احمد پنجه‌پور
وکیل پایه یک دادگستری
Ahmad.panjehpour@gmail.com
یکی از خصوصیات مهم در صنعت حمل و نقل کشور، ضابطه‌مند بودن و رعایت قوانین و مقررات آمره دولت از سوی فعالان این صنعت است. با توجه به اینکه صنعت حمل و نقل و در بحث ویژه ما حمل و نقل مسافران، به‌طور خاص با امنیت جانی و مالی آنها ارتباط دارد و در صورت نبود ضابطه‌ای مدون و مشخص، ممکن است هر فرد حقیقی یا شخص حقوقی با تفسیر و استنباط به رای خاص خود در تلاش برای دخالت در این صنعت باشد، در خصوص حمل‌ونقل مسافران در جاده‌ها با آیین‌نامه‌ها و ضوابط مشخصی روبه‌رو هستیم.

به‌طور خاص، این وظیفه سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است که قوانین این حوزه را مشخص و ابلاغ کند، اما در مواردی که به‌طور انحصاری با حمل‌ونقل جاده‌ای روبه‌رو هستیم، وزارت راه و شهرسازی نیز با توجه به وجود سازمان زیرمجموعه‌اش، سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای، قواعدی را برای شرکت‌هایی که علاقه‌مند هستند در این حوزه فعالیت کنند، وضع می‌کند، البته این وضعیت با عنایت به قانون توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی و بعدتر قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و استقلال کامل آن متفاوت به نظر می‌رسد، هرچند که سازمان میراث فرهنگی باید رأسا در این حوزه فعالیت داشته باشد. از این بحث که بگذریم؛ مطابق با قانون سابق توسعه ایرانگردی و جهانگردی (ماده هفتم) و سایر قوانین مرتبط، بخشنامه‌ای در دی‌ماه سال ۹۴ با عنوان ضوابط تاسیس و فعالیت دفاتر خدمات مسافرتی جاده‌ای تدوین و ابلاغ شد. این بخشنامه ضمن تعریف و تبیین حوزه فعالیت دفاتر خدمات مسافرتی، شرایط و نحوه عملکرد آنها را مشخص می‌کند.

از منظر این بخشنامه، دفاتر خدمات‌ مسافرتی جاده‌ای با مجوز اداره کل سازمان راهداری هر استان به‌منظور تنظیم برنامه‌های مسافرتی، فروش بلیت مسافر به نمایندگی از طرف شرکت‌های مسافربری، ذخیره صندلی ناوگان واحدهای مسافربری و سوار و پیاده کردن مسافران در بین راه، به‌کار گرفته می‌شوند. مجوز فعالیت برای هر دفتر خدمات مسافرتی جاده‌ای سه سال است که البته این مدت قابل تمدید است؛ طبق بخشنامه فوق الذکر، تاسیس و فعالیت دفاتر خدمات مسافرتی جاده‌ای در محل‌هایی امکان‌پذیر است که هیچ‌گونه واحد مسافربری دیگری وجود نداشته باشد. در صورت وجود واحد مسافربری در محل مورد تقاضا، پذیرش درخواست متقاضی منوط به موافقت اداره کل استان با شرایط خاص خود خواهد بود. متقاضی تاسیس دفتر خدمات مسافرتی جاده‌ای باید تابعیتی ایرانی داشته و پیرو یکی از ادیان رسمی مندرج در قانون اساسی کشور باشد؛ بنابراین ارائه این خدمات به غیر ایرانیان به کلی ممنوع است.

دفاتر چه ویژگی‌هایی باید داشته باشند؟

محل دفتر باید در مجاورت مسیر سفر وسایل نقلیه باشد و تجهیزات سرمایش و گرمایش آن مناسب بوده، تجهیزات رایانه‌‌ای برای رزرو و ارائه بلیت به تعداد لازم داشته و سایر موارد دیگر مورد نیاز را نیز دارا باشد. برای مثال محل دفتر نمی‌تواند کمتر از ۳۰ متر مربع مساحت داشته باشد. مطابق با بخشنامه، استفاده از نام واحد مسافربری برون‌شهری مجاز از سوی دفتر، مستلزم وجود قرارداد همکاری بین این دفتر و واحد مسافربری مربوطه و همچنین اخذ رضایت‌نامه از صاحب نام است. برای این منظور اسامی دفاتر باید از دفتر حمل و نقل مسافر استعلام کرده و پس از موافقت دفتر مورد نظر، نسبت به نام‌گذاری اقدام کنند. دفتر خدمات مسافرتی جاده‌ای مجاز به استفاده از عنوانی غیر از عنوان دفتر خدمات مسافرتی جاده‌ای به انضمام پسوند مورد تایید سازمان نیست. نکته قابل ذکر این است که تمدید مجوز فعالیت که پیش‌تر بیان شد، سه ساله خواهد بود و مستلزم رعایت آخرین ضوابط ابلاغی و ارائه مفاصا حساب مالیاتی و قرارداد معتبر فروش بلیت با واحدهای مسافربری است.

ضوابط فعالیت کدام است؟

متقاضی این دفاتر باید به‌طور تمام وقت در محل دفتر حضور داشته باشد و نمی‌تواند به شغل دیگری پرداخته و در محل دیگری فعالیت کند. به عبارت دیگر، تنها شغل او باید همین کار باشد، البته متقاضی می‌تواند برای اداره امور دفتر شخص دیگری را به ادارات حمل‌ونقل هر استان معرفی کند و این شخص باید تمام شرایطی را که خود متقاضی باید واجد آنها باشد، داشته باشد. دفتر می‌تواند ضمن عقد قرارداد با هر یک از واحدهای مسافربری سراسر کشور که از اداره کل استان‌ها مجوز فعالیت معتبر دارند، بلیت آن واحد مسافربری را به نمایندگی از طرف او فروخته و به مسافران تحویل دهد اما اجازه صدور وضعیت را نخواهد داشت. وسایل نقلیه عمومی مسافربری بین‌شهری می‌توانند برای سوار و پیاده کردن مسافر در مقابل دفتر توقف کنند. نکته مهم اینکه مسوولیت بروز هر گونه اعمال خلاف مقررات، ضوابط ابلاغی و غیره در دفتر به عهده شخص دارای پروانه فعالیت است. بدیهی است مسوولیت تخلفات حمل و نقلی برعهده شرکت صادرکننده صورت وضعیت خواهد بود.

ضمانت اجرای عدم رعایت قانون

در صورت از بین رفتن شرایط مقرر در ضوابط بالا، فعالیت دفتر تا زمان رفع نقص (که زمان رفع نقص نباید از ۳ ماه بیشتر باشد) متوقف خواهد بود و در غیر این صورت پروانه باطل می‌شود. همچنین در صورت عدم رعایت بخشنامه، یک نوبت تذکر کتبی و دفعه دوم تعلیق فعالیت تا سه ماه و بار سوم تعطیلی از ۶ ماه تا یک‌سال و در صورت تکرار، ابطال دائم مجوز فعالیت از مجازات‌های تعیین شده برای مسوول دفتر است.