فرشید کریمی/ کارشناس ارشد گردشگری و هتلداری

سیزده‌بدر یا آیین بدرقه نوروز که برگزاری آن در کشورمان ایران تاریخی طولانی دارد، از چنان جایگاهی نزد ایرانیان برخوردار است که به عنوان یک روز ملی در تقویم خورشیدی ثبت شده و جزو تعطیلات رسمی محسوب می‌شود تا از این طریق فارغ از دغدغه‌های روزمره و به رسم گذشتگان، در آخرین روز نوروز فرصت حضور در طبیعت برای علاقه‌مندان پاسداشت این آیین دیرینه فراهم شود.

سال‌ها است که موضوع حضور انبوه مردم در سیزدهمین روز سال در دامان طبیعت از طبیعت شهری و روستایی گرفته تا سایر عرصه‌های طبیعی در دسترس، به موضوعی چالش‌‌برانگیز و مورد بحث از منظر میزان آسیب‌رسانی به گونه‌های گیاهی و جانوری درآمده است؛ دغدغه‌ای که بی‌شک از عدم حضور مسوولانه برخی از هموطنان در محیط‌های طبیعی نشات می‌گیرد و اثرات مخربی بر طبیعت به جای می‌گذارد. تخریب محیط طبیعی در اثر پیاده‌روی در بیشه‌زارها و مراتع، آتش‌سوزی در جنگل‌ها، بوته‌کنی و نابودی گیاهان، پراکندگی زباله در سواحل آبی، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، چشمه‌ها، پارک‌ها و فضاهای باز که می‌تواند به نابودی حیات‌وحش و گونه‌های گیاهی منجر شود، تنها پاره‌ای از پیامدهای این حضور انبوه در دل طبیعت است. حضوری که به طور حتم با موضوع گردشگری پایدار یا توسعه پایدار گردشگری که رویکرد سازمان جهانی جهانگردی در سال جاری میلادی است، مغایرت دارد. اگرچه حضور چند ساعته مردم در طبیعت را نمی‌توان به معنای واقعی اکوتوریسم تعریف کرد اما بی‌شک می‌توان آن را در این شاخه از گردشگری گنجاند، حضوری که با توصیه‌های زیست محیطی استقرار در طبیعت فاصله زیادی دارد و یک فرآیند مخرب زیست محیطی به‌شمار می‌آید. سیزده‌بدر آیینی است که می‌تواند بهترین نمود از ارتباط انسان با طبیعت باشد، مشروط به آنکه حضور انسان در این روز رنگ آگاهانه و مسوولانه به خود بگیرد. لازمه این مهم بیش از هر چیز تبیین جایگاه واقعی چنین روزی هم از منظر فرهنگی و هم از منظر طبیعی است. آگاهی‌بخشی به مردم در رابطه با فلسفه شکل‌گیری و اهمیت سیزدهمین روز سال می‌تواند نخستین گام در راستای معرفی اصولی این روز و خارج کردن آیین پاسداشت آن از حالت کلیشه‌واری باشد که سال‌هاست به آن گرفتار آمده است. در این رابطه رسانه‌های جمعی می‌توانند نقشی تاثیرگذار داشته باشند تا از طریق معرفی آیین‌های مرتبط با این روز همچون تهیه خوراک‌های مخصوص، بازی‌های محلی و سایر رسوم مرتبط که در سال‌های اخیر در مسیر فراموشی قرار گرفته‌اند، سطح دانش مردم را نسبت به این مهم افزایش دهند. برگزاری تورهای مخصوص روز طبیعت نیز که در قالب تورهای آیینی قابل تعریف است، از سوی دفاتر خدمات مسافرتی اقدامی دیگر در این راستا است که در چند سال اخیر تعریف شده و اجرای این تورها از سوی تورگردانان مورد توجه قرار گرفته است. نکته‌ای که در برگزاری تورهای ویژه این روز باید مورد توجه قرار گیرد، هدفمند بودن آنها است تا ضمن ادای سنت، زمینه احیای بسیاری از آیین‌های مرتبط با این روز نیز فراهم شود؛ وگرنه صرف حضور در طبیعت در قالب تور راه به جایی نخواهد برد.

جدا از جنبه ملی، روز طبیعت را می‌توان در کنار سایر آیین‌های مرتبط با نوروز، ظرفیت فرهنگی مغتنمی برای معرفی آن در سطح بین‌المللی نیز دانست، فرصتی که بی‌شک اگر سیاست‌گذاری‌های لازم در رابطه با آن اتخاذ شود، می‌تواند آیین‌های مرتبط با روز طبیعت و دیگر آیین‌های نوروزی را هرچه بهتر به گردشگران خارجی که در این ایام میهمان کشورمان هستند، معرفی کند.