امین پیرمحمدزاده/ مدرس دانشگاه

اقتصاد خلاق، موتور محرکه رشد، کارآفرینی و یک عامل قوی در برانگیختن ابتکار و خلاقیت است که کارآفرینی و توسعه اجتماعی را تقویت می‌کند. از دید یونسکو اقتصاد خلاق یکی از بخش‌های اقتصاد جهانی است که سریع‌ترین رشد را سپری می‌کند و نقش مهمی در کسب مهارت و خبرگی برای نسل آینده ایفا می‌کند.

اقتصاد خلاق در بسیاری از کشورها، حوزه‌های مختلفی مثل تبلیغات، معماری، هنر، طراحی، مد، موسیقی، انتشارات و فناوری را در بر می‌گیرد و تغییرات قابل ملاحظه‌‌ای را در کشورهای پیشرفته به وجود آورده که نمی‌توان از آنها چشم‌پوشی کرد. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۵ در بریتانیا ساعتی ۱۴ میلیون دلار به اقتصاد این کشور افزوده و حدود ۶/ ۵ درصد از مشاغل را دربر گرفته است. به‌علاوه در حدود ۷ میلیون نفر به‌واسطه اقتصاد خلاق در اتحادیه اروپا شغل پیدا کرده‌اند و حدود ۳/ ۴ درصد از صادرات این اتحادیه را کالاهای تولیدی اقتصاد خلاق تشکیل می‌دهند. نکته مهم اینکه اقتصاد خلاق تنها یک شاهراه نیست بلکه تعداد بیشماری از خط‌مشی‌ها و راهکارهای محلی متفاوت را دربردارد که در شهرها و مناطق مختلف کشورهای در حال توسعه یافت می‌شود. از جمله عوامل کلیدی موثر که در ایجاد خط‌مشی‌های جدید برای توسعه محلی می‌توان به آنها اشاره کرد دسترسی به منابع مالی، غلبه بر مشکلات، دسترسی به مناطق دوردست، رعایت حقوق و مالکیت معنوی، بررسی سلایق و آرمان‌های مردم، مکانیسم‌ها، روش‌ها و مقیاس‌‌های ارتقا، راهکارهای استفاده از سرمایه‌های محلی، توسعه ظرفیت‌ها و مهارت‌ها و به‌کارگیری استراتژی‌های متنوع است. صنایع خلاق نیز به عنوان فعالیت‌های خلاق دانش‌محور تعریف می‌شود که تولیدکننده‌ها، مشتری‌ها و مکان‌های شرکت‌ها را به هم وصل می‌کند و در این راه از تکنولوژی، استعداد و مهارت بهره می‌برد تا تجربیات و محتوای خلاق معنادار ایجاد کنند.

ارتباط توریسم و اقتصاد خلاق

همچنان‌که اقتصاد خلاق پدیدار و در دو دهه اخیر از اهمیت زیادی برخوردار شده، مرزهای بین بخش‌های خلاق نیز باریک‌تر شده است و دانش و مهارت‌های خلاق نیز گسترش یافته‌اند. این تغییرات همچنین در توسعه ارتباط بین گردشگری و صنایع خلاق متبلور شده است. خلاقیت در اقتصاد دانش‌بنیان بسیار مهم است و رشد اقتصادی و ایجاد مشاغل را حمایت می‌کند. مرتبط ساختن صنایع خلاق با گردشگری می‌تواند تقاضا را افزایش دهد، ابتکار در گردشگری را برانگیزد و محصولات گردشگری را دوباره احیا کند. در نسل سوم گردشگری، گردشگر شبیه یک شهروند رفتار می‌کند. همچنین در این نوع از گردشگری نقش مدیران در شناخت انواع خلاقیت موجود در شهر به عنوان یک منبع و فرصت برای جذب گردشگران مهم تلقی می‌شود. رﯾﻤﻮﻧﺪ، ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﺷﺪه از ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺧﻼق ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐـﻪ اﺛـﺮات ﻧﺎﺷـﯽ از ﺗﺠﺮﺑﻪاش در ﺟﻬﺖ ﭘﯿﺸﺮﻓﺖ ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺧﻼق در ﻧﯿﻮزﯾﻠﻨﺪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد. ﻣﺸﺎﻫﺪات او ﺑﻪ اﯾـﻦ ﺷـﺮح اﺳﺖ: «ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤﻞﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮم ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﮐﻪ ﯾﮏ اﺣﺴﺎس ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺮای ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﯽ از ﻣﯿﺎن ﮔﻮﻧﻪﻫﺎی ﺑﯽﻗﺎﻋﺪه ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ، ﮐﺎرﮔﺎه و ﺗﺠﺮﺑﯿﺎت ﺧﻼق اﺳﺖ. ﮐﺎرﮔﺎهﻫﺎ در ﮔﺮوهﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺳﺘﺎد و ﻣﮑﺎنﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﮐﺎر ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد. آنﻫﺎ ﺑﻪ دﯾﺪارﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﺟﺎزه ﮐﺸﻒ ﺧﻼﻗﯿﺘﺸﺎن را ﺑـﺎ ﻧﺰدﯾـﮏ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺤﻠﯽ ﻣﯽدﻫﻨد.»

توریسم خلاق از منظر سازمان‌های جهانی

در گزارش‌های سازمان جهانی گردشگری نیز چنین مطرح شده که در پژوهش‌های آینده گردشگری باید متوجه باشیم گردشگران فرهیخته‌تر خواهند شد و به میزان بیشتری جویای آگاهی‌های جدید و سرمایه‌های فرهنگی خواهند بود. آن‌ها همچنین جویای معنای بیشتر از زندگی خویش و در تجارب شخصی خواهان اصالت بیشتری هستند. اهمیت این موضوع تا آنجاست که کمیته گردشگری سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی (OECD) نیز پیوستگی و هم‌پوشانی‌های بین گردشگری و صنایع خلاق را مورد بررسی قرار داد. هدف این بررسی درک بهتر ضرورت ارتباط بین گردشگری و بخش‌های خلاق برای توسعه سیاست‌های موثر در این حوزه بود. البته در این بررسی یافته‌های مطالعات قبلی سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی تحت عنوان تاثیر فرهنگ بر گردشگری و همچنین غذا و گردشگری نیز مورد استفاده قرار گرفت. این سازمان اخیرا بررسی مشارکت اقتصادی توسط صنایع خلاق را تکرار و بر نیاز به ارتباطات آنها با گردشگری تاکید کرده است. درهمین حال، ارتباط بین فرهنگ و گردشگری یکی از منابع مهم رشد گردشگری در دهه‌های اخیر بوده است. درهم‌تنیدگی محتوای خلاق با تجربیات گردشگری می‌تواند با رسیدن به گروه‌های هدف جدید، بهبود شرایط رقابتی و حمایت از رشد صنایع و صادرات خلاق، ارزشی افزوده به دنبال داشته باشد.

در همین راستا راهبردها و خط‌مشی‌های در هم تنیده و یکپارچه در سطح ملی، منطقه‌ای و محلی در حال ظهور هستند تا سرمایه‌گذاری بر رشد و توسعه فرصت‌های گردشگری و صنایع خلاق را افزایش دهند. معلومات، دانش خلاق و تکنولوژی‌های جدید نیز می‌توانند طراحی تجربیات گردشگری جذاب و جالب را حمایت و راهبردهای بازاریابی خلاقانه را تقویت کنند؛ امری که به جذب مشتری‌های جدید می‌انجامد، چنانچه به‌عنوان مثال در توسعه برنامه‌های موبایل و سیستم‌های رزرواسیون دیده شده است. همچنین ارتباطات با بخش‌های خلاق می‌تواند فرصت‌هایی برای شناسایی روش‌های جدید انجام کسب و کارها در اقتصاد گردشگری فراهم کند. در نهایت جهت دستیابی به ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺧﻼﻗﯿﺖ در ﮔﺮدﺷﮕﺮی و ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺧﻼق می‌توان به راهبردهایی از جمله ﺟﺬب و ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﻃﺒﻘﻪ ﺧﻼق، ﺟﺬب و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﮔﺮدﺷﮕﺮان ﺧﻼق، ﺗﺸﮑﯿﻞ اﺗﺎق ﻓﮑﺮ ﺧﻼﻗﯿﺖ در ﮔﺮدﺷﮕﺮی، ﭘﯿﻮﻧﺪ دادن ﺷﻬﺮ ﺧﻼق و ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺧﻼق، ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺧﻼق، ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻪ اﺟﺰای ﭼﺮﺧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺧﻼﻗﯿﺖ و ﭘﯿﻮﻧﺪ دادن ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ و ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﺧﻼق اشاره کرد.