معطل‌ماندن ناموجه «تعطیلات دو روزه»

دنیای اقتصاد: درحالی که تعطیلات نیمه خردادماه بار دیگر ترافیک و ازدحام را برای مقاصد سفر به‌خصوص شهرهای شمالی و جاده‌های منتهی به این شهرها به همراه داشت، هنوز تصمیم‌سازان برای ساماندهی تعطیلات کشور برنامه‌ریزی نکرده‌اند و این طرح به گفته معاون گردشگری کشور هنوز پشت درهای شورای اجتماعی دولت باقی مانده است.

با این‌همه، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در آخرین اظهارات خود در این زمینه، اردیبهشت‌ماه گذشته از موافقت دولت با اجرای طرح تعطیلات ۲ روزه آخر هفته خبر داده و اعلام کرده بود: «اجرای این طرح می‌تواند برای رونق گردشگری ایران آثار مثبتی به همراه داشته باشد.» زهرا احمدی‌پور با اشاره به اینکه سازمان میراث‌فرهنگی و محیط‌زیست به‌دنبال متوازن‌سازی سفر هستند و از چنین طرحی حمایت می‌کنند، از بررسی توزیع تعطیلات در کمیسیون‌های دولت خبر داده بود. به اعتقاد معاون رئیس جمهوری، این طرح می‌تواند برای استفاده از ظرفیت‌های گردشگری کشور فضای بهتری ایجاد کند و گام بزرگی در راستای بهره‌مندی این صنعت در کشور باشد.

او اواخر سال گذشته و پس از رد شدن فوریت طرح دوروزه شدن تعطیلات آخر هفته در مجلس نیز از اتحاد مثلث برای به ثمر رسیدن این طرح خبر داده و گفته بود: «سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان محیط‌زیست و وزارت آموزش و پرورش تلاش سه‌جانبه‌ای را برای طرح ساماندهی تعطیلات و تصویب آن در مجلس آغاز کرده‌اند.» به گفته معاون رئیس جمهوری، از بهمن‌ماه گذشته مکاتباتی با دولت در این زمینه آغاز شده است. رئیس سازمان گردشگری بحث‌های زیست‌محیطی، توزیع سفر و استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی در طول سال، در کنار کاهش وقفه‌های تحصیلی را از جمله مزایای ساماندهی تعطیلات عنوان کرده بود. احمدی‌پور همچنین ابراز امیدواری کرده بود که این طرح تا پایان سال ۹۶ به سرانجام برسد.

چاره‌جویی برای یک درد مزمن

تعطیلات نیمه خرداد تنها یکی از چند برهه‌ پر ازدحام جاده‌های کشور است که همه ساله هزینه‌های بسیاری را به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند. تصادفات متعدد، آلودگی هوا، تحمیل فشارهای گوناگون بر مقاصد شمالی، هدررفت بنزین، اتلاف زمان در ترافیک‌های طولانی مدت و... تنها بخشی از این هزینه‌ها است که باعث می‌شود سفر در این ایام نه‌تنها به تجدید قوا و بازیابی انرژی نینجامد، بلکه منجر به خستگی‌های ذهنی و جسمی نیز بشود. در مواجهه با چنین مشکلاتی، بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی و گردشگری معتقدند اصلی‌ترین راه حل، ساماندهی تعطیلات است. به باور آنها زمانی که در گام نخست تعطیلات آخرهفته دو روزه و در گام بعدی از تعطیلات اضافه کاسته شود، مردم زمان بیشتری برای سفر خواهند داشت و می‌توانند برای هر آخرهفته خود برنامه‌ریزی کنند. به این ترتیب زمان سفرها توزیع می‌شود و مقاصد گردشگری نیز با هجوم مسافران و گردشگران مواجه نخواهد بود. از سوی دیگر، افزایش تعطیلات آخرهفته به افزایش بهره‌وری، رونق کسب و کارها، بهبود آرامش روانی و تحکیم خانواده‌ها می‌انجامد.

تلاش‌های پارلمان بخش خصوصی

پارلمان بخش خصوصی در تلاش است اهمیت دو روزه شدن تعطیلات آخرهفته را نهادینه و با رایزنی‌هایی که صورت می‌دهد راه را برای به سرانجام رساندن این طرح هموار کند. رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی ایران در این زمینه به خبرنگار ما می‌گوید: «در جلسه‌ای که با رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری داشتیم این موضوع را با وی و معاونانش مطرح و بر لزوم اجرایی شدن آن، تاکید کردیم.» احمد اصغری با بیان اینکه اتاق ایران طرح دو روزه شدن تعطیلات آخر هفته را پیگیری می‌کند، یادآور می‌شود که این موضوع هنوز در مراحل ابتدایی خود است. به باور وی، تعطیلات ایران با تعطیلات جهانی در حال حاضر هماهنگ نیست و این هماهنگی باید حاصل شود. او مخالفت خود را با تعطیلات طولانی مدت نظیر نوروز نیز اعلام می‌کند و می‌گوید: «درحالی که براساس تقویم تعطیلات نوروز ۵روز است اما عملا شاهد تعطیلات ۱۴روزه در این برهه هستیم که بسیاری از کسب و کار‌ها را دچار چالش می‌کند. به باور ما دوروزه شدن تعطیلات آخرهفته می‌تواند به ساماندهی این تعطیلات نیز کمک کند.»

در عین حال، یک عضو کمیسیون گردشگری اتاق ایران راه نهادینه شدن این طرح در میان تصمیم‌سازان را برگزاری همایش می‌داند و معتقد است در این صورت می‌توان درباره ساماندهی تعطیلات شفاف‌سازی کرد. سید علی‌اصغر ظریف‌کار فرد بر تلاش‌های اتاق ایران در این زمینه تاکید می‌کند و به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «کار نخست ما باید این باشد که نمایندگان مجلس را در این زمینه توجیه کنیم؛ چراکه براساس قانون ۴۴ساعت کاری باید در ۶روز هفته صورت گیرد. از این رو باید در گام نخست مجلس تصویب کند که روزهای کاری به ۵روز تقلیل یابد.»

وی تصریح می‌کند: «بهتر است در این گام، ما تمرکزمان را بر دوروزه شدن بگذاریم و با تاکید بر روز تعطیلی (شنبه یا پنج‌شنبه) موضوع اصلی را به حاشیه نبریم. بعد از تحقق تعطیلات دوروزه می‌توانیم در این خصوص بحث کنیم که چه روزی باید به عنوان دومین روز تعطیلی تعیین شود.» به گفته این فعال بخش خصوصی، تاکید روی تعطیلی شنبه ممکن است با حساسیت‌های عرفی و مذهبی همراه باشد؛ درحالی‌که در گام نخست ما باید به این نتیجه برسیم که دوروزه شدن تعطیلات،ذاتا، می‌تواند به آبادانی روستاهای ما از طریق گردشگری و مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها بینجامد. از این رو، برخی علمای دینی کشور که رشد اقتصادی کشور را مدنظر قرار می‌دهند؛ می‌توانند در عملی شدن این طرح کمک کند. به باور ظریف‌کار، تغییر در کابینه یازدهم نیز در این موضوع می‌تواند تغییر ایجاد کند؛ زیرا هم‌اکنون زهرا احمدی‌پور به‌عنوان رئیس سازمان گردشگری با ساماندهی تعطیلات موافق است و در صورتی که در راس این سازمان تغییراتی صورت گیرد و رئیس احتمالی بعدی با این طرح موافق نباشد، ممکن است در ادامه این جریان توقف ایجاد شود. رئیس کمیسیون گردشگری اتاق شیراز از همراه ساختن حدود ۶۰ نماینده سه استان یزد، فارس و اصفهان به‌عنوان مثلث گردشگری کشور نیز به عنوان دیگر هدفی یاد می‌کند که درحال پیگیری است.

تلاش برای رفع مقاومت‌ها

اتاق تهران نیز حالا حدود ۲سال و نیم است که در این زمینه رایزنی‌های متعددی صورت می‌دهد. یک عضو کمیسیون گردشگری اتاق تهران از مذاکره با برخی وزرا در مورد ساماندهی تعطیلات خبر می‌دهد و می‌گوید: «پیش از این شخصا با برخی از وزرا گفت‌وگو کرده‌ام و آنها نیز موافقت خود را با دوروزه شدن تعطیلات آخر هفته عنوان کرده‌اند. با این‌همه به نظر می‌رسد برخی مقاومت‌ها از خارج از دولت وجود دارد که در تلاش هستیم با شفاف‌سازی بر آنها فائق آییم.» به اعتقاد علیرضا خائف، اگر موافقت سه ضلع دولت، مجلس و علمای دینی حاصل شود، می‌توان به عملی شدن این طرح امیدوار بود. وی ابراز امیدواری می‌کند که در دولت دوم روحانی زمینه‌ها برای دوروزه شدن تعطیلات آخرهفته فراهم شود و این طرح سرانجام به بار بنشیند. چالش‌هایی که هراز چندگاهی تعطیلات نابسامان برای مقاصد گردشگری، مردم، محیط زیست و در مجموع اقتصاد کشور به‌وجود می‌آورد، بار دیگر ضرورت ساماندهی تعطیلات را یادآوری می‌کند؛ ساماندهی‌ای که نیازمند عزمی جدی یک بار برای همیشه است.

برنامه‌ریزی هندی برای تعطیلات آخر هفته

در شرایطی که ایران به‌عنوان تنها کشور بدون تعطیلات دوروزه آخر هفته شناخته می‌شود، در دنیا برخی کشورها به دنبال سه روزه شدن این تعطیلات هستند. تعطیلات چند روزه مربوط به آخر هفته در بیشتر کشورهای دنیا از توجه خاصی برخوردارند. منظور از این تعطیلات که با آخر هفته عادی تفاوت دارند، تعطیلاتی است که حداقل ۳ روز باشد که عمدتا به‌دلیل قرار گرفتن یک روز تعطیل در روزهایی همچون جمعه یا دوشنبه ایجاد می‌شود و با توجه به تعطیلات رایج آخر هفته یعنی شنبه و یکشنبه در غرب، فراغتی حداقل ۳ روزه برای مردم فراهم می‌آورد. در بسیاری از کشورها، زمانی که یک روز تعطیل در روزهای سه‌شنبه یا پنج‌شنبه رخ می‌دهد، فاصله بین آن روز و آخر هفته نیز به صورت تعطیلات در نظر گرفته شده یا به نوعی به مثابه تعطیلاتی شناور لحاظ می‌شوند. نمونه‌هایی از این نوع تعطیلات بینابینی را می‌توان در کشورهای انگلیسی زبان و غیرانگلیسی زبان مشاهده کرد که البته در مورد کشورهای انگلیسی زبان کمتر هستند.

مهم‌ترین موارد عبارتند از: تعطیلات روز شکرگزاری در ایالات متحده آمریکا که چهارمین پنج‌شنبه ماه نوامبر است و جمعه نیز در برخی از کسب‌وکارها تبدیل به روزی غیر کاری می‌شود. مورد دیگر نیز در استرالیا قرار دارد که تعطیلات جام ملبورن (مسابقه اسب‌دوانی سالانه مهم این شهر) در روز ‌سه‌شنبه برگزار می‌شود اما بسیاری از مردم کارهای خود را به نحوی مرتب می‌کنند که روز دوشنبه کاری نداشته باشند و عملا روز دوشنبه نیز تعطیل می‌شود. اما همواره این سوال وجود دارد که تعطیلات آخر هفته‌ای که با تعطیلات دیگری همراه است و در نتیجه بیش از ۳ روز تعطیلی را در پی دارد، چه آثاری بر صنایع دارد و برنامه‌ریزی برای آن چگونه صورت می‌گیرد؟ در بخش گردشگری، مسلما این تعطیلات بر انگیزه‌های سفر و در نتیجه مخارج خانوارها در صنایع مرتبط با آن موثر است.

تحقیقی که در میانه سال ۲۰۱۵ در هند انجام شد حاکی از آن است که حتی وقتی مدت سفر کوتاه باشد، افراد تعطیلات خود را کمی جلوتر و به گونه‌ای ترتیب می‌دهند که پیش از شلوغی برنامه‌ریزی برای مقصد مورد نظر خود را انجام داده باشند. بر اساس این تحقیق، به نظر می‌رسد در این کشور سفر کردن دیگر محدود به فعالیتی مقطعی در یک موعد از سال نیست و افراد هر روز بیش از پیش آخر هفته‌های طولانی‌تر را برای سفر و از میان بردن یکنواختی در زندگیشان ترجیح می‌دهند. این تحقیق که از سوی MakeMyTrip (یک شرکت آنلاین برای سفر در هند) انجام گرفته بود، نشان می‌داد آخر هفته‌های این‌چنینی، برنامه‌ها برای سفر را تحریک می‌کنند. بیش از نیمی از مخاطبان هزار نفری در این تحقیق، در طول یک‌سال منتهی به تحقیق سه بار یا بیشتر به سفر رفته بودند.

همچنین براساس این تحقیق، ۳۱ درصد از مخاطبان ترجیح می‌دادند برای تعطیلات آخر هفته به مقاصد تاریخی بروند اما تمایل به سفر به مناطق با زیبایی‌های طبیعی مانند کوهستان و دریا بیشتر بود. ۳۰ درصد از مخاطبان این تحقیق اعلام کرده بودند برنامه سفر خود را تنها یک هفته پیش از این تعطیلات حداقل ۳روزه ترتیب می‌دهند. عمدتا رزرو تاکسی‌ها و اتوبوس‌ها نیز تا لحظات آخر به تعویق می‌افتد؛ درحالی‌که رزرو قطارها و هواپیماها مدتی زودتر تمام می‌شود. بیش از ۳۰ درصد افراد نیز ترجیح می‌دادند با خودروهای خود به مقاصد مورد نظرشان سفر کنند و ۴۴ درصد نیز با گرفتن مرخصی از کارهای خود تعطیلات را به ۴ روز یا بیشتر افزایش می‌دادند.