخی با من تماس گرفته‌ و ابراز کردند متوجه اشتباهات خود در از بین بردن یا ایجاد مخاطره برای شهرهای تاریخی‌شان شده‌اند. آنها اعلام می‌کردند آمادگی دارند از اشتباهات گذشته برگردند. برهمین اساس باید گفت اینکه این موضوع به گفتمان حفاظت در سطح جامعه تبدیل شود، بسیار جای خوشحالی دارد.»

معاون میراث‌فرهنگی کشور تاکید کرد: «موضوع ثبت‌جهانی بسیار مهم است، اما اینکه جامعه بداند دارای چه ثروت و ارزش‌هایی است و تلاش کند از این مواریث فرهنگی حفاظت صورت گیرد، اهمیت به‌مراتب بیشتری دارد، بنابراین لازم است در این فرآیند از کسانی که هنوز به میراث‌‌فرهنگی توجه کافی ندارند، مطالبه اجتماعی صورت گیرد.» طالبیان در پاسخ به برخی انتقادات درمورد ایجاد کارخانه در حریم پاسارگاد و چالش‌های دیگر در سایر آثار جهانی از جمله شوش توضیح داد: «در پاسارگاد یکی از مدیران ما اشتباهی صورت داد و ما ضمن برکناری وی، داریم موضوع را از دریچه قانونی و حقوقی پیش می‌بریم. در چنین اتفاقاتی همیشه هم سازمان میراث‌فرهنگی مقصر نیست و ما نیازمند همکاری قوه قضائیه هستیم. درباره شوش نیز نمی‌توانیم بگوییم همه‌چیز خوب است اما دست‌کم می‌توانیم بگوییم از قبل ثبت وضعیت بهتر است.»

لزوم تعریف پیوست گردشگری

طالبیان در پاسخ به سوال خبرنگار ما درباره برنامه‌ریزی برای گردشگری یزد پس از ثبت جهانی این شهر، تصریح کرد: «وقتی اثری به ثبت جهانی می‌رسد، ما ناگزیر از آنیم که به گردشگری آن نیز بیندیشیم و برای آن برنامه‌ریزی کنیم. در خصوص یزد نیز چنین موضوعی وجود دارد. هم‌اکنون نقشه‌ای برای مسیرهای گردشگری در یزد تهیه و محورهای عمومی تعریف شده‌اند.» به گفته وی، حتی اماکنی که گردشگران بتوانند برای تهیه صنایع‌دستی به آن مراجعه کنند، تعریف شده است؛ اما همچنان اولویت با ساکنان شهر و برنامه‌ریزی برای زندگی آسان آنها است.

این مقام مسوول گفت: از سال ۹۳ همه مردم این منطقه، به‌ویژه آن‌دسته که در بافت تاریخی زندگی می‌کنند، با همراهی دستگاه‌های مختلف تلاش کرده‌اند این پرونده آماده و ثبت شود. ثبت یک شهر در فهرست میراث‌جهانی یونسکو کار آسانی نیست. اکثر شهرهایی که در دنیا از آنها اسم برده می‌شود یا محور تاریخی هستند یا بخشی از یک بافت تاریخی‌اند یا شهرهای کم‌وسعتی هستند؛ درنتیجه به‌لحاظ وسعت و فشردگی می‌توان یزد را تا حدی یک استثنا شمرد.» مشاور رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور نیز که در این نشست حاضر بود، در توضیحات تکمیلی در این زمینه خاطرنشان کرد: «دو ماه پیش این موضوع به صورت مفصل مطرح شد که تمام ثبت‌ها باید پیوست گردشگری و صنایع‌دستی نیز داشته باشند و یزد نیز از این امر مستثنی نیست.» مصطفی دهقان افزود: «در همین حال برنامه ششم نیز ظرفیتی را ایجاد کرده که همه طرح‌های ملی باید پیوست گردشگری داشته باشند.»

نقش جامعه محلی

معاون میراث‌فرهنگی کشور در ادامه پاسخگویی به سوال خبرنگاران، درباره تمهیدات و تسهیلاتی که برای مردم یزد و به‌ویژه بافت ثبت‌شده درنظر گرفته می‌شود، تصریح کرد: «خوشبختانه یزدی‌ها به یک خودآگاهی رسیده‌اند و چنان که بارها اعلام شده طی دوسال گذشته ۷۰درخواست برای ثبت ملی خانه‌های تاریخی از سوی آنها داشته‌ایم؛ موضوعی که تا پیش از این بی‌سابقه بوده است.» طالبیان با تاکید بر اینکه از این پس خانه‌هایی که در یزد ساخته می‌شوند براساس آنچه یونسکو اعلام کرده، باید از خشت باشد، یادآور شد: «ما حتی پیش از ثبت نیز مقادیری خشت سفارش داده و به مردم اعلام کرده بودیم که می‌توانند برای ساخت خانه‌هایشان در بافت از آنها استفاده‌ کنند.» مشاور رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز در این‌خصوص تصریح کرد: «عموما برای بهتر شدن حفاظت از آثار، ناچاریم به سمتی برویم که جوامع محلی از آن نفع ببرند و نفع خود را در حفاظت از اثر بدانند؛ اتفاقی که در سراسر دنیا رخ می‌دهد.» به گفته دهقان، به این ترتیب جامعه محلی خود علاقه‌مند خواهد شد در حفاظت آن بکوشد. از این‌رو، ایجاد ذی‌نفعان بیشتر برای ۷۰۰هکتار بافت ثبتی یزد به معنی موفقیت بیشتر در جلوگیری از تخریب‌ها و در نتیجه حفاظت از این بافت است.

چالش ساخت‌وساز

اما به گفته مسوول تدوین پرونده ثبت جهانی یزد، یکی از چالش‌هایی که یونسکو پیش از ثبت یزد در خصوص این پرونده اعلام کرده بود، موضوع سازه‌های بتنی و غیرخشتی در این شهر است؛ امری که به اعتقاد مسوولان امر به‌دلیل ملی بودن نظام ساختمانی است، درحالی که به باور کارشناسان می‌تواند منطقه‌ای باشد. طالبیان در این‌باره گفت: «در محله زرتشتیان سه ساختمان بتنی داشتیم. البته ارتفاع و تراکم در ساخت این ساختمان‌ها رعایت شده بود، اما خشتی نبودند. این به‌دلیل آن است که نظام مهندسی کشور به خانه‌های خشتی پروانه ساخت نمی‌دهد. با این‌همه در یکی دو سال گذشته تلاش شده که از طریق رایزنی با وزارت راه و همکاری بدنه دانشگاهی، مدیران محلی و شهرداری، مرکز تحقیقات مسکن را درگیر این مساله کنیم تا دستورالعملی برای ساخت خانه‌های خشتی و صدور پروانه ایجاد شود و دیگر شاهد ساخت خانه‌های بتنی در یزد نباشیم و تمام خانه‌ها با همان روش‌های قدیمی و دانش سنتی اما مقاوم و با رعایت مسائل مهندسی ساخته شوند.»

او از ارائه پیشنهادی به شورای‌عالی شهرسازی طی هفته آینده خبر داد که براساس آن از مسوولان امر خواسته می‌شود با سازه‌های خشتی در یزد موافقت و سعی شود بناهای جدید با مهندسی جدید اما با مصالح خشتی ساخته شوند. براساس این گزارش، در اجلاس اخیر کمیته میراث‌جهانی یونسکو که ۲۱ عضو دارد، حدود ۳۸ پرونده ارائه شده بود. از این تعداد ۲۱ پرونده بعد از بحث و گفت‌وگو، به ثبت رسیدند. ثبت‌های جدید، تعداد کل آثار به ثبت رسیده در جهان را به عدد ۱۰۷۳ و در ایران به عدد ۲۲ رساند.