محمدتقی تقوی‌فرد/ فائزه اسدیان اردکانی

امروزه صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع خدماتی، رقابت تنگاتنگی را با سایر صنایع در جهان تجربه می‌کند. در سال‌های اخیر فناوری اطلاعات بر تمام بخش‌های این صنعت تاثیر شگرفی گذاشته است. گردشگری الکترونیکی حاصل پیوند میان گردشگری و فناوری اطلاعات است. قابلیت‌ها و مزیت‌های رقابتی حاصل از گردشگری الکترونیک از عوامل مهم در ایجاد جهش اقتصادی در صنعت گردشگری محسوب می‌شود. گردشگری الکترونیک را منشأ حرکت‌های اقتصادی و فرهنگی بالقوه دانسته و آن را انقلاب گردشگری نامیده‌اند. به عبارتی یکی از موفقیت‌آمیزترین فعالیت‌های تجارت الکترونیکی، گردشگری الکترونیک یا همان کسب‌وکار الکترونیکی در گردشگری است.

مطالعات نشان می‌دهد، تاکنون پژوهشی به بررسی روابط و تعاملات موجود بین عوامل موثر بر توسعه گردشگری الکترونیکی نپرداخته است. در عین حال، پژوهشی که از سوی نگارندگان صورت گرفته مدلی را جهت تعیین روابط علّی در توسعه صنعت گردشگری الکترونیک ارائه می‌کند. با استفاده از این مدل، ارتباطات علت و معلولی بین عوامل به روشی نظام‌مند تعیین می‌شود. نتایج این پژوهش به سیاست‌گذاران کمک می‌کند بتوانند برای توسعه گردشگری الکترونیکی مسیر مناسب‌تری را انتخاب کنند. در تحقیق مذکور، از طریق شناسایی عوامل موثر بر توسعه گردشگری الکترونیک و روابط میان آنها و با بهره‌گیری از روش مدل‌سازی ساختاری تفسیری، مدل توسعه گردشگری الکترونیک طراحی شده است. این مدل علاوه‌بر نمایش روابط میان عناصر، عوامل را در قالب چهار دسته، دسته‌بندی می‌کند:

دسته اول شامل متغیرهای خودمختار است که دارای قدرت نفوذ و وابستگی ضعیف هستند. در تحقیق حاضر متغیری در این دسته قرار نگرفت. متغیرهای وابسته دومین دسته هستند که دارای قدرت نفوذ کم ولی وابستگی شدید می‌باشند. متغیرهای اطلاع‌رسانی عمومی و آگاه‌سازی مردم برای استفاده از خدمات گردشگری الکترونیک و حفظ امنیت و حریم شخصی افراد شامل گردشگران، جامعه محلی، کاربران، تورها، سایت‌های خدمات‌دهنده گردشگری، در این دسته قرار می‌گیرند. این متغیرها به‌طور عمده نتایجی هستند که برای ایجاد آنها عوامل زیادی دخالت دارند و خود آنها کمتر می‌توانند زمینه‌ساز متغیرهای دیگر شوند. سومین دسته متغیرهای متصل یا پیوندی هستند که قدرت نفوذ و وابستگی زیادی دارند. این عوامل غیرایستا به‌شمار می‌روند، زیرا هر نوع تغییر در آنها می‌تواند سیستم را تحت تاثیر قرار دهد و در نهایت سیستم خود نیز می‌تواند این عوامل را دوباره تغییر دهد. در این تحقیق حمایت کافی دولت و وجود قوانین و مقررات حمایتی و اجرایی لازم، سیاست‌ها و عوامل مدیریتی، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات (سخت‌افزار و نرم‌افزار)، سیستم‌های اطلاعاتی، فرهنگ‌سازی مناسب (آشنایی گردشگران، جامعه محلی و مسوولان با عملکرد فناوری اطلاعات و گسترش فرهنگ استفاده صحیح از فناوری اطلاعات)، آموزش و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز برای ایجاد، توسعه و اداره گردشگری الکترونیک و وجود اطلاعات دقیق و به‌روز در این دسته قرار گرفته‌اند.

این درحالی است که در جهان امروزی بیشتر عوامل، غیرایستا و پویا هستند. عوامل مورد استفاده در این پژوهش نیز از این امر مستثنا نیستند. بیشتر عوامل مورد استفاده، دارای قدرت نفوذ و وابستگی بالایی هستند؛ به این معنی که اثرگذاری و اثرپذیری زیادی دارند. ازاین‌رو به‌دلیل ماهیت این عوامل، بیشتر آنها در این دسته قرار گرفته‌اند. اما چهارمین دسته شامل متغیرهای مستقل هستند که دارای قدرت نفوذ قوی ولی وابستگی ضعیف هستند. این دسته به‌عنوان زیربنای مدل عمل می‌کنند و برای شروع کارکرد سیستم باید در وهله اول بر آنها تاکید کرد. امکانات و توان مالی در این دسته قرار گرفته است. مدل ساخته‌شده نشان می‌دهد امکانات و توان مالی از بین عوامل شناسایی‌شده بر سایر عوامل بیشترین تاثیرگذاری را دارند که باید مورد توجه ویژه قرار بگیرند. این نتیجه توسط محققان دیگر نیز مورد تایید قرار گرفته است. با توجه به عوامل شناسایی‌شده در این تحقیق، جهت پیاده‌سازی و توسعه گردشگری الکترونیک پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:

- دست‌اندرکاران حوزه سیاست‌گذاری گردشگری الکترونیکی در راستای طراحی بسته‌های ترغیب‌کننده و همچنین امن کردن فضای‌ کسب‌وکار گردشگری قانون‌گذاری کنند و برای ایجاد اراده در مدیران ارشد این حوزه، آموزش و فرهنگ‌سازی را در دستور کار خود قرار دهند.

- برای فرهنگ‌سازی استفاده از خدمات الکترونیکی و گردشگری الکترونیک برنامه‌های ملی و منطقه‌ای طراحی و اجرا شود.

- به جهت کاربرد صحیح فضای مجازی به آموزش صحیح کارکنان پرداخته و برای افزایش سرعت آموزش از مشوق‌های صحیح و مناسب استفاده شود.

- به‌منظور اطلاع از راهکارهای جدید در بخش الکترونیک، به‌روز نگه‌داشتن اطلاعات کارکنان بخش‌ الکترونیک، ارائه جدیدترین خدمات به مشتریان و ایجاد پایگاه اطلاعات به‌روز برای مدیران و کارکنان می‌توان از متخصصان رایانه و تکنولوژی اطلاعات استفاده کرد و آنها را در سازمان به‌کار گرفت.

- پایگاه‌های اطلاع‌رسانی دیجیتالی درون‌شهری و کارت‌های الکترونیکی اعتباری برای استفاده از مراکز گردشگری و فروش آن از طریق و برای مخاطبان داخلی و بین‌المللی راه‌اندازی شود.

- امنیت مرزی، داخلی و راه‌های ارتباطی افزایش یابد.

- از فضای اینترنتی کارآ در زمینه اطلاع‌رسانی استفاده شود.

- نرم‌افزارها و برنامه‌های کاربردی در فضای گردشگری الکترونیکی توسعه یابد و این حوزه با استفاده از مواردی مانند تصاویر سه‌بعدی و بازی‌هایی مبتنی بر سفرهای مجازی جذاب شود.

اطلاعات شاهرگ حیاتی صنعت گردشگری است؛ بنابراین استفاده موثر از فناوری اطلاعات برای مزیت رقابتی و موفقیت آن اساسی است. به عبارتی فناوری در صنعت گردشگری بر عملیات گردشگری اثرگذار است. بنابراین باید به این امر جدی‌تر و حرفه‌ای‌تر پرداخت.