فرشید کریمی/ کارشناس ارشد گردشگری و هتلداری

گردشگری نجوم امروزه به عنوان یکی از شاخه‌های پرطرفدار گردشگری در جهان مطرح می‌شود و توسعه آن سال‌هاست که از سوی بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است. این شاخه از گردشگری دربرگیرنده مجموعه‌ای از فعالیت‌های تفریحی‌-آموزشی با هدف رصد آسمان، دیدن ستاره‌ها و سیارات با چشم غیرمسلح یا با استفاده از ابزارهای نجوم است. گردشگری نجوم بیشتر در قالب برگزاری تورهای رصد، رقابت‌های نجوم و... برگزار و به‌دلیل برخورداری از جذابیت برای تمامی گروه‌های سنی، روز به روز به تعداد طرفداران آن افزوده می‌شود. شیلی از کشورهای پیشگام در توسعه این شاخه از گردشگری است و کانادا، نیوزیلند، آفریقای جنوبی، هند، روسیه، سوئد، نروژ و... از دیگر کشورهای پیشرو در این زمینه هستند. علاوه‌‌بر این، مناطق بسیاری نیز با فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم در تلاش‌اند تا خود را به‌عنوان مقصد گردشگری نجوم در جهان مطرح و به‌این وسیله بتوانند به افزایش درآمدزایی از این صنعت کمک کنند؛ حتی در این زمینه به ابتکاراتی دست می‌زنند و هتل‌هایی با عنوان هتل نجوم نیز راه‌اندازی می‌کنند.

جایگاه توریسم نجوم در ایران

این شاخه از گردشگری سال‌هاست که در ایران نیز مورد توجه قرار گرفته و علاقه‌مندان خود را دارد. دلیل آن نیز به موقعیت مناسب اقلیمی ایران و گستره اکوسیستم‌های بیابانی و کویری کشور بازمی‌گردد که موقعیت مناسبی را برای رصد فراهم آورده‌‌اند؛ به طوری‌که هم‌اکنون بیش از ۴۰ منطقه در کشور نیز برای رصد مناسب شناخته و تورهای نجومی به این مقاصد برگزار می‌شوند. آنچه مشهود است اینکه رویکرد این شاخه از گردشگری در کشور بیشتر آموزشی-‌ترویجی است و بر پایه فعالیت‌ انجمن‌ها و کلوپ‌های نجومی با هدف رصد و همچنین آموزش علاقه‌مندان به فراگیری و فعالیت در این حوزه یا عکاسی نجوم انجام می‌شود. با این حال به علت عدم شناخت لازم از گردشگری نجوم، اجرای تورهای تخصصی در این رابطه از سوی دفاتر خدمات مسافرتی مورد کم لطفی واقع شده است، چراکه تعریف بسته‌های تورهای نجوم به‌منظور استفاده عموم مردم و خانواده‌ها علاوه‌بر کمک به رونق این شاخه از گردشگری می‌تواند با کمک به اشتغال‌زایی و توسعه مناطق محروم، از جوامع محلی حمایت کند.

علاوه‌بر این باید این نکته نیز مورد توجه قرار گیرد که گردشگری نجوم نباید فقط به برگزاری تورهای رصد محدود شود و ابعاد فرهنگی نیز در توسعه آن باید مورد توجه قرار گیرد؛ چراکه دانش نجوم در ایران قدمتی دیرینه دارد. بر مبنای شواهد تاریخی، ایرانیان باستان از دانش اخترشناسی بهره‌مند بودند و به رصد پدیده‌‌های نجومی می‌پرداختند؛ نقوش روی سفالینه‌های بازمانده از برخی محوطه‌های تاریخی ایران نیز خود بیانگر این ادعاست. همچنین در اوستا اطلاعاتی ارائه شده که نشان می‌دهد ستاره‌شناسان آریایی با ستاره‌ها و طلوع و غروب آنها آشنا بودند. دانش نجوم در دوره اسلامی نیز دوره اوج خود را در دو زمینه احکام نجوم و علم نجوم شاهد بود. در این دوره زیج‌ها (جداول اختری یا سالنامه‌ها) و کتب‌ بسیاری نیز در زمینه نجوم تالیف شده و انواع اسطرلاب که ابزار نجوم خاص آن دوره بوده نیز به دست ما رسیده است.

از میان منجمان دوره اسلامی نیز خوارزمی، بیرونی، خیام، عبدالرحمان خازنی، نصیرالدین طوسی و قطب‌الدین شیرازی نام‌آشناترین آنها هستند. همچنین شواهدی از وجود رصدخانه‌های متعدد در حوزه ایران فرهنگی به جای مانده که مهم‌ترین آنها رصدخانه‌های مراغه و سمرقند هستند. تمام این داشته‌های فرهنگی خود ظرفیت‌ غنی در حوزه گردشگری نجوم را یادآوری می‌کند و موید این موضوع است که گردشگری نجوم از منظر فرهنگی نیز در ایران جای کار بسیاری دارد و می‌تواند به عنوان مکمل شاخه تخصصی رصد مطرح شود. معرفی منابع تاریخی، کتاب‌ها و زیج‌های به‌جای مانده، رصدخانه‌ها، ابزار نجوم و شیوه کار آنها، احکام نجوم از منظر مردم‌شناسی و طالع‌بینی و همین‌طور منجمان و دانشمندان این حوزه نیز می‌تواند در تورهای نجوم مورد توجه قرار گیرند. این امر البته نیازمند مطالعه و برنامه‌ریزی و همین‌طور تربیت راهنمایان تخصصی در این زمینه است تا از منظر مباحث تاریخی‌فرهنگی نیز آموزش ببینند.